وزير بهداشت: پارسال 247 روز هواي آلوده داشتيم و 50 درصد مرگ‌هاي طبيعي و 15 درصد مرگ كودكان كمتر از 5 سال به دليل آلودگي هوا بوده است
سازمان حفاظت محيط زيست : 27 ميليون خودروي فرسوده بايد از چرخه خارج مي‌شد و فقط ۴۴۰ هزار خودرو اسقاط شده، سوخت توزيعي بايد يورو 4 باشد ولي فقط 39 درصد سوخت، استاندارد است حمل و نقل عمومي بايد ۵۰ درصد باشد ولي ۱۳درصد است
گروه اجتماعي
امروز چهارمين روز از هفته «هواي پاك» است ولي اين‌طور كه سازمان هواشناسي پيش‌بيني كرده، از امروز، دوباره آلودگي هوا به پايتخت بازگشته و از فردا هم ساكنان شهرهاي پرجمعيت و صنعتي در هواي آلوده نفس مي‌كشند .
تداوم آلودگي هوا در سراسر كشور آن هم در هفته‌اي كه با يك تابلوي نمادين، تكاليف دولت‌ها درباره بديهي‌ترين حقوق شهروندان كه همانا، تنفس هواي پاك است را موكد مي‌كند، نشان مي‌دهد كه آسماني صاف و عاري از آلاينده‌هاي صنعتي و هواي سالم و باكيفيت، رويايي دست نيافتني براي تمام مردم ايران شده است . سازمان حفاظت محيط زيست، از هفته قبل با نامگذاري روزهاي هفته هواي پاك اعلام كرده بود كه شعار امسال براي اين هفته كه هر ساله به‌طور معمول از 29 دي تا سوم بهمن ادامه دارد، «عزم ملي براي هواي پاك با انرژي تجديدپذير» است و در حالي كه روز 29 دي به عنوان اولين روز هفته «هواي پاك» است، اما طنز تلخ اين است كه در اولين روز اين هفته ملي، بسياري از هموطنان‌مان در اقصي نقاط كشور، هواي آلوده تنفس كردند و به عنوان نمونه، در استان خوزستان كه از ساليان قبل، تنفس در هواي تميز و پاكيزه براي ساكنانش يك آرزو است، طي روزهاي 29 و 30 دي و در اولين و دومين روز هفته ملي هواي پاك، آلودگي هوا در حدي شديد بود كه بيش از 1500 نفر به دليل مشكلات تنفسي ناشي از تنفس هواي آلوده، راهي مراكز درماني شدند و كيفيت هواي 9 الي 12 شهر اين استان به وضعيت ناسالم (شاخص آلايندگي بين 151 تا 200) رسيد و ديروز، مدارس 23 شهر استان به دليل غلظت آلاينده‌ها به صورت غيرحضوري برگزار شد .
ناترازي حتي در هوايي كه تنفس مي‌كنيم
ديروز كه سومين روز هفته هواي پاك و موسوم به «قانون هواي پاك و محيط زيست» بود، همايشي براي پاسداشت اين مناسبت تقويمي و با حضور رييس‌جمهور و چند تن از اعضاي هيات دولت برگزار شد كه البته حرف‌هاي رييس‌جمهور و اعضاي كابينه‌اش هم چشم‌اندازي از دستيابي به آسمان آبي و بدون دود نداشت، بلكه نشان مي‌داد كه طي 7 سال اخير، با اهمال در اجراي كامل قانون هواي پاك، چه آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري به سلامت هموطنان وارد شده است .
