گزارشي از علل و عوامل انواع سوختگي
مرگ‌هاي ناشي از سوختگي
طبق اعلام سازمان پزشكي قانوني در سال گذشته، ۲ هزار و ۳۹ نفر بر اثر سوختگي جان باختند
سال ۱۴۰۲ سازمان پزشكي قانوني اعلام كرد: ۲ هزار و ۳۹ نفر بر اثر سوختگي جان خود را از دست دادند. از اين تعداد هزار و ۳۴۱ نفر مرد بودند و ۶۹۸ نفر زن. بيشترين آمار مرگ‌هاي ناشي از سوختگي نيز به ترتيب مربوط به «تهران با ۳۰۰ نفر، فارس با ۲۰۸ نفر و اصفهان با ۱۸۶ نفر» بوده است. سوختگي نوعي آسيب به پوست يا بافت است كه بر اثر «گرما، برق، مواد شيميايي، اصطكاك يا پرتو» به وجود مي‌آيد. سوختگي‌هايي كه تنها بر سطح پوست اثر مي‌گذارند را سوختگي‌هاي سطحي يا سوختگي‌هاي درجه اول مي‌نامند. سوختگي با ضخامت نسبي يا سوختگي درجه دوم هنگامي اتفاق مي‌افتد كه لايه‌هاي زيرين پوست آسيب مي‌بينند. در سوختگي با ضخامت كامل يا سوختگي درجه سوم به همه لايه‌هاي پوست آسيب مي‌رسد. در سوختگي نوع چهارم بافت‌هاي عميق‌تر مانند ماهيچه‌ها يا استخوان آسيب مي‌بينند. سوختگي‌هاي سطحي را مي‌توان به وسيله مسكن درمان كرد، در حالي كه سوختگي‌هاي شديدتر نيازمند درمان مداوم در مراكز سوختگي ويژه هستند. ويژگي‌هاي سوختگي به عمق آن بستگي دارد. در سوختگي‌هاي سطحي فرد آسيب ديده دو يا سه روز درد دارد و در طول روزهاي بعدي پوست ناحيه‌اي كه دچار سوختگي شده كنده مي‌شود، اما افرادي كه از سوختگي‌هاي شديدتر رنج مي‌برند، بيشتر از فشار رواني نارضايتي و شكايت دارند تا از درد ناشي از سوختگي. افرادي كه دچار سوختگي‌هاي با ضخامت كامل هستند ممكن است به‌طور كامل نسبت به سوزن زدن يا لمس خفيف بي‌تفاوت باشند. اگرچه سوختگي‌هاي سطحي به رنگ قرمز هستند، سوختگي‌هاي شديد ممكن است به رنگ صورتي، سفيد يا سياه باشند. سوختگي‌هاي اطراف دهان يا سوختگي سطحي موهاي داخل بيني مي‌تواند نشانگر سوختگي مجاري تنفسي باشد، اما اين يافته‌ها قطعي نيستند. نشانه‌هاي نگران‌كننده‌تر شامل اين موارد است؛ تنگي نفس، گرفتگي صدا و صداي گوشخراش يا خس‌خس سينه، خارش در طول فرآيند بهبود، طبيعي است و در ۹۰ درصد افراد بالغ و تقريبا در همه كودكان اتفاق مي‌افتد. ممكن است در مورد آسيب‌هاي ناشي از برق، احساس كرختي براي مدت طولاني ادامه داشته باشد. حتي ممكن است سوختگي‌ها اختلالات رواني و عاطفي را به همراه داشته باشند. سوختگي‌ها توسط منابع خارجي زيادي از جمله منابع گرمايي، شيميايي، الكتريكي و تشعشعي به وجود مي‌آيند. رايج‌ترين عوامل سوختگي شامل آتش يا شعله، آب گرم، وسايل داغ، برق و مواد شيميايي مي‌شود. در اكثر مواقع آسيب‌هاي ناشي از سوختگي در خانه يا محل كار رخ مي‌دهد و بيشتر آنها ناخواسته اتفاق مي‌افتند. در برخي موارد نيز سوختگي بر اثر حمله توسط يك فرد و نتيجه اقدام به خودكشي است. اين منابع مي‌تواند باعث به وجود آمدن صدمات تنفسي به مجاري تنفسي يا شش‌ها شود كه در مواردي اين سوختگي‌ها رخ مي‌دهد. معمولا سوختگي‌هاي مربوط به آتش بيشتر در مناطق سردسير اتفاق مي‌افتد. عوامل ريسك مشخص در كشورهاي در حال توسعه شامل آشپزي در فضاي باز يا روي زمين و همچنين ناتواني‌هاي رشدي و بيماري‌هاي مزمن در بزرگسالان است. سوختگي بر اثر عوامل زيادي رخ مي‌دهد كه در زير به برخي از آنها اشاره شده است.
