ميانجي‌ها از پيشرفت در مذاكرات آتش‌بس مي‌گويند
خاورميانه از لبه پرتگاه برگشت؟
نشريه‌هاي امريكايي درباره پاسخ احتمالي ايران و حزب‌الله به اسراييل هشدار دادند
احسان پناه‌بر| به گزارش رويترز، ميانجي‌هاي بين‌المللي روز پنجشنبه دور جديدي از گفت‌وگوها را با هدف توقف جنگ اسراييل و حماس در غزه و تضمين آزادي تعداد زيادي از اسراي اسراييلي آغاز كردند و روز جمعه نيز آن را پي گرفتند. ديپلمات‌هاي امريكايي شركت‌كننده در اين دور از مذاكرات در گفت‌وگو با رويترز مدعي شدند، توافق بالقوه بهترين اميد براي پايان دادن به درگيري‌هاي منطقه‌اي است كه روز به روز بر شدت آن افزوده مي‌شود. به گفته مقامات بهداشتي غزه، در حالي كه شمار تلفات فلسطيني‌ها در جنگ بيش از 10 ماهه از مرز 40 هزار نفر گذشته است، ايالات متحده، قطر و مصر با هيات اسراييلي در دوحه قطر ملاقات كردند. حماس كه مستقيما در اين دور مذاكرات شركت نكرده است، اسراييل را متهم مي‌كند كه خواسته‌هاي جديدي را به پيشنهاد پيشين مورد حمايت امريكا و سازمان ملل و مورد قبول حماس افزوده است. در همين حال، جان كربي، سخنگوي امنيت ملي كاخ سفيد اين مذاكرات را گامي مهم خواند و گفت: اين مذاكرات روز جمعه نيز برگزار مي‌شود و قابليت تمديد نيز دارد. او گفت كه با توجه به پيچيدگي توافق و اينكه مذاكره‌كنندگان بر اجراي آن تمركز كرده‌اند، كار زيادي باقي مانده، اما اميدوار است نتايج قابل قبولي به دست آيد.
در همين رابطه، اكسيوس به نقل از مقامات امريكايي گزارش داد در روز پنجشنبه در اولين روز از آخرين دور مذاكرات درباره توافق آتش‌بس و تبادل اسرا در غزه، پيشرفت‌هايي حاصل شد. ميانجي‌هاي قطري، مصري، امريكايي و مذاكره‌كنندگان اسراييلي تصميم گرفتند كه مذاكرات را براي يك روز ديگر ادامه بدهند و اين مذاكرات در روز جمعه نيز ادامه يافت. نشست سران در دوحه در حالي برگزار مي‌شود كه ميانجي‌ها گفتند ممكن است اين جلسات در روزهاي آينده تمديد شود و مقامات اسراييلي هشدار داده‌اند كه اين «آخرين فرصت» براي دستيابي به توافق است. اين نشست در سايه تنش‌هاي شديد منطقه‌اي برگزار مي‌شود، چراكه ايران و حزب‌الله وعده داده‌اند به خونخواهي از ترور شخصيت‌هاي مقاومت به دست اسراييل، عليه اين رژيم اقدام قاطع انجام بدهند. دولت بايدن مدعي است توافق آتش‌بس و تبادل اسرا براي كاهش تنش در خاورميانه و جلوگيري از جنگ منطقه‌اي كليدي است. ناظران معتقدند آتش‌بس در غزه به احتمال زياد تنش‌ها را در سراسر منطقه كاهش خواهد داد. ديپلمات‌ها اميدوارند ايران و حزب‌الله لبنان را متقاعد كنند از پاسخ چشم‌پوشي كنند. در همين رابطه، واشنگتن‌پست به نقل از منبعي نزديك به حزب‌الله مدعي شد اين جنبش عمليات خونخواهي از اسراييل را در جريان مذاكرات قطر انجام نخواهد داد تا در روند مذاكرات و توافق محتمل آن خللي وارد نشود. جان كربي نيز مدعي است ايران خود را براي پاسخ نظامي آماده كرده و ممكن است به زودي بدون هيچ اخطاري حمله كند. او همچنين گفت تهديدات ايران را بايد جدي گرفت. ميانجي‌هاي ميان اسراييل و حماس ماه‌ها تلاش كرده‌اند طرحي سه مرحله‌اي را طراحي كنند كه در آن حماس تعداد زيادي اسير اسراييلي را در ازاي آتش‌بس پايدار، عقب‌نشيني نيروهاي اسراييلي از غزه و آزادي فلسطيني‌هاي زنداني در بند اسراييل آزاد كند. به گزارش آسوشيتدپرس، يك مقام امريكايي در جريان مذاكرات روز پنجشنبه در دوحه اين گفت‌وگو را سازنده خواند.