در حالي كه مهم‌ترين مقصر آلايندگي هواي شهرهاي پرجمعيت و صنعتي كشور و به خصوص، تهران، مازوت‌سوزي نيروگاه‌هاست و دولت هم قول داده بود كه با تدابير موثر و با كاهش مازوت‌سوزي، كيفيت هواي شهرهاي صنعتي را ارتقا دهد، اما اين قول، غير از چند هفته در ابتداي پاييز و آن هم فقط در سه شهر شازند و كرج و اصفهان محقق نشد و دولت در توجيه عمل نكردن به وعده خود گفت كه تنها راه كاهش مصرف مازوت در نيروگاه‌ها، قطع برق سراسري با برنامه‌ريزي منطقه‌اي و شهري است و در غير اين صورت، چاره‌اي جز مازوت‌سوزي نيست . ديروز در همايش گراميداشت «هواي پاك» رييس‌جمهور با يادآوري اين وعده و البته تبعات آن، ضمن اشاره به مشكلات ناشي از ناترازي‌ها در حوزه‌هاي مختلف كه حقوق شهروندي و سلامت تمام هموطنان و به خصوص ساكنان پايتخت را مخدوش كرده، گفت: «ما قانون را اجرا نكرديم، در يكسري از قانون‌ها، تعادلي بين منابع و مصارف آنان نيست. الفباي توسعه، تعادل بين منابع و مصارف است. مسير توسعه‌اي كه پيش گرفته‌ايم، درست نيست. تهران با روند رشدي كه طي مي‌كند، امكان زيست در آن نيست. منابع و مصارف تهران همخواني ندارد. ادامه اين مسير يعني حركت به سمت نابودي. هر روز زمين در تهران نشست مي‌كند. در كشورهاي خارج اگر زمين ۳ الي ۴ سانت نشست كند، جلسه اضطراري مي‌گذارند. ما نيم متر و يك متر نشست داريم و همچنان توسعه را ادامه داده و در اين زمينه قانون هم مي‌نويسيم. امكان ندارد با منابع زيرزميني موجود، آب تهران را پشتيباني كرد. در كوچه ۱۰ متري و ۲۰ متري ساختمان ۲۰ طبقه مي‌سازيم. ۱۶۰ همت براي خريد گندم پول گذاشته بوديم در حالي كه بايد ۲۲۰ همت پول مي‌داديم. از بهداشت و درمان و محيط زيست و دارو برداشته بوديم براي گندم گذاشتيم، اما باز هم پول كم آورديم. زماني كه من رييس دانشگاه بودم، قانون نوشته بودند كه بايد به بيماران سوختگي برسيد، اما براي ۱۰ نفر منابع ديده بودند ولي ما ۱۰۰ تا مراجعه سوختگي داشتيم. تعادل بين نياز و منابع در جامعه ما وجود ندارد.امسال قرار بود مازوت نسوزانند، اما گير كرديم. اگر نمي‌سوزانديم بايد گاز منازل را قطع مي‌كرديم، چراكه مصرف ما چندين برابر مصرف خارج است. برنامه طراحي كرديم تا سال آينده به مشكل نخوريم و دنبال اين هستيم كه تا دو سال آينده ۳۰ هزار تا ۵۰ هزار مگاوات برق خورشيدي توليد كنيم و همه تلاش خود را براي استفاده از پنل‌هاي خورشيدي و انرژي بادي به كار گرفته‌ايم . چند برابر اروپايي‌ها برق و گاز مصرف مي‌كنيم، اما حقوق نداريم به پرسنل بدهيم. ما با مصرف نادرست، انرژي ارزشمند را دود مي‌كنيم، اما در پرداخت در حوزه‌هاي مختلف با مشكل مواجه هستيم. اگر اينها را مديريت كنيم، مي‌توانيم به زندگي نيروهاي انساني خود؛ محيط‌بان و اساتيد دانشگاه و هر قشر ديگري برسيم. اعضاي هيات علمي ما امروز بين ۲۰ تا ۲۵ ميليون حقوق مي‌گيرند. چگونه با ۲۰ ميليون مي‌شود در تهران زندگي كرد؟ همه جا، در آب و برق و محيط زيست، ناترازي به وجود آمده ولي مي‌گوييم با ادامه همين روند مشكل را حل كنيم، چگونه؟ هر كه بلد است به ميدان بيايد.» مسعود پزشكيان در ادامه صحبت‌هايش افزود: «براي داشتن هواي پاك در تلاش هستيم تا پنل‌هاي خورشيدي را راه‌اندازي كنيم. هر روز در دولت جلسه داريم. منابع و پول داديم و تاكيد كرديم كه بايد اين كار انجام شود، چون چاره‌اي نداريم. اگر نتوانيم تغيير دهيم به مشكل مي‌خوريم. دولت برق و گاز بخش توليد را قطع مي‌كند، چون براي جلوگيري از كمبود برق بايد گاز را بسوزانيم . در مجلس قانون نوشتيم كه روستاها را گاز بكشيم. وقتي گاز كشيديم، اما گاز نداريم چگونه در زمستان تامين كنيم؟ منابع ما معلوم است، اما نيازهاي ما نامعلوم. بعد بايد مملكت را تعطيل كنيم. قطعا به دنبال اجراي قوانين هستيم. اما قوانيني كه ناترازي ندارند. ما براي پرداخت حقوق بازنشستگان و پرداخت مطالبات گندمكاران هم ناترازي داشتيم. بين نياز و منابع فاصله زياد است و بايد اين را مديريت كنيم. براي حل مشكل هوا و محيط زيست، راهي جز اين نيست. اگر اين مشكلات حل نشود امكان زيست براي ما وجود ندارد. اكنون با دانشگاه‌ها صحبت كرديم تا محققان به ما راه نشان دهند. اولويت ما انرژي پاك است كه با قدرت به دنبال اجراي آن هستيم. بحث حمل و نقل عمومي را دنبال مي‌كنيم. بايد به هر شكلي مشكل آن حل شود. وقتي حمل و نقل عمومي در دسترس نيست هر فردي تك سرنشين مي‌شود و خود اين، آلودگي و ترافيك ايجاد مي‌كند.در تلاش هستيم تابستان برق را قطع نكنيم و توليد‌كننده‌ها مشكل قطع برق نداشته باشند و زمستان آينده نيز مشكل گاز حل شود. محيط زيست، هواي پاك، آب، خاك و زمين محل زندگي ما هستند. اگر نتوانيم آن را حفظ كنيم، زمين سوخته براي نسل آينده مي‌ماند. ما مي‌خواهيم نسل در نسل همه با عزت و سربلندي در اين خاك زندگي كنند. ما كلي منابع و امكانات داريم. مي‌توانيم با مديريت درست مشكلات را حل كنيم. اما به كمك مردم نياز داريم. تهران نبايد به اين شكل بزرگ شود. ما بايد وضعيت حمل و نقل عمومي، نوع مصرف خودرو و سوخت را درست كنيم. براي دو قدم سوار ماشين مي‌شويم در حالي كه بايد مقداري پياده راه برويم. اگر دولت و مردم با هم به فكر زندگي خود نباشيم امكان حل مشكل نيست. همه ما سوخت را بد مصرف مي‌كنيم. در خانه خود ما در يك اتاق سه لوستر داشتيم در حالي كه در خارج، در يك هتل لاكچري دو چراغ بيشتر روشن نمي‌شود ولي در ايران تا دل‌تان بخواهد در خانه‌ها لوستر و لامپ نصب مي‌كنيم. از يك طرف كولر روشن مي‌كنيم و از طرف ديگر پنجره باز مي‌كنيم. تا اين فرهنگ در بين ما درست نشود و به فكر نباشيم كه آب و برق و گاز و بنزين را درست استفاده كنيم، مشكل حل نخواهد شد. برخي‌ها اصلا مراعات نمي‌كنند. گازي كه در مسجد مصرف مي‌كنيم آيا كيفي است؟ با اين نوع مصرف هر قدر توليد كنيم كم مي‌آيد. مردم بايد به ما كمك كنند. من تا جايي كه بتوانم بايد تلاش كنم تا مشكل مردم حل شود، اما حل همه ناترازي‌ها به كمك مردم نياز دارد. ما در همه حوزه‌هاي گاز، برق، بنزين و آب ناترازي داريم. گازوييل را ليتري ۳۰۰ تومان مي‌فروشيم، اما بيرون ليتري ۶۰ هزار تومان است. كجاي دنيا اين‌گونه است؟ هر جا هم كه مي‌خواهيم دست بزنيم، مي‌گويند دست نزن، چون صدا در مي‌آيد. چه كار كنيم تا مشكل حل شود؟يك منطقه كسري آب دارد. مي‌گويند ۲۰ تا چاه بزنيم مشكل كم آبي حل شود. آينده چه مي‌شود؟ امروز چاه مي‌زنيم مشكل آب روستا حل مي‌شود. وقتي توسعه يافت و چاه خشك شد، چه كار كنيم؟ چاه بالاخره تمام مي‌شود. نبايد براي آن فكر كنيم؟ الفباي توسعه، تناسب بين منابع و مصارف است. آب زيرپا و آبي كه از آسمان مي‌آيد قابل محاسبه است. ميزان مصرف هم مشخص است. توسعه بايد اصولي باشد. در حال تلاش هستيم با تمام توان به قوانين عمل كنيم. من به عنوان يك پزشك به دنبال اين هستم مردم مريض نشوند. آلودگي هوا و نبود آب مردم را مريض مي‌كند.اميدوارم دست به دست هم دهيم تا مشكلات حل شود. دولت در زمينه پنل‌هاي خورشيدي خيلي بيشتر از برنامه جلو خواهد رفت. انرژي بادي را در دستور كار قرار داده و در حوزه حمل و نقل عمومي نيز تغييرات اساسي خواهيم داد.»
