سيمين سليماني
ذاكرحسين، يكي از نوازندگان برجسته و نامي طبله و سازهاي كوبه‌اي در جهان است؛ او اخيرا در حالي كه ۷۳ سال داشت، درگذشت. از ذاكرحسين كه چهره سرشناس هنري در هند است، به عنوان اسطوره موسيقي هند هم ياد مي‌كنند. او با هنرمندان بين‌المللي بسياري از جمله ون موريسون، چارلز لويد، جورج هريسون و يويوما همكاري داشته و پنج جايزه گرمي را از آن خود كرده است. پدر ذاكرحسين هم از هنرمندان سرشناس موسيقي است؛ اله‌ركا، الا راخا (Alla Rakha) يا همان‌الله ركاخان پدر ذاكرحسين بارها با راوي شانكار سي‌تار نواز مشهور هم‌نوازي كرده است كسي كه نقش مهمي در علاقه‌مندي مخاطبان غيرهندي به طبله‌نوازي ايفا كرد. علاقه‌مندان جدي موسيقي با نام ذاكرحسين و پدرش آشنا هستند. چهلمين روز درگذشت ذاكر حسين، در آستانه سالگرد درگذشت پدرش است؛ اينها بهانه‌اي شد تا با الطاف حسين سرآهنگ كه از هنرمندان تاثيرگذار موسيقي افغانستان است، گفت‌وگو كنيم. پدر الطاف حسين سرآهنگ هم معروف است به «سرتاج» موسيقي. محمدحسين سرآهنگ، سرتاج موسيقي افغانستان با پدر ذاكرحسين دوستي ديرينه داشتند و بالتبع فرزندان اين دو بزرگ هم با يكديگر هم‌پا و همراه بوده‌اند؛ الطاف‌حسين سرآهنگ در اين گفت‌وگو از دوست و به تعبير خودش «برادر» خود ذاكر حسين گفته است. اين گفت‌وگو به همت و همكاري فرهنگ‌دوست گرامي مهدي‌حسين بلخي به انجام رسيد كه از ايشان براي همكاري و همراهي‌شان تشكر مي‌كنيم. در ادامه گفت‌وگوي روزنامه اعتماد را با الطاف‌حسين سرآهنگ مي‌خوانيد.
در ابتداي گفت‌وگو از شما مي‌خواهم درباره هنر و جايگاه استاد ذاكر حسين در موسيقي براي مخاطبان ما بگوييد.
استاد ذاكر حسين از ممتازترين شاگردان موسيقي مكتب پتياله در رشته ساز كوبه‌اي طبله و شاگرد پدر بزرگوارش استاد‌الله ركاخان كه از چهره‌هاي برتر و برجسته موسيقي كشور هندوستان و شبه‌قاره هندوستان به حساب مي‌آيد، است. ذاكر حسين از ميان هزاران شاگرد استاد اله‌ركا به لحاظ علم و فن موسيقايي به ويژه نوآوري در طبله، يك سر و گردن بلندتر و در حقيقت بي‌همتا بود. در كنار اين ويژگي، ارتباط و همكاري‌هايي كه با ساير موسيقي‌دانان مطرح داخلي و خارجي در طول عمر هنري خود داشت، ايشان را به عنوان يك هنرمند ملي و بين‌المللي در جايگاه بلندي قرار داده بود.
ايشان نقش موثري در معرفي هويت موسيقي كلاسيك هندي به جهان داشتند و حتي آن را با موسيقي‌هاي ديگر تركيب كردند، در اين باره از شما بشنويم.
اين نقش موثر به دليل علم و فن و آگاهي ايشان از اصالت و ارزش موسيقي كشورش بود و همچنان با نوآوري‌ها و جايگاه برتري كه در حوزه موسيقي كلاسيك، در شبه قاره هند و در عرصه بين‌المللي داشت، نه تنها يك نوازنده چيره‌دست در طبله بود بلكه در ساير آلات موسيقي شرقي و هندي و حتي سازهاي غربي مانند جاز، پيانو، فلوت و ويلن هم تبحر داشت، به همين دليل در تركيب موسيقي هم موفق ظاهر شد. ويژگي ديگر استاد ذاكر حسين ضمن اينكه يك آواز خوان غزل و كلاسيك بود، يك محقق و يك پزوهشگر موسيقي در سبك‌هاي مختلف موسيقي شرقي و غربي هم به شمار مي‌رفت كه مي‌توانست آثار ايشان را در نوآوري و تلفيق موسيقي غربي و شرقي، خاص و منحصر به‌فرد كند.
ايشان با موسيقي‌دانان بزرگ غير هندي هم همكاري‌هايي داشتند؛ اين همكاري‌ها چه تاثيري بر هنر ايشان داشت؟
بله همين طور است؛ استاد ذاكر حسين همراه با ساير موسيقي‌دانان بزرگ بين‌المللي در كشورهاي مختلف غربي و شرقي و همچنان در كشور خود او هندوستان، بعد از درگذشت پدرش استاد اله‌ركا خان، هر سال به يادبود پدر و استاد خود، بزرگداشت برگزار مي‌كردند. چهره‌هاي برتر موسيقي هر كشور در اين سالگرد و بزرگداشت دعوت مي‌شدند و خودشان هم با هنر طبله‌نوازي اين هنرمندان را همراهي مي‌كردند.
برويم سراغ ساز تخصصي ايشان، طبلا درست است يا طبله؟ چون از هر دو استفاده مي‌شود.