هر دو طرف با اصول كلي اين طرح موافقت كرده‌اند. اين طرح پيشنهادي را جو بايدن، رييس‌جمهور در 31 مه ارائه كرد، اما حماس خواستار اصلاحاتي در آن شد و اسراييل بندهايي را به آن افزود. همين امر باعث شد هر يك از طرفين طرف ديگر را به طرح خواسته‌هاي جديدي متهم كند. حماس آخرين خواسته‌هاي اسراييل را رد كرده است. اين خواسته‌ها شامل حضور نظامي پايدار در امتداد مرز با مصر و كنترل گذرگاه فيلادلفي و كريدور نتزاريم است كه غزه را به دو نيم مي‌كند، علاوه بر اين تحت تعقيب و بازرسي قرار دادن فلسطيني‌هايي كه به خانه‌هاي خود در شمال بازمي‌گردند و نابود كردن ادعاي سازمان حماس و رزمندگان آن موجب مخالفت حماس با اين طرح شده است. اسامه حمدان، سخنگوي حماس به آسوشيتدپرس گفت كه اين گروه فقط به بحث در مورد اجراي پيشنهاد بايدن علاقه دارد و نه مذاكره بيشتر بر سر محتواي آن. يك مقام فلسطيني كه مذاكرات را از نزديك دنبال مي‌كند نيز به وال استريت ژورنال گفت كه حماس در مذاكرات روز پنجشنبه شركت نكرد، اما مقامات ارشد آنكه مقيم قطر هستند، آماده هستند تا در مورد هرگونه پيشنهاد ميانجي‌ها، همان‌طور كه در دورهاي گذشته انجام داده‌اند، مذاكره كنند. بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير اسراييل درخواست‌هاي جديد اسراييل را از شروط آتش‌بس برداشته است، اگرچه او بارها در مورد دوام آتش‌بس پرسش‌هايي را مطرح كرده و مدعي است كه اسراييل به «پيروزي كامل» عليه حماس و آزادي همه اسرا متعهد است. اختلافي كه به ادعاي ناظران بعيد است به راحتي حل شود مرتبط است به انتقال از مرحله اول آتش‌بس به مرحله پيش از آن. در اين مرحله، اسراي زن و ساير اسراي آسيب‌پذير آزاد مي‌شوند و در مرحله دوم سربازان اسير اسراييلي آزاد و آتش‌بس دائمي برقرار مي‌شود. حماس نگران است كه اسراييل پس از آزادي اولين دسته از اسرايش، جنگ را از سر بگيرد. اسراييل نيز مدعي است كه حماس مذاكرات براي آزادي اسراي باقيمانده را براي مدت نامحدود به تعويق بيندازد. به گزارش وال استريت ژورنال، اسامه حمدان اسنادي را ارايه كرد كه نشان مي‌دهد حماس با پيشنهاد ايالات متحده موافقت كرده است كه بر اساس آن مذاكرات در مورد دوره انتقال به مرحله دوم، تا روز شانزدهم مرحله اول آغاز و تا هفته پنجم به پايان برسد. اخيرا حماس به آنچه خواسته جديد اسراييل براي حفظ حضور نظامي در امتداد مرز غزه و كنترل گذرگاه فيلادلفي در مرز مصر و جاده نتزاريم كه شمال و جنوب غزه را به دو نيم مي‌كند، اعتراض كرده است. اسراييل مدعي است براي جلوگيري از قاچاق سلاح به حضور در امتداد مرز فيلادلفي نياز دارد. همچنين جاده نتزاريم را براي بازرسي فلسطيني‌هايي را كه به شمال غزه بازمي‌گردند، ساخته است. حماس نگران است پس از آتش‌بس، اين حضور نظامي ادعايي اسراييل بهانه براي كنترل و اشغال غزه باشد.
