شمارگان كتاب‌هاي ادبي باز هم كاهش داشت

شبنم كهن‌چي

«وقت ما را هدر ندهيد» اين چكيده پيام‌هايي است كه از سوي تعدادي كاربران در شبكه‌هاي اجتماعي به ناشران و نويسندگان داده شده است. وقت ما را هدر ندهيد يعني از انتشار موضوعات تكراري خودداري كنيد، يعني به مخاطب احترام بگذاريد و به ويراستاري، طراحي جلد و صفحات در كنار كيفيت آثار كم التفات نباشيد!، يعني بر اساس رانت و القاب كتاب منتشر نكنيد. مهم‌تر از اين پيام، پيام‌هايي بود كه به گراني كاغذ و در نتيجه كتاب اشاره كرده‌ بودند كه در كنار توجه به كاهش قيمت كتاب معناهاي ديگري نيز داشت؛ «پرهيز از گزافه‌گويي» در كتاب‌ها، «دقت در انتخاب محتواي تاليف و ترجمه»، «روي آوردن به چاپ نسخه الكترونيك» و «انتشار كتاب جيبي». در اين ميان راهكارهايي نيز پيشنهاد شده؛ تبليغ بيشتر براي معرفي كتاب و ترغيب به كتابخواني، معرفي نويسنده‌هاي جوان و نشر آثار ادبي مدرن ايران و جهان، توجه به انسان و ارتباطات انساني در محتوا، پرهيز از خودسانسوري، پيدا كردن سوژه‌هاي بكر، فعال شدن در شبكه‌هاي اجتماعي و...

از بين شركت‌كنندگان در نظرسنجي كه در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شد، 82 درصد اعلام كردند طي سال 1403 بيش از 5 كتاب خوانده‌اند و 18 درصد كمتر از اين ميزان مطالعه داشته‌اند. رمان، سهم بزرگي از كتب مورد علاقه اين كاربران داشت و بعد از آن آنها به ترتيب بيشتر داستان كوتاه، شعر، ناداستان، تاريخ، زندگينامه و خاطرات، علوم اجتماعي، هنر، فلسفه و حقوق، تاريخ، مديريت و كسب و كار و انگيزشي و موفقيت خوانده‌اند. نسبت كتب تاليف و ترجمه در ميان كتاب‌هاي مطالعه شده از سوي كاربران تقريبا يكسان بود، كتب تاليفي كمي بيش از كتب ترجمه مورد مطالعه قرار گرفته بود. اما رمان‌ها و داستان‌هاي كوتاهي كه آنها طي سال گذشته مطالعه كرده بودند بيشتر در ژانر درام و عاشقانه بود و بعد از آن به نوبت ژانرهاي داستان تاريخي، داستان معمايي و جنايي و داستان‌هاي فانتزي و علمي تخيلي قرار داشتند.

مهم‌ترين عامل خريد؛ علاقه به نويسنده و مترجم

موثرترين عامل در خريد كتاب براي بيشتر كاربران موضوع كتاب و علاقه به نويسنده و مترجم بوده است. بعد از آن پيشنهاد ديگران تاثير زيادي در خريد كاربران داشته است. پس از آن نقد و معرفي در رسانه‌ها و بعد از آن پرفروش بودن كتاب مورد توجه كاربران براي خريد كتاب قرار داشت. 48درصد از كاربراني كه در اين نظرسنجي شركت كردند، معتقد بودند از ميان كتاب‌هايي كه امسال منتشر شده، اشتراك برخي موضوعات پر رنگ بوده و 29.6 درصد از آنها بر اين نظر بودند كه تنوع موضوعي زيادي در كتاب‌ها وجود داشته. باقي كاربران نيز معتقدند بيشتر كتاب‌ها به موضوعات تكراري پرداخته بودند.

