ترامپ و جنگ جهاني تعرفه‌ها
علي آهنگر
جهان در تب و تاب جنگ تعرفه‌ها فرو رفته است. ترامپ در دوازدهمين روز از قدرت‌يابي دوباره‌اش، در بمب‌افكن تعرفه‌ها نشست و نخستين بمب‌هايش را به هدف شليك كرد. در ساعت‌هاي پاياني جمعه ۱۲ بهمن جهان لرزيد. ترامپ در برابر دوربين‌ها نشست و اعمال تعرفه ۲۵ درصدي بر واردات كانادا و مكزيك و ۱۰ درصدي بر واردات چين را اعلام كرد. او گفت تعرفه‌ها از روز شنبه ۱۳ بهمن ۱۴۰۳ اجرا خواهند شد. اين تنها قدرت‌نمايي در برابر اين كشورها نبود. او با صراحت و بي‌هيچ تعارفي اعلام كرد تعرفه‌ها را بر متحد ديرين و هميشگي امريكا، يعني اتحاديه اروپا نيز اعمال خواهد كرد. صراحتي كه ژئوپليتيك را در كما برد.
تعرفه چيست؟
حال كه جهان وارد جنگ بين‌الملل تعرفه‌ها از سوي ترامپ شد، بد نيست قدري كوچك از تعرفه‌ها بگوييم. تعرفه مالياتي است كه دولت‌ها بر كالاهاي وارداتي اعمال مي‌كنند تا از توليد داخلي حمايت كنند يا به دلايل سياسي بر كشور صادركننده فشار بياورند. تعرفه واژه‌اي عربي از ريشه (ع ر ف) به معناي شناختن است. اين واژه در معناي ماليات و عوارض بر گمرك، در سال‌هاي نخستين اسلام وارد اسپانيا و از آنجا با همين تلفظ به زبان‌هاي فرانسه و انگليسي راه يافت. برابر ديواني آن در زمان ساسانيان دو واژه «باج» و «خراج» بود. خراج به ماليات‌هايي گفته مي‌شد كه براي زمين گرفته مي‌شد. باج اما مالياتي بود كه بر تجارت كالا، پيشه‌وران و گمرك يا جاده ابريشم اعمال مي‌شد. در سده‌هاي نخستين اسلام، واژه خراج با افزودن يك «ال» بر آن، در زبان عربي وارد شد و كتاب‌هايي با همين عنوان مانند كتاب الخراج قدامه‌بن جعفر نوشته شد. تفاوت باج و خراج در آن بود كه باج بر كالا و تجارت عملي مي‌شد، اما خراج فقط بر جريب‌هاي زمين عمل مي‌كرد. حال اينكه چرا واژه عربي تعرفه به جاي معادل فارسي باج وارد زبان‌هاي اروپايي و انگليسي شد، نكته‌اي است كه به تامل تاريخي بيشتري نياز دارد.
تعرفه بر نفت
به جنگ جهاني ترامپ برگرديم. مهم‌ترين بخشي كه بيشترين پرسش‌ها از خبرنگاران را برانگيخت، اعمال تعرفه بر واردات نفت از كانادا و مكزيك بود. ترامپ اعلام كرد بر نفت اين دو كشور ۱۰ درصد تعرفه اعمال مي‌كند كه از ۳۰ بهمن يا ۱۸ فوريه اجرايي خواهد شد.
طبق گزارش اداره اطلاعات انرژي امريكا كه آرگوس‌مديا آن را منتشر ساخت، حدود ۸۰ درصد از توليد ۵ ميليون بشكه‌اي نفت خام كانادا به سمت پالايشگاه‌هاي ايالات متحده جريان مي‌يابد. واردات نفت خام امريكا از كانادا به ركورد ۴ ميليون و ۴۲۰ هزار بشكه در روز در اول ژانويه رسيد.
مكزيك نفت خام كمتري به امريكا مي‌فرستد. به‌گونه‌اي كه در نوامبر ۲۰۲۴ به‌طور ميانگين ۴۵۰ هزار بشكه در روز بود.
توليد و مصرف امريكا
چنانكه اداره اطلاعات انرژي امريكا گزارش مي‌دهد، مجموع توليد نفت و مايعات نفتي امريكا در ماه اكتبر ۲۰۲۴ به ۲۰ ميليون و ۶۹۰ هزار بشكه در روز رسيد. در برابر، مجموع مصرف آنها ۲۱ ميليون و ۱۰۰ هزار بشكه اعلام شد. چنانكه در آمار مي‌بينيم در ظاهر نوعي برابري در توليد و مصرف نفت امريكا وجود دارد. اما اين فقط ظاهر ماجراست، چراكه بيشترين نفت توليدي امريكا از نوع سبك يا شيل است كه عمده پالايشگاه‌هاي امريكا براي آن ساخته نشدند. پالايشگاه‌ها معمولا براي نوع نفتي كه قرار است پالايش كنند، ساخته مي‌شوند و هر نفت با نفت ديگر فرق دارد. بيشترين پالايشگاه‌هاي امريكا براي نفت سنگين طراحي و ساخته شدند. به همين دليل است كه نفت سبك شيل خود را صادر و در مقابل، نفت سنگين از كشورهاي مختلف وارد مي‌كنند. ايجاد تعرفه بر واردات نفت از اين دو كشور، موحب كاهش واردات و در نتيجه باعث افزايش احتمالي توليد نفت در داخل امريكا مي‌شود. افزايش توليد داخلي اما چند سال زمان مي‌برد.
باز هم اين همه ماجرا نيست. ترامپ پس از اعلام تعرفه بر كانادا و مكزيك بار ديگر به خبرنگاران گفت: در ماه‌هاي آينده بر طيف گسترده‌‌تري از كالاهاي وارداتي از جمله نفت تعرفه اعمال خواهد كرد. اين گفته مبهم ترامپ ممكن است در ماه‌هاي آينده بر نفت وارداتي از هر جاي جهان و از جمله خاورميانه اعمال شود.
انرژي مادر ژئوپليتيك
نكته آخر اينكه انرژي مادر ژئوپليتيك است و ترامپ اين را خوب مي‌داند. ترامپ باور دارد امريكا آنقدر سوخت فسيلي دارد كه مي‌تواند سوخت همه جهان را براي صدها سال تامين كند. اين باور، روياي جنگجويانه ژئوپليتيك او را نمايان مي‌كند. او مي‌خواهد با تكيه بر شمشير تعرفه به جنگ تجارت و توليد در خارج از امريكا برود و هر نوع توليدي را در امريكا برقرار سازد. اما آيا او در اين روياي ژئوپليتيك خود موفق خواهد بود؟ برخي كارشناسان معتقدند اين سياست ممكن است به افزايش تنش‌هاي تجاري و تورم داخلي در امريكا بينجامد. واكنش‌هاي اروپا، كانادا، چين و ديگر كشورها به جنگ جهاني تعرفه‌ها، تعيين‌كننده مسير اين نبرد خواهد بود.