بر اساس اسنادي كه به دست آسوشيتدپرس رسيده و مقامات درگير در مذاكرات نيز اين اختلاف‌ها را تاييد كرده‌اند، حماس خواستار عقب‌نشيني كامل نظامي اسراييل شده است. اين خواسته بخشي از نسخه‌هاي قبلي پيشنهاد آتش‌بس نيز بود. ودانت پاتل، سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا روز پنجشنبه گفت: اين خواسته حماس در چارچوب گسترده‌تر توافقي كه بايدن در ماه مه مطرح كرد، به‌طور كلي پذيرفته شده است. او همچنين گفت: اين دور از مذاكرات احتمالا دامنه‌دار باشد و به دو روز ختم نشود. ناظران هشدار مي‌دهند اين دور از مذاكرات بسيار سرنوشت‌ساز است، چراكه منطقه به انبار باروتي بدل شده است كه در صورت شكست مذاكرات و ادامه ماجراجويي رژيم اسراييل، بحران در منطقه غيرقابل كنترل شود. همزمان تنش‌ها در مرز لبنان به اوج خود رسيده و ناظران هشدار مي‌دهند هر آن ممكن است حزب‌الله لبنان در پاسخ به ترور فواد شكر، رهبر بلندپايه نظامي اين جنبش، پاسخ گسترده‌اي بدهد. حتي پيش از ترور فواد شكر، نيروهاي اشغالگر اسراييل به‌طور مستمر در حال تشديد اقدامات نظامي خود در سراسر خاك لبنان بوده‌اند و عمليات آنها محدود به مناطق مرزي نبوده است. از 7 اكتبر تاكنون بيش از 400 تن از رزمندگان حزب‌الله در لبنان و سوريه، از سوي اسراييل به شهادت رسيده‌اند. حملات اسراييل همچنين بيش از 100 هزار غيرنظامي را در لبنان آواره و زيرساخت‌ها و مناطق وسيعي از زمين‌هاي كشاورزي را در امتداد مرز جنوبي لبنان ويران كرده است. به عقيده جوزف ظاهر، نويسنده و تحليلگر مسائل خاورميانه در گفت‌وگو با وال استريت ژورنال، هدف رژيم اسراييل اين است حزب‌الله را وادار كند، بر اساس قطعنامه 1701 شوراي امنيت سازمان ملل متحد كه به جنگ سال 2006 اسراييل عليه لبنان پايان داد، نيروهاي خود را به شمال رودخانه ليتاني منتقل كند. اين در حالي است كه خود اسراييل قرار نيست نيروهاي خود را از مرز با لبنان به عقب براند. همين مساله به ناآرامي‌ها دامن زده است.
اخيرا سيدحسن نصرالله، دبيركل حزب‌الله گفت: اين اسراييلي‌ها هستند كه تشديد رويارويي با لبنان و ايران را انتخاب كرده‌اند. در واقع، ترورهاي هدفمند شخصيت‌هاي مقاومت از سوي اسراييل باعث افزايش تنش شده است. برخي ناظران هشدار مي‌دهند حتي در صورت آتش‌بس در غزه، اسراييل به دنبال افزايش تنش با حزب‌الله و ايران است. با ارجاع به سخنان سيدحسن نصرالله، اين امر كه حزب‌الله به دنبال افزايش تنش باشد، رد شده است. با اين حال نصرالله تصريح كرد كه گاهي فلسطيني‌ها از ما خواسته‌اند كه فشار بر اسراييل را افزايش دهيم و حملات خود را تشديد كنيم. ما هميشه وضعيت داخلي لبنان را در نظر گرفته‌ايم. رهبر حزب‌الله بارها تصريح كرده است در شرايط كنوني جلوگيري از پيروزي رژيم اسراييل با «راهبرد وحدت جبهه‌ها» هدف اصلي حزب‌الله است.