پرچم خودياري بالا

از نظر كاربران كتاب‌هاي خودياري و آثار موسوم به كتاب‌هاي روانشناسي امسال در بازار نشر حضور پررنگي داشتند و بعد از آن به ترتيب كتاب‌هاي علوم اجتماعي، عاشقانه و ناداستان، جنايي و معمايي، تاريخي و فلسفي به ترتيب در كتابفروشي‌ها زياد ديده شدند. كاربران كتاب‌هاي امسال خود را بيشتر از كتابفروشي‌ها و بعد از اپليكيشن‌هايي مانند طاقچه، فيديبو و... تهيه كرده‌اند. بخشي از آنها نيز كتاب‌ها را به صورت رايگان دانلود كرده‌اند كه تعدادشان با كساني كه از فيديبو و... استفاده مي‌كردند برابر است.

داستان بخوانيم

بيشتر كاربراني كه در اين نظرسنجي شركت كرده‌اند در پاسخ به اين سوال كه دوست دارند سال آينده چه كتاب‌هايي بيشتر بخوانند، پاسخ داده‌اند رمان و داستان. نقد ادبي و فسفه، كتب حوزه‌هاي فرهنگي و علوم اجتماعي و تاريخ نيز در ميان كتبي كه كاربران دوست دارند سال آينده بخوانند ديده مي‌شود.

پيام‌هايي براي ناشران و نويسندگان

به گمانم جذاب‌ترين بخش اين نظرسنجي، بخشي است كه به كاربران امكان ارسال پيام به نويسندگان و ناشران داده شده بود. در ميان پيام‌هايي كه به ناشران و نويسندگان ارسال شده، اين پيام‌ها را بخوانيد: «تبليغات بيشتري براي معرفي كتاب و ترغيب به كتابخواني كنيد»، «براي اينكه خود را از زندگي نجات دهيم به شما و آثارتان پناه مي‌آوريم. ادامه دهيد و همچنان بنويسيد»، «چاپ و سرمايه‌گذاري بيشتر بر آثار تأليفي و داخلي»، «نشر و ترجمه خوب آثار ادبي و مدرن ايران و جهان»، «لطفا موضوعات و مطالب تكراري نباشد و سعي شود ذهن خواننده را به چالش و تفكر وادارد. حتي در رمان‌ها و داستان‌ها هم به‌گونه‌اي مفهومي، من خواننده ترغيب شوم كه زندگي را بايد زندگي كرد»، «من‌الله التوفيق. اميدوارم كاغذ ارزان شود و ارز دولتي بابت چاپ كتاب‌هاي صد تا يه غاز و تكراري حرام نشود»، «به نويسندگان جديد كه قلم خوبي دارند فضاي معرفي، ديده و خوانده شدن بدهند»، «نويسندگان كمتر شناخته شده را معرفي كنيد. كتاب‌هاي با ارزش منتشر كنيد. در انتخاب مترجم حساس باشيد»، «كتاب‌ها را با دقت بيشتري انتخاب كنند كه بتوان مثل گذشته از روي نام ناشر به كيفيت كتاب اطمينان كرد»، «براي قيمت كتاب‌ها فكري كنيد»، «فضاهاي مستند تاريخي را وارد داستان‌ها كنند»، «نويسنده خوب ناشناس زياد داريم شايد بايد سري به كارگاهاي داستان بزنند و موارد خوب را كشف كنند»، «براي ما بيشتر از اينكه چاپ و تبليغات مهم باشد، محتواي كتاب مهم است. نه محتواي كم ارزش ترجمه كنيد نه تاليف» و «كتاب را براي كتابخوان‌ها بنويسيد».

آمارخواني

خانه كتاب و ادبيات ايران هر ماه آمار مربوط به نشر را منتشر مي‌كند. از دوازده ماه امسال، يازده گزارش از فروردين ماه تا پايان بهمن ماه روي اين سايت موجود است. آمارها به تفكيك تهران و شهرستان و موضوعات كودك و نوجوان، ادبيات، علوم اجتماعي، كمك درسي و آموزشي، علوم عملي، دين، فلسفه و روانشناسي، تاريخ و جغرافيا، هنر، كليات، زبان، علوم طبيعي و رياضيات تهيه شده است. ما در اين گزارش سراغ آمار كتاب‌هاي دسته ادبيات رفتيم.