عمدي
حمله، علت 10-3 درصد سوختگي افرادي است كه بر اثر سوختگي با آب داغ يا آتش بستري مي‌شوند. دلايل اين كار عبارت است از: كودك‌آزاري، جروبحث‌هاي شخصي، همسرآزاري، سالمندآزاري و جروبحث‌هاي تجاري. آسيب ناشي از قرار گرفتن در معرض آب سرد يا آب داغ ممكن است نشانه كودك‌آزاري باشد. اين آسيب زماني اتفاق مي‌افتد كه دست و پا يا قسمت تحتاني بدن در زير آب نگه داشته مي‌شود. اين كار باعث به وجود آمدن مرز فوقاني مشخصي مي‌شود كه در بيشتر موارد متقارن است. ديگر نشانه‌هاي ريسك بالاي آزار احتمالي شامل اين موارد مي‌شود؛ سوختگي‌هاي محيطي اندام‌ها، نبود علايم دست و پا زدن در آب، سوختگي با عمق يكسان و ارتباط با نشانه‌هاي ديگر اهمال يا سوءاستفاده. همچنين عروس‌سوزي يك نوع خشونت خانگي در بعضي از فرهنگ‌ها مانند هند اتفاق مي‌افتد و زن به دليل آنچه شوهر يا خانواده شوهرش به عنوان جهيزيه ناكافي تلقي مي‌كنند، سوزانده مي‌شود. در پاكستان اسيدپاشي ۱۳درصد از سوختگي‌هاي عمدي را به خود اختصاص مي‌دهد و همواره با خشونت خانوادگي ارتباط دارد. خودسوزي (آتش زدن خود به نشانه اعتراض) نيز نسبتا در بين زنان رخ مي‌دهد.
گرما
در امريكا آتش و مايعات داغ رايج‌ترين عوامل سوختگي هستند. سيگار ۲۵درصد و وسايل گرمايشي ۲۲درصد علل آتش‌سوزي‌هاي خانه كه منجر به مرگ مي‌شود را تشكيل مي‌دهند. تقريبا نيمي از آسيب‌ها بر اثر اقدام به درست كردن آتش است. سوختگي با آب يا بخار داغ به وسيله گازها يا مايعات داغ به وجود مي‌آيد و در اكثر اوقات به وسيله تماس با مايعات داغ و آب شير داغ در دستشويي يا حمام، روغن داغ يا بخار آب اتفاق مي‌افتد. آسيب‌هاي ناشي از سوختگي با آب يا بخار داغ بيشتر در كودكان زير پنج سال رايج است و در امريكا و استراليا، اين گروه در حدود دوسوم سوختگي‌ها را تشكيل مي‌دهند. تماس با اشياي داغ تقريبا علت 3۰-2۰ درصد سوختگي‌ها در كودكان است. به‌طور كلي سوختگي با آب يا بخار داغ سوختگي نوع اول يا دوم هستند، اما اگر تماس فرد زياد باشد ممكن است سوختگي نوع سوم نيز اتفاق بيفتد. آتش‌بازي يكي از رايج‌ترين عوامل سوختگي به ويژه در روزهاي تعطيلات در بسياري از كشورها به شمار مي‌آيد. آتش‌بازي يك عامل مخاطره‌آميز خاص براي افراد بالغ است.
