جرم كلاهبرداري و مجازات آن
كلاهبرداري عبارت است از: استفاده از روش‌هاي متقلبانه براي فريب دادن افراد در جهت بردن اموال آنان. به بيان ديگر، در ماهيت هر اقدامي كه با سوءنيت و به طور متقلبانه صورت گيرد و موجب فريب افراد شود و از اين طريق، مرتكب بتواند مال ديگري را ببرد، مشمول عنوان كلاهبرداري خواهد بود.
براساس قانون، كلاهبرداري به ۲ دسته مشدد و ساده تقسيم شده است. در صورتي كه مرتكب برخلاف واقع، خود را به عنوان يا داراي سمت ماموريت از طرف سازمان‌ها و موسسات دولتي يا وابسته به دولت يا شركت‌هاي دولتي يا شوراها، شهرداري‌ها و نهادهاي انقلابي و به طور كلي قواي سه‌گانه و همچنين نيروهاي مسلح و نهادها و موسسات مامور به خدمت عمومي قلمداد كرده يا جرم با استفاده از تبليغ عامه از طريق وسايل ارتباط جمعي باشد يا مرتكب كاركنان نهادهاي نامبرده باشد، كلاهبرداري از نوع مشدده خواهد بود، در غير اين صورت كلاهبرداري ساده است. مجازات كلاهبرداري ساده علاوه بر رد مال، يك تا ۷ سال حبس و جزاي نقدي معادل مالي كه كلاهبردار اخذ كرده، است. مجازات كلاهبرداري مشدده، حبس ۲ تا ۱۰ سال و انفصال ابد از خدمات عمومي و پرداخت جزاي نقدي معادل مال اخذ شده است.
اثبات جرم كلاهبرداري
براي اثبات جرم كلاهبرداري بايد اركان و عناصر جرم كلاهبرداري در مراجع قضايي، احراز شود. جرم كلاهبرداري همانند ساير جرايم از ۳ عنصر قانوني، مادي، رواني تشكيل مي‌شود.
ركن قانوني: قانونگذار در ماده يك قانون تشديد مجازات مرتكبان ارتشاء، اختلاس و كلاهبرداري، را جرم‌انگاري كرده است. براساس اين ماده، مجرم با استفاده از وسايل متقلبانه، قربانيان خود را فريب مي‌دهد به گونه‌اي كه آنها با رضايت، مال خود را به كلاهبردار مي‌دهند.
ركن مادي: رفتار فيزيكي كلاهبردار، عنصر مادي كلاهبرداري است. شرايط و اوضاع و احوال لازم براي تحقق كلاهبرداري شامل لزوم متقلبانه بودن وسايل، اغفال و فريب قرباني، تعلق مال برده شده به قرباني است.
ركن ركين كلاهبرداري توسل به حيله و تقلب، در قالب سلسله‌اي از صحنه‌سازي‌ها و مانورهاي متقلبانه براي فروش مال غير است. اثبات توسل متهم به وسايل متقلبانه به عهده شاكي است. لازم به توضيح است صرف دروغگويي بدون توسل به وسايل متقلبانه كلاهبرداري نيست.
ركن معنوي: عنصر رواني يا معنوي اين جرم نيز عبارت است از اينكه، كلاهبردار قصد بردن اموال قربانيان خود را از طريق كلاهبرداري داشته است.
اين عنصر، همان سوءنيت است. اثبات سوءنيت متهم در پرونده‌هاي كيفري بسيار حائزاهميت بوده و در صورت فقدان آن، جرمي محقق نخواهد شد.
تخفيف مجازات جرم كلاهبرداري
در صورت وجود جهات تخفيف، دادگاه مي‌تواند با اعمال ضوابط مربوط به تخفيف، مجازات مرتكب را فقط تا حداقل مجازات مقرر (حبس) و انفصال ابد از خدمات دولتي تقليل دهد.
گذشت شاكي، همكاري موثر متهم در شناسايي شركا، معاونان، تحصيل ادله يا كشف اموال و اشياء حاصله از جرم يا به كار رفته براي ارتكاب آن، اوضاع و احوال خاص موثر در ارتكاب جرم، از قبيل رفتار يا گفتار تحريك‌آميز بزه‌ديده يا وجود انگيزه شرافتمندانه در ارتكاب جرم، اعلام متهم قبل از تعقيب يا اقرار موثر او حين تحقيق و رسيدگي، ندامت، حسن سابقه يا وضع خاص متهم از قبيل كهولت يا بيماري، كوشش متهم به منظور تخفيف آثار جرم يا اقدام او براي جبران زيان ناشي از آن، خفيف بودن زيان وارده به بزه‌ديده يا نتايج زيانبار جرم، مداخله ضعيف شريك يا معاون در وقوع جرم از جهات تخفيف مجازات است.
گذشت شاكي در جرم كلاهبرداري
با توجه به اينكه كلاهبرداري از جمله جرايم غيرقابل گذشت است، بنابراين با گذشت و رضايت شاكي نيز جنبه عمومي جرم پابرجاست و پرونده متوقف نخواهد شد. البته با گذشت شاكي دادگاه مي‌تواند مجازات را تخفيف بدهد.
تعليق مجازات جرم كلاهبرداري
به موجب تبصره يك ماده يك قانون تشديد مجازات مرتكبان ارتشاء و اختلاس و كلاهبرداري، مجازات كلاهبرداري به هيچ‌وجه قابل تعليق نيست.
مرور زمان در جرم كلاهبرداري
به موجب قانون جديد كلاهبرداري اگر بيش از 14 ميليارد ريال باشد، مشمول مرور زمان تعقيب، رسيدگي و اجراي مجازات نخواهد شد.
سابقه كيفري جرم كلاهبرداري
سابقه كيفري در جرم كلاهبرداري تحت شرايطي باعث تشديد مجازات كلاهبردار خواهد شد. چنانچه به موجب حكم قطعي، شخصي محكوم به مجازات شده باشد و از تاريخ قطعيت حكم تا حصول اعاده حيثيت يا شمول مرور زمان اجراي مجازات مجددا كلاهبرداري كند به حداكثر مجازات تا ۱.۵ برابر آن محكوم مي‌شود.
مرتكب جرم كلاهبرداري، تا ۳ سال بعد از اجراي حكم نيز از حقوق اجتماعي به عنوان مجازات تبعي محروم خواهد بود. منظور از حصول اعاده حيثيت، گذشت ۳ سال از تاريخ اجراي حكم است.
در صورتي كه مجازات اجرا نشده باشد با انقضاي ۱۵ سال از تاريخ قطعيت حكم به دليل مرور زمان اجراي مجازات منتفي است. البته كلاهبرداري بيش از 14 ميليارد ريال مشمول مرور زمان نخواهد شد.