در اين همايش دو گزارش هم ارايه شد؛ گزارشي كه وزير بهداشت درباره تاثير آلودگي هوا بر سلامت مردم ارايه داد و انتقاداتي كه رييس سازمان حفاظت محيط زيست بابت اجرا نشدن قانون هواي پاك و تبعات مخربش بر كيفيت زندگي هموطنان داشت . محمدرضا ظفرقندي (وزير بهداشت) در گزارش خود درباره تاثير آلودگي هوا اعلام كرد كه 15 درصد از موارد مرگ كودكان زير 5 سال در كشور به دليل آلودگي هواست و افزود: «اگر براي سنجش آلودگي هوا، معيار ذرات معلق كوچك‌تر از ۲.۵ ميكرون را در نظر بگيريم، آلوده‌ترين شهر بابت اين آلاينده، زابل و تميزترين شهر، سنندج است. استاندارد جهاني آلودگي هوا با ذرات كوچك‌تر از ۲.۵ ميكرون ۵ ميكروگرم بر مترمكعب و در ايران ۱۲ ميكروگرم بر مترمكعب در نظر گرفته مي‌شود. اگر با معيار جهاني محاسبه كنيم طي سال ۱۴۰۲ به‌طور ميانگين 247 روز در كل كشور و 353 روز در شهر تهران هواي آلوده داشتيم و بر اساس آمار ۱۲.۵۶ درصد از مرگ‌هاي طبيعي سال ۱۴۰۲ يعني حدود ۵۰ درصد مرگ‌ها به دليل آلودگي هوا بوده است.»
شينا انصاري؛ رييس سازمان حفاظت محيط زيست از ديگر سخنرانان اين همايش بود كه در حضور رييس‌جمهور اعلام كرد كه از سال 1379 با وجود نامگذاري 29 دي به عنوان روز ملي هواي پاك و تصويب برنامه جامع ملي آلودگي هوا، همچنان در تهران و 7 كلانشهر كشور با مشكل آلودگي هوا مواجهيم آن هم به اين دليل كه با وجود تصويب قانون 228 ماده‌اي هواي پاك در سال 1396، طي 7 سال اخير اين قانون در كشور اجرا نشده و بنابراين، با انباشت تكاليف بر زمين مانده در حوزه تامين هواي پاك مواجهيم .
انصاري در اشاره به مهم‌ترين مصداق مويد اجرا نشدن اين قانون، از تردد آزادانه 24 ميليون خودروي فرسوده در كشور ياد كرد و گفت: «تعداد خودروهاي اسقاط شده از سال ۹۶ تا ۱۴۰۲ ناچيز بوده و از ابتداي امسال هم ۲۷۳ هزار خودرو اسقاط شده است.»