گران‌ترين و ارزان‌ترين ماه سال

آمارها نشان مي‌دهد طي يازده ماه گذشته، مهرماه گران‌ترين ماه براي دوستداران كتاب (در دسته ادبيات) بوده است. ميانگين قيمت كتاب در اين ماه 203 هزار تومان بوده است. در كل، قيمت كتاب در مهر ماه نسبت به زمان مشابه سال پيش 36 درصد افزايش داشته است. در مقابل مهر، فروردين ماه است كه ميانگين قيمت كتاب (در دسته ادبيات) به 164 هزار تومان رسيد. جالب است كه بدانيد با وجودي كه كتاب‌هاي دسته ادبيات كمترين ميانگين قيمت بين يازده ماه را در فروردين ماه دارند،‌اما در كل، قيمت كتاب در فروردين امسال نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 70 درصد افزايش داشته است.

كمترين و بيشترين تعداد عنوان

ارديبهشت ماه هميشه عزيز است. شايد چون به استقبال نمايشگاه كتاب مي‌رويم و به همين دليل است كه بيشترين نشر در دسته ادبيات در همين ماه اتفاق مي‌افتد. ارديبهشت امسال 2 هزار و 234 عنوان كتاب منتشر شد كه از اين ميزان هزار و 470 عنوان تاليف و 764 عنوان ترجمه بوده است. سهم كتاب‌هاي چاپ اولي در ارديبهشت ماه هزار و 421 عنوان كتاب و باقي كتب، يعني 813 عنوان كتاب چاپ مجدد بوده است. اين درحالي است كه يك ماه قبل از اين آمار درخشان، در فروردين ماه، كمترين تعداد عنوان كتاب در دسته ادبيات در ايران منتشر شد؛ 968 عنوان كتاب كه سهم تاليف از اين ميزان 646 عنوان و سهم ترجمه 322 عنوان كتاب بود. 600 عنوان كتابي كه در فروردين ماه منتشر شد چاپ اول و 368 عنوان كتاب چاپ مجدد بود.

پاييز و زمستان پر بركت و پرتيراژ

شمارگان يا همان تيراژ كتاب سال‌هاست نزولي است. امسال، زمستان را با بالاترين ميانگين شمارگان كتاب گذرانديم؛ بهمن ماه، ميانگين شمارگان كتاب (در دسته ادبيات) يك هزار و 977 جلد بود. اين در حالي است كه زمستان با آمار ميانگين 628 جلد شمارگان آغاز شد. كمترين ميزان آمار ميانگين شمارگان كتاب در دسته ادبيات طي يازده ماه گذشته به خرداد ماه تعلق دارد؛ 563 جلد. تعداد كل شمارگان كتاب در دسته ادبيات در اين ماه 767 هزار و 737 جلد بود.

