تينا جلالي
هشتم خردادماه بود كه خبر رسيد دو نفر از دستياران صحنه با نام‌هاي وحيد يوسفي و علي شيرواني در سريال «روياي نيمه شب» به كارگرداني حسن آخوندپور و تهيه‌كنندگي سعيد سعدي در رودخانه بهمن‌شير آبادان غرق شدند . اتفاقي تلخ كه با ناراحتي بسياري از كاربران فضاي مجازي و مخاطبان سينما و مردم همراه بود. اين حادثه تلخ البته با واكنش‌هاي زيادي همراه بود، از جمله بيانيه انجمن صنفي طراحان فيلم و انجمن صنفي طراحان فني و مجريان صحنه كه مصرانه خواستار پيگيري علت حادثه از مديران خانه سينما و تلاش در جهت شفاف‌سازي علل اين حادثه ناگوار شدند. همچنين امير بدري، بدلكار سينما كه خودش در اين پروژه حضور داشته به ايسنا گفت: متاسفانه در پروژه‌هاي سينمايي و سريال گاهي احتمال وقوع يك حادثه و هشدارها براي جلوگيري از آن جدي گرفته نمي‌شوند. او حتي ابراز تعجب كرده كه بعضي وقت‌ها عوامل يك مجموعه همراهي لازم را براي حفظ امنيت جاني انجام نمي‌دهند و گفت: بارها اين موضوع پيش آمده كه ما سر صحنه حضور داشتيم و نسبت به خطرات هشدار داديم ولي توجهي به آن نشده و عوامل كار خود را ادامه داده‌اند. بعد از اين، يك منبع آگاه به خبرنگار سينما اعتماد توضيحاتي را درباره حادثه رخ داده در پشت صحنه سريال «روياي نيمه شب» داد. او گفت: روايت‌هاي مختلفي درباره علت غرق شدن اين دو نفر گفته مي‌شود حتي بعضي‌ها مي‌گويند آنها به خاطر شنا كردن در رود دچار حادثه شدند، ولي واقعيت اين است كه آنها در رود غرق نشدند . او افزود: اولين دليل اين حادثه در سرعت و عجله‌اي كار كردن اين پروژه بوده، گويا قرار بود صحنه مربوطه به سرعت گرفته شود تا به صحنه‌هاي ديگر سريال بپردازند. اما دومين دليل اين بوده كه صحنه ضبط تصاوير نزديك يك باتلاق بوده و آنها اطلاعي از وجود باتلاق در آن منطقه نداشتند ، يكي از اين دو نفر بدون اينكه بداند در حين آماده‌سازي صحنه، داخل باتلاق مي‌افتد و فرو مي‌رود، نفر دوم براي اينكه او را نجات دهد خودش را به داخل باتلاق پرت مي‌كند و به اين صورت هر دو نفر جان‌شان را از دست مي‌دهند. ما با امير اثباتي مدير طراحي و عضو انجمن صنفي طراحان فيلم سينماي ايران گفت‌وگويي انجام داديم و درباره چرايي اين موضوع و حفظ امنيت عوامل و دست‌اندركاران سينما و تلويزيون نكاتي را از جويا شديم كه در ادامه مي‌خوانيد.
جناب اثباتي اگر اشتباه نكنم اسفند‌ماه بود كه حادثه تلخ در سريال سلمان فارسي، باعث درگذشت دو هنرور شد. در جريان چگونگي اين حادثه قرار داريد؟
بله متأسفانه در جريان اين حادثه تلخ دو نفر كشته شدند و تعدادي مصدوم، اما هيچ اطلاعات دقيقي درباره علت يا علل وقوع آن منتشر نشد. شايعاتي پخش شد كه ما هم شنيديم. اما شخصا وهمچنين به دلايل صنفي پيگير و كنجكاو بودم كه چرا اين حادثه رخ داده. مي‌خواستم بدانم آيا دكورهاي ساخته شده و گروه طراحي صحنه هم در اين ميان نقشي داشته‌اند يا خير. البته ممكن است دلايل ديگري و افراد و گروه‌هاي ديگري هم زمينه‌ساز وقوع اين حادثه تلخ بوده باشند، اما به هيچ‌عنوان اطلاعاتي به بيرون درز نكرد. پيگيري‌هاي من و انجمن صنفي طراحان هم تا امروز به نتيجه‌اي نرسيده.