انصاري، در اولين روز هفته ملي هواي پاك هم در يادداشتي با انتقاد از بي‌توجهي دولت‌هاي دو دهه اخير به ضرورت تدوين و اجراي راهكارهاي موثر در كاهش آلودگي هوا نوشته بود: «پس از گذشت هفت سال از تصويب قانون هواي پاك، همچنان بخش زيادي از تكاليف قانوني اجرا نشده است. در زمينه اسقاط خودروهاي فرسوده حدود ۲۷ ميليون خودرو بايد از چرخه فعاليت خارج شوند، اما از سال ۱۳۹۶ تاكنون فقط ۴۴۰ هزار وسيله نقليه اسقاط شده. بايد از سال ۱۳۹۹ سوخت توزيعي كشور استاندارد ملي يورو ۴ باشد، اما اكنون روزانه از ۱۱۲ ميليون ليتر سوخت توزيعي، ۴۴ ميليون ليتر سوخت يورو۴ در كشور توزيع مي‌شود كه معادل ۳۹ درصد است. سهم حمل و نقل با اتوبوس و مترو از سفرهاي شهري بايد ۵۰ درصد باشد، اما اكنون فقط ۱۳درصد است. مطابق با ماده ۱۹ قانون، سالانه ۳۰ درصد از افزايش تقاضاي برق كشور بايد از انرژي‌هاي تجديدپذير تامين مي‌شد، اما از سال ۱۳۹۶ تا پايان ۱۴۰۲ ظرفيت تجميعي نيروگاه‌هاي تجديدپذير كشور حدود ۶۱۱ مگاوات معادل با ۲ درصد از افزايش توليد بوده است.در سال‌هاي ۱۴۰۰ و ۱۴۰۲ هيات وزيران دولت وقت، طي دو نوبت مهلت قانوني اعمال استانداردهاي آلايندگي خودروها، موتورسيكلت‌ها و وسايل نقليه غيرجاده‌اي وارداتي و توليد داخل را تمديد كرد كه طبيعتا منجر به كاهش كيفيت هواي كشور شده است. در پايان سال مالي ۱۴۰۲ فقط ۱۳ درصد اعتبار مورد نياز سازمان حفاظت محيط‌زيست مرتبط با اجراي تكاليف قانون هواي پاك در اختيار سازمان قرار گرفته است. حل مساله آلودگي هوا به‌رغم وجود قوانين و آيين‌نامه‌ها به دلايل مختلف در اولويت قرار نداشته است. پيامدهاي خطرناك آلودگي هوا به‌صورت كامل درك نشده‌اند. مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا ملموس و عيني نبوده و خسارات اقتصادي آلودگي هوا گرچه بارها و بارها گفته شده ولي گويي شناخت دقيقي از عمق و وسعت مساله وجود نداشته است. مجموع اسقاط خودروهاي فرسوده در سال ۱۴۰۳ تاكنون ۲۷۳ هزار وسيله نقليه بوده كه با هدف برنامه هفتم پيشرفت كه بايد ۵۰۰ هزار خودرو اسقاط شود، هنوز فاصله دارد.»
روز 30 دي و در دومين روز هفته هواي پاك، الهه سليماني؛ كارشناس گروه محيط زيست مركز پژوهش‌هاي مجلس هم در يك نشست تخصصي با موضوع «قانون و هواي پاك» با ابراز نگراني از اينكه از سال 1396 تاكنون، فقط ۶۱ درصد تكاليف قانون هواي پاك و آن هم به‌طور ناقص اجرا شده، افزود: «وزارت بهداشت، شهرهاي تهران، اهواز، اصفهان، مشهد، تبريز، شيراز، اراك، خرم‌آباد، سنندج، ايلام، كرج، كرمانشاه، بوشهر، يزد، اروميه، ياسوج، همدان، كرمان، قزوين، شهركرد، بيرجند، قم، زابل، بجنورد و زاهدان را از نظر غلظت ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون مورد بررسي قرار داد كه نتايج نشان مي‌دهد در سال ۱۴۰۲ ميانگين سالانه غلظت ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون در اين شهرها بيش از ۶ برابر رهنمود سازمان جهاني بهداشت (۵ ميكروگرم در مترمكعب) و تقريبا ۲.