مواد شيميايي
مواد شيميايي از ۲ تا ۱۱ درصد علت سوختگي‌ها را به خود اختصاص مي‌دهند و علت ۳۰ درصد مرگ‌هاي ناشي از سوختگي هستند. سوختگي‌هاي ناشي از مواد شيميايي مي‌توانند به وسيله بيش از ۲۵۰۰۰ ماده شيميايي به وجود آيند كه بيشتر آنها باز قوي (۵۵درصد) يا اسيد قوي (۲۶درصد) هستند. بيشتر مرگ‌هاي ناشي از سوختگي شيميايي در درجه دوم اهميت نسبت به بلع اين مواد قرار مي‌گيرند. عوامل شيميايي رايج شامل اين موارد مي‌شوند؛ اسيدسولفوريك كه در پاك‌كننده‌هاي حمام و دستشويي يافت مي‌شود، سديم هيپوكلريت در سفيدكننده‌ها يافت مي‌شود و هالوآلكان كه در رنگ‌زداها يافت مي‌شود. هيدروفلوئوريك اسيد مي‌تواند باعث به وجود آمدن سوختگي‌هاي عميقي شود كه ممكن است تا مدتي بعد از تماس، علايم بيماري را نشان ندهد و فرميك اسيد باعث از كار افتادن تعداد قابل توجهي از گلبول‌هاي قرمز شود.
برق
آسيب‌ها يا سوختگي‌هاي الكتريكي به ولتاژ بالا (برابر يا بيشتر از ۱۰۰۰ ولت)، ولتاژ پايين (كمتر از ۱۰۰۰ ولت) يا سوختگي حاصل از برق تركش اتمي در درجه دوم اهميت نسبت به قوس الكتريكي قرار مي‌گيرد، دسته‌بندي مي‌شوند. رايج‌ترين علل سوختگي در كودكان سوختگي به وسيله سيم‌هاي برق (۶۰ درصد) و به دنبال آن سوختگي به وسيله پريزهاي برق (۱۴ درصد) هستند. صاعقه نيز مي‌تواند باعث سوختگي الكتريكي شود. عوامل ريسك‌پذيري كه منجر به برخورد صاعقه مي‌شود شامل انجام فعاليت‌هايي مانند كوهنوردي، گلف و ورزش‌هايي كه در فضاي باز انجام مي‌گيرد و همچنين كار كردن در فضاي باز مي‌شود. مرگ و مير ناشي از برخورد صاعقه در حدود ۱۰ درصد است. اگرچه آسيب‌هاي الكتريكي منجر به سوختگي مي‌شود، اما ممكن است باعث شكست يا نابه‌جايي و در مرحله بعد تروماي ناقص يا انقباض عضله شوند. در آسيب‌هاي ناشي از ولتاژ زياد، بيشتر آسيب ممكن است داخلي باشد و به همين دليل نمي‌توان وسعت آسيب را صرفا به وسيله بررسي پوست برآورد كرد. ممكن است تماس با ولتاژ بالا يا ولتاژ پايين آريتمي قلب يا ايست قلبي را به همراه داشته باشد.
تشعشع
سوختگي تشعشعي ممكن است بر اثر تماس طولاني با پرتو فرابنفش (مانند نور خورشيد، كيوسك‌هاي برنزه يا جوشكار با قوس الكتريكي يا از پرتوهاي يونيزان مانند پرتودرماني، پرتو ايكس يا تابش پرتو) به وجود آيد. تماس با نور خورشيد رايج‌ترين علت سوختگي‌هاي تشعشعي و به‌طور كلي رايج‌ترين علت سوختگي‌هاي سطحي است. افراد مختلف به شكل‌هاي مختلف و بر اساس نوع پوست خود دچار آفتاب سوختگي مي‌شوند. اثري كه پرتو يونيزان روي پوست مي‌گذارد به ميزان تماس با محل بستگي دارد و به دنبال آن بعد از ۳گري (Gray، واحد جذب تابش) مو مشاهده مي‌شود. بعد از ۱۰گري سرخي پوست، بعد از ۲۰گري افتادن پوست‌هاي مرطوب و بعد از ۳۰گري بافت مردگي مشاهده مي‌شود. سرخي پوست، اگر اتفاق بيفتد، مدتي پس از تماس بروز مي‌كند. سوختگي‌هاي تشعشعي همانند سوختگي‌هاي ديگر درمان مي‌شوند. سوختگي‌هاي ريزموجي وسيله گرمايش حرارتي حاصل از ريزموج رخ مي‌دهند. اگرچه تماسي به كوتاهي دو ثانيه ممكن است باعث آسيب شود، اما به‌طور كل سوختگي به‌وسيله مايكروويو اتفاق نادري است.