راني بالوت، تحليلگر جنگ از سوئد در گفت‌وگو با وال استريت ژورنال مدعي است، حزب‌الله لبنان جبهه مشتركي عليه اسراييل به راه انداخته است و اين جبهه مورد حمايت ايران است. اين جبهه كه شامل حماس در سرزمين‌هاي فلسطين، انصارالله در يمن، مقاومت اسلامي در عراق و ساير گروه‌هاي كوچك‌تر در سوريه است، اتحادي است نه تاكتيكي، بلكه «راهبردي» كه اهداف آن كاهش و حذف حضور ايالات متحده در خاورميانه و نابودي اسراييل است. به عقيده بالوت، حزب‌الله مجري پيشبرد راهبرد «وحدت جبهه‌ها» براي تقويت هماهنگي عملياتي ميان گروه‌هاي مقاومت مختلف عضو «محور مقاومت» و موقعيت‌يابي توانمندي‌هاي ميدان نبرد براي محاصره مرزهاي سرزمين‌هاي اشغالي در پيش‌بيني نبردهاي آينده است، اين در حالي است كه اسراييل به دنبال تشديد تنش است.
برخي ناظران بر اين باورند كه اسراييل به دنبال گسترش جنگ در منطقه است. به علاوه، ظرفيت‌هاي نظامي حزب‌الله از زمان جنگ 2006 به‌طور قابل توجهي افزايش يافته است. البته ناظران معتقدند در شرايط اقتصادي و سياسي فعلي لبنان، حزب‌الله به دنبال تشديد تنش نيست، ولي سعي دارد با راهبرد «وحدت جبهه‌ها» فشار را بر اسراييل حفظ كند. به عقيده تامارا قبلاوي، تحليلگر مسائل خاورميانه در سي‌ان‌ان، پيام‌هاي ايران و حزب‌الله مبني بر پاسخ سخت عليه اسراييل نيز بسيار هوشمندانه مخابره مي‌شود. سيدحسن نصرالله و ديگر گروه‌هاي مقاومت به خوبي از مزاياي «جنگ رواني» عليه اسراييلي‌ها بهره مي‌برند. به عقيده قبلاوي، اين امر باعث تحليل رفتن نيرو در اسراييل مي‌شود و مي‌تواند بخشي از فشار «راهبرد وحدت جبهه‌ها» باشد.
از سوي ديگر، طبق گزارش وال استريت ژورنال، 62 درصد از اسراييلي‌ها از حمله «تمام عيار» به لبنان حمايت مي‌كنند و به نظر همگرايي در سرزمين‌هاي اشغالي براي تهاجم به لبنان بيشتر شده است. به عقيده جاشوا لنديس، رييس مطالعات خاورميانه در دانشگاه اوكلاهاما و عضو غيرمقيم موسسه كوئينسي در گفت‌وگو با آسوشتيدپرس، نگراني‌ها در مورد تشديد تنش در جبهه لبنان ناشي از ترس از اين است كه اسراييل ممكن است به دنبال شعله‌ور كردن اوضاع در آنجا با افزايش فشارهاي بين‌المللي باشد. علي رزق، تحليلگر مسائل خاورميانه در ريسپانسبل استيت كرافت بر آن است به نظر مي‌رسد دولت ايالات متحده نيز از كشاندن اسراييل به يك جنگ منطقه‌اي گسترده‌تر بيم دارد. ايالات متحده كه دارايي‌هاي قابل توجهي در منطقه دارد، نگران آن است كه از سوي گروه‌هاي مقاومت هدف حمله قرار بگيرد. پس به نظر مي‌رسد ايالات متحده جدي‌ترين بازيگري است كه به دنبال كاهش تنش باشد.