در پاسخ چه گفتند؟
گفتند به دليل مسائل حقوقي تا صدور رأي دادگاه اجازه نداريم هيچ اطلاعاتي در اختيار كسي قرار بدهيم. من اما اطمينان چنداني به اين حرف‌ها و وعده‌ها ندارم و احتمال مي‌دهم جزييات حادثه‌اي كه در پروژه سلمان منجر به فوت 2نفر و مصدوم شدن شديد 4نفر شد، كه گويا همه هنرور بودند، هيچ‌وقت اعلام نخواهد شد. به نظرم تلاش مي‌كنند از طريق صلح و سازش با شاكيان احتمالي، ماجرا ختم شود و علل و وقوع حادثه همچنان مسكوت بماند. به هرحال تا امروز من جز اخبار مغشوش و مبهم توضيح دقيقي از طرف مسوولان پروژه يا سيمافيلم نديده و نشنديده‌ام.
درباره فوت دو دستيار صحنه سريال روياي نيمه شب اطلاعاتي داريد؟ پيگيري‌هاي ما از اهالي سينما دربرگيرنده نكات مختلفي بود. عده‌اي مي‌گفتند آنها براي شنا به رودخانه رفته و غرق شدند و افرادي ديگري معتقد بودند منطقه باتلاقي بوده و عوامل اطلاعاتي در اين زمينه نداشتند .
متأسفانه درباره اين پروژه هم اطلاعاتي داده نشده يا حداقل من نتوانسته‌ام دريافت كنم. باز هم شايعاتي منتشر شده كه من هم مثل شما شنيده‌ام.
جناب اثباتي! چرا شفاف اعلام نمي‌كنند دليل حادثه چه بوده است؟
درخواست ما هم همين است و نمي‌فهميم چرا شفاف اعلام نمي‌كنند و چه شده؟ همه بايد به روشني بدانند كه چه اتفاقي و چرا روي داده؛ هم ما كه همكاران سينمايي قربانيان اين حوادث ناگوار هستيم و هم افكار عمومي كه با اخبار ناقصي روبه‌رو مي‌شود. به نظر مي‌رسد در اين مسكوت گذاشتن‌ها عده‌اي ذي‌نفع هستند و لازم است افرادي كه منافع يا ملاحظاتي در اين ميان ندارند، مثل خبرنگاران بي‌طرف پيگيري كنند كه ماجرا از چه قرار بوده و آن را منتشر كنند؛ هرچند كه مي‌دانم اصلا كار ساده‌اي نيست.
افراد ذي نفع از چه منظر؟
ممكن است مساله بيمه افراد در ميان باشد، يا اهمال و بي‌دقتي فردي. احتمال دارد محل فيلمبرداري نامناسب بوده و احتياط‌هاي لازم به عمل نيامده. ممكن است فرد يا افرادي با مسووليت‌هاي معين در انجام كار و وظيفه خود اشتباه يا قصور كرده باشند و مواردي از اين قبيل كه باعث مي‌شود معمولا عوامل پروژه به دليل ملاحظاتي از توضيح جزييات واقعي و دقيق حادثه خودداري كنند. ورود خبرنگاران بي‌طرف، كسب اطلاعات و انتشار آن در رسانه مي‌تواند مقدمه‌اي باشد براي جلوگيري از تكرار چنين حوادثي.
البته آنچه ما كنكاش كرديم اين بود كه منطقه باتلاقی بوده و عوامل نمي‌دانستند آن محدوده باتلاق است.
ببينيد ! در انتخاب لوكيشن‌ها توجه به محدوده امن براي كارِ گروه بسيار ضروري است. بايد جزييات دقيق و واقعي ماجرا اعلام شود تا جلوي تكرار حوادث تلخ ديگر گرفته شود.
اصلا ممكن است بار ديگر براي بازيگران يا عوامل اصلي اين اتفاق بيفتد.
بدون شك اگر قربانيانِ حوادث اخير بازيگران يا برخي عوامل اصلي گروه بودند، شاهد بازتاب گسترده رسانه‌اي مي‌بوديم، ولي مرگ دو دستيار صحنه - يا دو هنرور در پروژه سلمان - متأسفانه خيلي زود به فراموشي سپرده مي‌شود. واقعيت بسيار دردناكي است. اما هيچ فرقي نمي‌كند، جان همه انسان‌ها باارزش است و نبايد اين واقعيت دردناك تبعيض‌آميز را پذيرفت. هر روز امكان تكرار اين حوادث در شرايط و موقعيت ديگري، در فيلم يا سريال ديگري، براي فرد يا افراد ديگري محتمل است. حتما با اعلام شفاف دلايل و زمينه‌هاي وقوع اين حوادث، بايد از تكرار آنها پيشگيري كرد.
