بهاره شبانكارئيان
«اگر به خودكشي فكر مي‌كنيد يا از قصد فرد ديگري در اين زمينه آگاه هستيد با شماره‌هاي ۱۲۳: اورژانس اجتماعي، ۱۴۸۰: صداي مشاور و ۱۱۵: اورژانس شهري تماس بگيريد.»
دي ماه ۱۴۰۳، خبر خودكشي دختر نوجوان ۱۶ سالهاي كه در ايلام به زندگي خود پايان داده بود در رسانه‌ها منتشر مي‌شود؛ اين دختر نوجوان به دليل فعاليت در اينستاگرام و به اشتراك گذاشتن تصاويري از خود در پيج اينستاگرامي‌اش به شهرت رسيده بود. اين در حالي است كه در صفحه اينستاگرام او هيچ گونه نشانه‌اي از وقوع يك اتفاق تلخ يا رفتارهاي غيرعادي براي اقدام به خودكشي وجود نداشته است... .
طبق بررسي‌هاي «اعتماد»، سال‌ها و دهه‌هاست كه استان ايلام با ميزان بالاي خودكشي شناخته شده است. از اواخر دهه ۱۳۶۰ تاكنون، نرخ خودكشي در اين استان، به‌طوركلي افزايش يافته و از ۱۳ تا ۲۴ در يكصد هزار نفر در نوسان بوده و در برخي سال‌ها به بيش از ۵ برابر نرخ خودكشي در كشور رسيده است. آمار واقعي خودكشي در استان ايلام بيش از آمار رسمي منتشرشده است، اما آبان ماه امسال، «حسن بهرام‌نيا»، استاندار ايلام اعلام كرد: «امسال ميزان خودكشي در استان ايلام در مقايسه با سال گذشته ۱۴ درصد كاهش يافته است.»
اين در حالي است كه شهريور ماه امسال «غلام‌عباس تركي»، معاون حقوق عامه و پيشگيري از وقوع جرم دادستاني كشور با اشاره به موضوع خودكشي عنوان كرد: «سالانه حدود ۱۳۰ هزار اقدام به خودكشي در ايران ثبت مي‌شود كه ۷ هزار نفر جان خود را بر اثر خودكشي از دست مي‌دهند. خودكشي موفق و منتهي به مرگ در مردان بيشتر است و يكي از دلايل تفاوت نرخ خودكشي و موفقيت آن در زنان و مردان، تفاوت روش‌هاي مرگبار مورد استفاده است و همه اينها نياز به واكاوي علمي دارد.
آمار خودكشي منجر به فوت در كشور معادل ۶.۶ فوت به ازاي هر ۱۰۰ هزار نفر است و اين رقم پايين‌تر از نرخ خودكشي در دنياست. در دنيا اين نرخ در حال حاضر حدود ۹ نفر در صدهزار نفر است، اما نرخ خودكشي در كشور ما در يك روند افزايشي از ۵ در ۱۰۰ هزار نفر به ۸ در ۱۰۰ هزار نفر رسيده است.»
۶۵ درصد خودكشي‌ها در ايلام مربوط به جنس مذكر مي‌شود
«علي موسي‌نژاد»، فعال اجتماعي و عضو هيات علمي دانشگاه استان ايلام در مورد علل و عواملي كه در اين استان باعث خودكشي مي‌شود به «اعتماد» مي‌گويد: «در ايران استان‌هايي مثل ايلام، كرمانشاه، لرستان، همدان و كهگيلويه و بويراحمد بالاترين نرخ مربوط به خودكشي را دارند.
البته خودكشي در كهگيلويه و بويراحمد طي هفت، هشت سال اخير افزايش پيدا كرده و بعضي سال‌ها از ايلام جلو زده و رتبه اول كشوري را در بحث خودكشي به خود اختصاص داده ، اما از پايان جنگ تاكنون استان ايلام بالاترين نرخ خودكشي را در كشور داشته است. در اين سال‌ها در زمينه خودكشي ايلام يا رتبه اول را داشته يا دوم كه البته تفاوت چنداني ندارد. سالانه بيش از ۲ هزار نفر در ايلام اقدام به خودكشي مي‌كنند. زنان بيشتر از مردان اقدام به خودكشي مي‌كنند، اما ۸۵ درصد خودكشي‌كنندگان در ايلام افراد ۱۵ تا ۳۴ سال هستند. اين در حالي است كه طي سه دهه اخير خودكشي به لحاظ جنسيت دچار تغييراتي شده است، اما در حال حاضر در ايلام حدود ۶۵ درصد خودكشي‌ها مربوط به جنس مذكر مي‌شود. استان ايلام در سالهاي گذشته شاهد خودكشي افراد ۱۱ سال نيز بوده است، اما قبلا به اين ميزان رسانه‌اي نمي‌شد و حالا به مدد رسانه‌ها خودكشي نوجوانان بولد مي‌شود.»
