یادداشتی به مناسبت برپایی سمپوزیوم «منطقه تماس» در گالری آریا
جلوه‌های پساانسان‌گرایی در عرصه «دیزاین»
آزاده یاشار
از شروع انقلاب صنعتی و توسعه صنایع و آغاز مدرنیسم در اواسط قرن نوزدهم، این باور سهمگین شروع به برآمدن کرد که انسان طبیعت را مقهور خود می‌کند و طبیعت عنصری است در دست انسان که باید به نفع خود از آن استفاده کند. این باور یکسویه و انقیاد طبیعت یا بهتر بگوییم ماده به دست انسان تا همین چند دهه قبل ادامه یافت تا اینکه تخریب طبیعت و خطر این سلطه‌گری یکسویه انسان را به خود آورد که ارباب اول و آخر جهان نیست و باید به ماده به چشم شریک خود نگاه کند و نه غلام خود.
گسترش این باور به مفهومی گسترده می‌رسد که امروز ما به آن عصر پساانسان‌گرایی می‌گوییم. یعنی زمانی که انسان با جهان مادی پیرامون خود به نوعی وحدت رسید و به گفته الهام پوریامهر (مدیر سمپوزیوم نقطه تماس در گالری آریا) «انسان همواره خود را با انسان‌های دیگر قیاس می‌‌کرد و حالا به این نتیجه رسیده است که باید با سایر موجودات در یک شبکه قرار گیرد.» به عبارتی، نگرش رابطه انسان با انسان حالا به سوی انسان در مجموعه عناصر مادی جهان هستی (غیرانسان) می‌‌رود.
این مقدمه‌ای کوتاه بود از سمپوزیومی که 31 خرداد 1403 در گالری آریا بر پایه اندیشه‌‌های فیلسوفانی چون دونا هاراوی و برونو لاتور با حضور علاقه‌مندان و کارشناسان برگزار شد و 12 سخنرانی و پرسش و پاسخ از برنامه‌های آن بود و از 10 صبح تا 5 عصر طول کشید. این سمپوزیوم در ادامه روندی است که در سال 1395 آغاز شده است. روح‌‌اله شمسی‌‌زاده، مجسمه‌‌ساز، که از اول همراه طرح این نگرش در گالری آریا بوده، درباره روند طرح پساانسان‌گرایی و ارتباط آن با دیزاین و جواهر معاصر این‌طور توضیح می‌‌دهد:
«گالری آریا در کنار فعالیت‌های تخصصی در حوزه هنرهای تجسمی در قالب نمایشگاه و دوره‌های آموزشی، با تمرکز بر فعالیت‌های میان‌رشته‌ای مرتبط با هنرهای تجسمی، در دو حوزه دیزاین و پروژه‌های پژوهشی «کیورتوریال) از سال 1395 با برگزاری اولین نمایشگاه جواهرات معاصر تهران به عنوان رویدادی میان‌رشته‌ای به صورت جدی فعالیت خود را آغاز کرد. برگزاری نمایشگاه‌های دوره‌ای و نشست‌های پژوهشی در این حوزه تاکنون در قالب 5 دوره رویداد جواهر معاصر و شرکت در هفته دیزاین و جواهر مونیخ در سال 2024 بوده است. برگزاری نمایشگاه «هنر، کاربرد، دیزاین» از دیگر فعالیت‌های گالری است. در بخش پروژه‌های کیورتوریال، سمپوزیوم «منطقه تماس» در خرداد ماه 1403 با تمرکز بر موضوع دیزاین برگزار شد.»
درواقع این سمپوزیوم را می‌‌توان از گام‌‌های نخست در کشورمان درباره بیان ارتباط ماده و انسان در یک دیدگاه کلی و سپس ارتباط هنرمند با ماده و در این اتفاق خاص «خاک» به عنوان عنصری دانست که در روند آفرینش هنری خود بر نوع اثر تاثیر میگذارد. ما با جهان هستی و ماده در حال «شدن» هستیم. آنچه در ابتدا ارائه شد، توضیح این مفهوم بود که انسان به جای طراحی و تولید هنر برای زیبایی، آرامش و امنیت خود، باید خود را جزيی از کل جهان هستی درنظر بگیرد. در این تفکر دست‌‌ساخت‌هایي که با بدن انسان در تماس است، از هنرمند تاثیر می‌‌پذیرد و بر هنرمند تاثیر میگذارد و همین تاثیر و تاثر جان‌مایه فکری اتفاقی است با نام هفته دیزاین. گالری آریا بنای آن دارد تا با ایجاد ارتباط نگرش‌‌های متفاوت، گزاره‌‌ها و سپس گفتمان‌‌ها در موضوع ماده، ساخت و بدن را بسط دهد. عنوان «منطقه تماس» به همین دلیل انتخاب شده است. در این سمپوزیوم، در نگاهی جامع‌‌تر و متفاوت از دیزاین هنری، علاوه بر یکی بودن انسان با جهان مادی، بدن انسان هم به عنوان مجموعه‌‌ای از کل هستی معرفی شد. دیدگاه نوین زیست‌شناختی که براساس تحقیقات و یافته‌‌های جدیدی روی میکروبیوم‌‌ها (میکروب‌های همزیست یا ریزاندامگان همزیست) شکل گرفته بدن را نه به عنوان یک موجود جدا بلکه به عنوان یک کل می‌شناسد.
از عمر گفتمان پساانسان‌گرایی زمانی دراز نمی‌گذرد و فیلسوفان و هنرمندان باید باز هم روی آن فکر کنند تا این تفکر ببالد و صیقل بخورد و جای خود را در مجموعه گفتمان‌های درک همه‌جانبه از جهان هستی باز کند و سپس ارتباط آن با دیزاین هنرمندانه روشن‌تر شود. «نقطه تماس» با همین هدف شکل گرفت.