جناب اثباتي اساسا چرا جلوي چنين ماجراهايي گرفته نمي‌شود و چرا هر از گاهي شاهد چنين اتفاقاتي هستيم؟ مشكل از كجاست؟
در وزارت كار ضوابط مدوني براي حفظ ايمني و بهداشت محيط كاروجود دارد و بازرساني گهگاه براي نظارت بر رعايت اين ضوابط به كارگاه‌ها مراجعه مي‌كنند. بايد پرسيد آيا براي تضمين امنيتِ جاني عوامل سينما و سريال‌ها هم كسي به لوكيشن‌ها سركشي مي‌كند تا مطمئن شوند كه ضوابط ايمني رعايت مي‌شوند؟
متأسفانه نه تنها مشاغل سينمايي در وزارت كار تعريف نشده‌اند و اصناف هم شرح تفصيلي وظايف و مسووليت‌هاي خود را تدوين نكرده‌اند و طبعا به وزارت كار ارائه نكرده‌اند، بلكه در مورد شرايط ايمني محل و محيط كار گروه‌هاي فيلمسازي هم در وزارت كار با خلأهاي اساسي روبه‌رو هستيم. شايد بشود علت اصلي اين كمبود را تنوع ذاتي لوكيش‌ها و محل‌هاي كار گروه‌هاي فيلمسازي دانست و به دوستان در وزارت كار حق داد كه نتوانند ضوابط استانداردي را براي اين محيط‌هاي كاري تدوين كنند، اما به هرحال انجام آن محال نيست !
يعني منظور شما كوتاهي وزارت كار است ؟
خير، فقط وزارت كار را مقصر نمي‌دانم. من هم به عنوان يك فعال صنفي مقصرم كه چرا در نوشتن ضوابط مورد نياز و استانداردهايي كه امنيت جاني خودم و همكارانم را در محيط كارشان تضمين كند، كوتاهي كرده‌ام. انجمن صنفي‌اي كه عضوش هستم هم كوتاهي كرده و مقصر است. خانه سينما هم مقصر است كه انجمن‌هاي عضوش را براي تدوين ضوابط مديريت نكرده و هيچ گامي در اين مورد برنداشته. انتظار مي‌رود در يك شرايط ايده‌آل ناظراني از سوي خانه سينما به پروژه‌ها سركشي مي‌كردند.
اين حادثه خطرناك فقط شامل بچه‌هاي صحنه نمي‌شود؟
بله، حرفه‌هاي متعددي در عرصه فيلمسازي هنگام كار با شرايط خطرناك روبه‌رو هستند؛ از جلوه‌هاي ويژه ميداني تا بدلكاران و از دستياران صحنه و فيلمبرداري تا حتي بازيگران. مقصر همه ما هستيم كه هرچند وقت يك بار قرباني مي‌دهيم ولي براي تدوين ضوابط استاندارد براي كار در محيط فيلمسازي (سينمايي و سريال) اقدامي نكرده‌ايم. آيا حوادث تلخ و ناگوار اخير باعث مي‌شود به خودمان بياييم؟ از تجربيات‌مان بهره بگيريم؟ دستاوردهاي كشورهاي صاحب صنعت سينما را در اين زمينه مرور كنيم؟ و سرانجام مقررات و دستورالعمل‌هاي مناسب و كارآمدي براي حفظ جان و سلامت همكاران‌مان آماده و تدوين كنيم؟
اين موضوع البته در تمام جهان اتفاق مي‌افتد اما پرسشي كه وجود دارد آيا نمي‌توان جلوي اين اتفاقات را گرفت ؟
بله، در كشورهاي ديگر هم اتفاقاتي كه ناخواسته و تصادفي منجر به مرگ يك يا چند نفر در صحنه يا پشت‌صحنه فيلمسازي مي‌شود بي‌سابقه نيست اما از آن نبايد نتيجه گرفت كه در اينجا شرايط قابل قبول است. بايد تلاش كرد تا جلوي اين اتفاقات را گرفت. همه به نحوي كوتاهي كرده‌ايم و از همه بيشتر تهيه‌كنندگان و مديران توليد كه مسووليت مستقيم و اصلي را در هر پروژه براي حفظ امنيت جان عوامل به عهده دارند. شايد بشود گفت تقصير اصلي در حوادث اخير هم متوجه آنهاست و به‌طور كلي تشكل‌هاي صنفي آنها. باز هم تكرار مي‌كنم كه همه كما بيش كوتاهي كرده‌ايم؛ تك‌تك اصنافِ مرتبط و بيش از همه خانه سينما.