او در ادامه مي‌گويد: «در ايلام بخشي كرد، بخشي عرب، بخشي لر و بخشي لك هستند. به همين خاطر از لحاظ خرده فرهنگ با هم متفاوت هستند. ايلام جزو استان‌هاي مرزي به حساب مي‌آيد و دوران جنگ روي افراد تاثيراتي داشته به‌طوري كه اين تاثيرات نسل به نسل منتقل شده است. همچنين نوع نگاهي كه به زن دارند و نوع سرمايه‌گذاري‌هايي كه براي دختران مي‌كنند با هم فرق دارد. بخشي از اين طوايف به زنان و دختران بسيار سخت مي‌گيرند و خيلي مسائل از جمله ازدواج را به آنان تحميل مي‌كنند. بنابراين وقتي بحث خودكشي در يكي از شهرستان‌هاي استان ايلام مطرح مي‌شود بايد جزيي‌ترين موضوعات را در نظر گرفت و آنها را تحليل كرد. برخي شهرستان‌هاي ايلام ميزان طلاق در آنها زياد است.
برخي شهرستان‌هاي اين استان روابط فرازناشويي در آن وجود دارد و چون با فرهنگ آنها در تضاد است مواردي همچون همسركشي، دختركشي و زن‌كشي رخ مي‌دهد. بنابراين در بحث خودكشي بايد با توجه به مشكلات هر شهرستان آن را مورد تحليل و بررسي قرار داد. البته جدا از اين موارد استان ايلام يكسري متغير كلان نيز دارد؛ موقعيت جغرافيايي ايلام يكي از اين متغيرهاست. ايلام با مراكز توليدي فاصله زيادي دارد و همين موضوع باعث مي‌شود هزينه كالا در اين استان زياد و در بحث تورم يكي از اولين‌هاي كشور باشد.»
با آغاز سده جديد رفتارهاي خودكشانه
در استان ايلام ميل به دگرديسي دارند
موسي‌نژاد مي‌گويد: «يكي ديگر از متغيرهاي كلان بحث تاريخي اين استان است كه به دو دوره قبل از جنگ و بعد از جنگ تقسيم مي‌شود. بعد از جنگ عشاير و روستانشيناني كه نزديك مرز بودند به مناطق امن‌تر شمال استان مهاجرت كردند و همين موضوع روند شهرنشيني را مختل كرد. وقتي جمعيت با فرهنگ خاص خود يعني عشايري و روستايي يك‌باره از جا كنده مي‌شود، تبعاتي را در جميع جهات در برخواهد داشت؛ اين جابه‌جايي به دختراني كه از روستا به استان آمده بودند، فرصت داد تا درس بخوانند و نگاه‌شان به زندگي عوض شود. وقتي جنگ تمام شد اين دختران به دليل تحصيلاتي كه كسب كرده بودند از بقيه خانواده جلو افتادند. به اصطلاح يك فرهنگ جبهه‌اي شكل گرفته بود و خود اين موضوع باعث شكاف نسل‌ها شد.
مرداني كه در جنگ شركت داشتند خرده فرهنگ خودشان را داشتند و مي‌خواستند حرف‌شان را به دختران‌شان تحميل كنند، اما اين دختران ديگر آن دختران قبل نبودند. به همين خاطر استان ايلام در اوايل دهه ۷۰ شاهد خودكشي زناني بود كه تازه ازدواج كرده بودند. از طرف ديگر عوارض رواني جنگ بر شيوه تربيتي فرزندان اثر گذاشت و به نسل‌هاي بعد منتقل شد. روند جهاني شدن نيز با توجه به ظرفيت هر شهرستان يا استان تاثيرگذار بود. در نتيجه وقتي از خودكشي صحبت مي‌شود بايد تمام اين عوامل مورد بررسي قرار گيرد.»
اين فعال اجتماعي و عضو هيات علمي دانشگاه استان ايلام همچنين مي‌گويد: «از آغاز دهه ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ بيش از ۲ هزار نفر در استان ايلام بر اثر خودكشي از بين رفته‌اند، اما در طول سه دهه، رفتارهاي خودكشانه اعم از خودكشي منجر به مرگ و اقدام به خودكشي در استان ايلام از لحاظ متغيرهاي مختلف همچون سن، جنس، تحصيلات، شغل، محل سكونت و... از الگوهايي تبعيت كرده است. به عنوان مثال بيش از ۹۰ خودكشي توسط افراد بيكار، خانه‌دار، كارگر، مغازه‌دار و... صورت گرفته است. شهرستان‌هاي ايوان و دره‌شهر، بيشترين خودكشي را داشته‌اند، اما با آغاز سده جديد به نظر مي‌رسد كه رفتارهاي خودكشانه در استان ايلام ميل به دگرديسي دارند. خودكشي در شهرستان‌هاي ديگر در حال افزايش و پيشي گرفتن از دو شهرستان مذكور هستند. آمار خودكشي گروه‌هاي سني بالاتر از ۳۴ سال رو به افزايش است. همچنين خودكشي در ميان افراد شاغل نيز در حال افزايش است؛ مانند خودكشي تعدادي از شاغلان در پتروشيمي چوار و... .»