۵ برابر استاندارد ملي (۱۲ ميكروگرم در مترمكعب) بوده و بالاترين و پايين‌ترين ميانگين غلظت سالانه ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون در سال ۱۴۰۲ به ترتيب مربوط به شهر زابل با ۱۶۸ ميكروگرم در مترمكعب (بيش از ۳۳ برابر رهنمود سازمان بهداشت جهاني) و شهر سنندج با ۹ ميكروگرم در مترمكعب است و هيچ شهري در كشور به حد رهنمود سازمان بهداشت جهاني نرسيده و در شهر تهران هم غلظت اين ذرات ۳۱.۹۱ ميكروگرم در مترمكعب است و در سال ۱۴۰۲ در كشور فقط ۶.۲۴ درصد از روزهاي سال غلظت ذرات معلق 2.5 ميكرون بر اساس رهنمود سازمان بهداشت جهاني بوده است. پيامدهاي آلودگي هوا از جنبه‌هاي سلامت انساني، اجتماعي - فرهنگي و اقتصادي مورد بررسي قرار گرفت و نشان داد كه عواقبي همچون بيماري‌هاي قلبي، ريوي، سرطان، سكته مغزي، كاهش كيفيت زندگي، مهاجرت نخبگان، كاهش عملكرد تحصيلي، تشديد نابرابري‌ها، كاهش بهره‌وري، خسارت كشاورزي، خسارت به زيرساخت‌ها و كاهش گردشگري را به همراه دارد.تعداد كل موارد مرگ منتسب به مواجهه طولاني مدت با ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون در افراد بالاي ۳۰ سال در سال ۱۴۰۱ در ۳۳ شهر مورد مطالعه با جمعيت تقريبي ۳۸ ميليون نفر، به‌طور ميانگين ۲۶ هزار و ۳۰۷ نفر و در ۵۷ شهر با جمعيت تقريبي ۴۸ ميليون نفر، به‌طور ميانگين ۳۰هزار و ۶۹۲ نفر است.»
سليماني در بخش ديگري از صحبت‌هايش به اعدادي اشاره كرد كه حكايت از تاثير مستقيم آلودگي هوا بر سلامت شهروندان داشت و گفت: «بر اثر افزايش آلودگي هوا در سال ۱۴۰۲و نسبت به سال 1401، تشديد ۱۱ درصدي بيماري‌هاي ريوي، رشد ۱۳ درصدي سرطان، افزايش ۱۸ درصدي سكته مغزي و رشد ۱۷ درصدي بيماري‌هاي مغزي را داشته‌ايم. استاندارد بين‌المللي درصد حجمي گوگرد در مازوت 0.2 درصد است ولي در كشور ما اين ميزان به 3.5 يا گاهي بيشتر از اين مقدار مي‌رسد كه بسيار خطرناك است.در كل كشور 35 ميليون خودرو در حال تردد هستند كه 31 ميليون خودرو مشمول معاينه فني هستند ولي از اين تعداد 12 ميليون خودرو به اين مراكز مراجع كرده كه 9 ميليون قبول و 21 درصد مردود شده‌اند. 13 ميليون موتورسيكلت در كشور داريم كه از ابتداي قانون هواي پاك (سال 1396) تنها 6 هزار موتورسيكلت به معاينه فني مراجعه كرده‌اند.»
مركز پژوهش‌هاي مجلس، پاييز 1401 در گزارشي ضمن برآورد خسارت 7 ميليارد دلاري آلودگي هوا براي ايراني‌ها در هر سال، ضمن هشدار به اينكه بيش از نيمي از جمعيت كشور در معرض انواع آلاينده‌هاي هوا قرار دارند و مرگ زودرس و هزينه‌هاي غيرمستقيمي كه آلودگي هوا بر زندگي هموطنان تحميل مي‌كند، از جمله خسارات اين پديده انسان ساخت است، در معرفي منابع آلاينده هوا و با استناد به گزارش‌هاي شركت كنترل كيفيت هواي تهران، بيشترين سهم آلايندگي را با نرخ 61 درصدي متوجه منابع متحرك (خودروها) دانسته بود و صنايع و نيروگاه‌ها با سهم 18 تا 12 درصدي، در رديف‌هاي بعد قرار داشتند در حالي كه كمترين ميزان آلايندگي و با نرخ كمتر از 5 درصد، مربوط به پالايشگاه‌ها، پايانه‌هاي اتوبوسراني، مصارف خانگي، تجاري و اداري، راه‌آهن، فرودگاه و جايگاه سوخت بود .