آقاي اثباتي شما اين نكات را از كوتاهي صنف بيان مي‌كنيد در حالي كه نزديك به 40 سال از حيات خانه سينما مي‌گذرد.
درست است و متأسفانه به‌رغم اين سابقه طولاني كوتاهي‌ها و غفلت‌ها كم نيستند. هنوز پس از اين همه سال از تشكيل خانه سينما، فاقد قرارداد واحد مشاغل سينمايي هستيم؛ قراردادي كه نه تنها ناظر به تعهدات متقابل تهيه‌كنندگان و عوامل توليد در هر فيلم يا سريال باشد، بلكه ضامن حقوق آنها هم باشد. همچنان درمورد يك روز تعطيل هفتگي به توافق و نتيجه نرسيده‌ايم. ميزان ساعت كار روزانه در هر پروژه متفاوت و همگي بيشتر از استانداردهاي رايج در كشورهاي پيشرفته در صنعت سينماست. مبحث امنيت شغلي هم كلا به فراموشي سپرده شده. يادمان نرود در زمان سيف‌الله داد اين لايحه تصويب شد و چند سالي كمابيش مراعات مي‌شد، اما سال‌هاست كه از فوت سيف‌الله داد مي‌گذرد و انگار لايحه امنيت شغلي هم با مرگ او به عنوان يادگاري از يك مدير مدبر به موزه سينما سپرده شده !
اين از جانب سازمان سينمايي با وزارت ارشاد پيگيري مي‌شود؟
از نظر من مطلقا در حيطه كاري مسوولان دولتي نيست و حق دخالت در اين امور را ندارند. اينها مسائلي درون‌گروهي است و بايد در درون خانه سينما و توسط خود اصناف حل و فصل شوند.
البته جناب اثباتي نكته‌اي كه وجود دارد نيروهاي زيادي وارد كار در سينما شدند و گويا اين دو نفر از اعضاي خانه سينما نبودند و نيروهاي تلويزيون بودند.
فرقي نمي‌كند كه عضو خانه سينما باشند يا نباشند و براي سريال تلويزيوني يا نمايش خانگي و پلتفرم‌ها كار كنند يا فيلم‌هاي سينمايي. به هرحال نيروهاي شاغل در هنر/ صنعت سينما هستند. خانه سينما موظف است به عنوان جامعه اصناف سينمايي نقش بالقوه فراگير خود را به درستي ايفا كند و مرجعي باشد كه دير يا زود اين نيروها را در اصناف خود جذب كند، آموزش بدهد و از منافع آنها حمايت كند. همين حالا هم بسياري از عوامل توليد سريال‌هاي تلويزيوني يا توليدات پلتفرم‌ها عضو اصناف خانه سينما هستند. سال‌هاست تهيه‌كنندگان تلويزيوني با نپذيرفتن حكميت شوراي داوري خانه سينما در مواردي موجب تضييع حقوق عوامل توليدات‌شان و بعضا اعضاي خانه سينما شده‌اند. لازم است كه اعضاي خانه سينما زير بار چنين مناسباتي نروند و خانه سينما هم در سطوح مختلف در اين زمينه به نفع شاغلان حرفه‌هاي مختلف و حمايت از آنها اقدام كند.
يكي از مخاطرات به‌كارگيري افراد غير عضو در اصناف و بدون هماهنگي با آنها، نداشتن آموزش كافي و تجربه لازم براي كار در عرصه‌هاي حرفه‌اي است كه ممكن است منجر به حوادث خسارت‌بار و جبران‌ناپذير‌ي شود و در مواردي حتي به مرگ عوامل بينجامد . از اين نظر فرقي نمي‌كند كه پروژه تلويزيوني باشد يا براي پلتفرم‌ها يا... به هر حال احتمال خسارت و ضرر و زيان به هر شكل ممكن است.
از اينها گذشته همچنان بر لزوم اراده و عزم جدي براي تدوين ضوابط و دستورالعمل‌هاي ضروري تأكيد مي‌كنم كه تا حدود بسياري تضمين‌كننده‌ايمني محيط كار مي‌شود.
با تمام اين حرف‌ها به نظرتان مي‌توان جلوي چنين آسيب‌هايي به عوامل را گرفت؟
بر اساس تجربه‌اي كه در بيش از سه‌دهه فعاليت صنفي دارم، با تأسف بايد بگويم كه هم اميدوارم و هم به تحقق آن چندان اميدوار نيستم! هر بار با وقوع يك حادثه موجي ايجاد مي‌شود ولي بعد از مدتي، كوتاه يا طولاني، تا حادثه‌اي ديگر فروكش مي‌كند و به فراموشي سپرده مي‌شود.