«طبلا» تلفظ نادرستي است؛ «طبله» درست است نه طبلا. در واقع واژه طبله اصطلاحي است كه از زماني كه امير خسرو بلخي ساز طبله را ايجاد كرد، با همين نام و اصطلاح سينه به سينه و سلسله به سلسله به ما رسيده است و اگر اين ساز طبلا نام مي‌داشت حتما خود امير خسرو بلخي هم نام آن را طبلا مي‌گفت، پس نبايد تغييري در نام اين ساز به وجود آيد و بايد توجه داشته باشيم كه از نام درست اين ساز استفاده كنيم.
متشكرم از توضيح‌تان. اگر بخواهيم خاصه در مقام نوازنده طبله درباره ايشان صحبت كنيم، آيا ايشان تغييرات خاصي هم در شيوه سنتي و قديمي اين ساز ايجاد كردند؟
بله دقيقا همانطور كه عرض كردم اين هنرمند تنها ويژگي‌اش نسبت به ساير نوازندگان موسيقي شبه قاره هند حتي پدرشان استاد اله‌ركا خان، همين شيوه جديد و نوآوري در ساز طبله و تلفيق بين سازهاي كوبه‌اي كه امروزه در جهان نواخته مي‌شود است طوري كه پدرش استاد اله‌ركا گفته بود كه كار هنري ذاكر حسين خاص و منحصر به خودش است كه تاكنون و قبل از اين اتفاق نيفتاده است.
ايشان در هنرش، هم به فلسفه و هم به مفاهيم روحاني توجه خاصي داشت آن‌طور كه درباره ايشان گفته مي‌شود، او موسيقي را تنها يك هنر نمي‌دانست و هم آن را به عنوان يك مسير معنوي نگاه مي‌كرد، درست است؟
بله، كاملا درست است. استاد ذاكر حسين اصالت و هويت و ارزش موسيقي عرفاني را حفظ كرد و ترويج داد و از همه ارزشمندتر اينكه موفق شد با موسيقي به معناي واقعي كلمه زمينه نزديكي و همدلي را بين فرهنگيان و هنرمندان جهان بهتر از ديگر هنرمندان شبه قاره هند ايجاد كند و اين امر، مساله بسيار مهمي است اينكه موسيقي و هنر باعث و باني صلح و همدلي شود.
آثار موسيقايي ذاكر حسين نه تنها در هند، بلكه در جهان مورد توجه است. چه ويژگي خاصي در ارايه هنر ايشان وجود داشت كه توانست اين توجه جهاني را در دنياي موسيقي به خود جلب كند؟
همين طور است، ذاكر حسين نامي جهاني است و دليل اينكه هنرشان جهان‌گير شد، فن و علم و ديدگاه بلند، خاص و شخصيت بزرگ هنري او بود به ويژه در اين زمينه مهرباني و تواضع او در هنر و مهرورزي با انسان‌ها و احترام گذاشتن به ارزش‌هاي فرهنگي ديگر تمدن و فرهنگ‌ها باعث شد كه نام ايشان در جهان جلوه كند.
مي‌دانم كه شما علاقه ويژه‌اي به ايشان داشتيد اگر بخواهيد خاص‌ترين خاطره خود را بگوييد؛ آن چيست؟
خود استاد بزرگوار استاد‌الله‌ركاخان با پدرم استاد سرآهنگ، سرتاج افغانستان باهم برادرند، اين برادري به اين معني است كه هر دو شاگرد يك استاد هستند. مثل وقتي كه در افغانستان افرادي شاگرد پيري مي‌شوند، مي‌گويند كه ما «هم‌پير» هستيم. اين در مورد سال‌هايي است كه من به دنيا نيامده بودم، پدران ما يعني پدر من و پدر استاد ذاكرحسين با هم آشنايي ديرين داشتند. اولين‌باري كه من استاد‌الله‌ركاخان را ديدم خردسال بودم كه در دوورلين موزيكال كنفرانس كلكته بوديم، استاد‌الله‌ركاخان برنامه داشتند و بسيار مهمان‌نوازي كردند و با رفتاري پدرانه و استادانه و مهربان از ما پذيرايي كردند. خاطرات بسياري دارم؛ خيلي وقت‌ها استاد ذاكرحسين براي همراهي ما مي‌آمدند و براي همين مي‌گويم كه من با استاد ذاكر حسين همچون برادر هستيم؛ من برنامه‌هاي مفصلي توام با احترام و مهر با همراهي اين اساتيد بزرگ، اله‌ركاخان و پسرشان ذاكر حسين برگزار كردم كه مورد اقبال زيادي از سوي مخاطبان قرار مي‌گرفت. ياد كردن از همه اين بزرگان و اساتيدي كه ديگر بين ما نيستند واقعا از بركات پروردگار كريم و مهربان است.
سپاسگزارم از همراهي شما، در پايان اگر صحبتي داريد، بفرماييد.
خواهش مي‌كنم، تشكر از شما كه فرصتي ايجاد كرديد تا درباره شخصيت هنرمند محبوب هندوستان و جهان، استاد ذاكر حسين‌خان گفت‌وگويي صورت گرفت. استاد ذاكر حسين مانند يك برادر واقعي براي من بود و پدر بزرگوارش استاد اله‌ركا خان مانند برادر واقعي براي پدر بزرگوارم استاد سرآهنگ، و عموي بزرگواري هم براي خودم بود و اگر امروز هندوستان من را دوست دارد و به من احترام مي‌گذارد، اول زحمات استاد سرآهنگ بزرگ و دوم در شبه قاره هند محبت و زحمات و حمايت استاد اله‌ركا خان اين عموي عزيزم و استاد ذاكر حسين عزيز بود. به همين لحاظ حق ويژه برگردنم دارند و درباره اين بزرگان هرچه گفته شده و خدمت شود باز هم كم است.