گران‌ترين رشدها

قيمت كتاب در يازده ماه گذشته هر ماه نسبت به ماه قبل و نسبت به زمان مشابه در سال گذشته افزايش چشمگيري داشته است. البته اين روند طي سال‌هاي اخير تبديل به روندي طبيعي شده. بيشترين افزايش قيمت نسبت به سال گذشته در فروردين ماه اتفاق افتاد؛ 70 درصد افزايش قيمت كتاب در فروردين ماه امسال نسبت به فروردين ماه سال گذشته. ميانگين شمارگان كتاب در اين ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 13 درصد افزايش داشته و ميانگين قيمت در فروردين ماه حدود 164 هزار تومان برآورد شده بود. الگوي آماري منتشر شده از سال‌هاي گذشته نشان مي‌دهد فروردين ماه هميشه با افزايش بسيار زياد قيمت كتاب همراه بوده است. بعد از فروردين ماه، تير ماه بيشترين افزايش قيمت را داشتيم؛ 40 درصد افزايش قيمت كتاب نسبت به تير ماه سال گذشته. ميانگين قيمت كتاب در اين ماه حدود 198 هزار تومان برآورد شده. گفتني است در اين ماه ميانگين شمارگان كتاب تنها 3 درصد افزايش داشته است. بعد از آن ميانگين قيمت كتاب در شهريور و مرداد ماه بيشترين افزايش را داشته؛ 37 درصد نسبت به زمان مشابه در سال گذشته. ميانگين شمارگان كتاب در مرداد ماه نيز سير نزولي داشت؛ 7 درصد كاهش نسبت به زمان مشابه در سال گذشته. ميانگين شمارگان كتاب در شهريور ماه نيز نسبت به دوره مشابه در سال قبل 4 درصد كاهش داشت. شايد جالب باشد بدانيد ارديبهشت ماه كه بيشترين آمار عنوان منتشر شده (در دسته ادبيات) را داشتيم، ميانگين شمارگان كتاب (همه كتب) نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 2 درصد كاهش و ميانگين قيمت 33 درصد افزايش داشته است. متوسط قيمت كتاب در اين ماه حدود 182 هزار تومان بوده. خرداد نيز افزايش قيمت مشابهي با ارديبهشت داشتيم. يعني خرداد امسال نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 33 درصد افزايش قيمت داشتيم اما ميانگين شمارگان از سير نزولي تغيير مسير داد و اين ماه ميانگين شمارگان (همه كتب) 5 درصد رشد داشت. ميانگين قيمت كتاب در اين ماه حدود 176 هزار تومان برآورد شده است. مهر ماه نيز 7 درصد كاهش در ميزان ميانگين شمارگان كتاب (همه كتب) نسبت به دوره مشابه در سال گذشته داشتيم. افزايش قيمت (همه كتب) در مهر ماه امسال نسبت به مهر ماه سال گذشته 36 درصد محاسبه شده است. اما ميانگين قيمت كتاب در دسته ادبيات در اين ماه 203 هزار تومان، بيشتر از هر زمان ديگري در سال جاري (غير از اسفند) برآورد شده. آبان ماه ميانگين قيمت كتاب در دسته ادبيات كاهش پيدا كرد؛ 183 هزار تومان اما قيمت كلي كتاب نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 36 درصد افزايش داشت. اين درحالي است كه ميانگين شمارگان (همه كتب) در آبان ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 7 درصد كاهش داشت. كاهش ميانگين شمارگان (همه كتب) در دي ماه نيز ادامه داشت؛ 2 درصد كاهش نسبت به زمان مشابه در سال گذشته. در حالي كه ميانگين قيمت (همه كتب) در دي ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 28 درصد افزايش داشت. روند نزولي شمارگان در بهمن ماه بهبود پيدا كرد؛ 18 درصد افزايش ميانگين شمارگان (همه كتب) نسبت به زمان مشابه در سال گذشته.

حال كتب در دسته ادبيات

آمارها نشان مي‌دهد ابتداي سال حال بازار نشر كتاب در دسته ادبيات خوب بوده. عناوين كتاب در دسته ادبيات امسال در فروردين ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 31 درصد افزايش داشته است. بدترين ماه نيز تير ماه بوده، ماهي كه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته، عناوين منتشر شده در دسته ادبيات 12 درصد كاهش پيدا كرده است. تيرماه بدترين‌ماه براي همه كتب در همه دسته‌ها بود. چرا كه اين ماه در سال جاري نسبت به همين زمان در سال گذشته، انتشار عناوين كتاب‌ها در تمام دسته‌ها با كاهش روبه‌رو بود. هرچند بيشترين كاهش انتشار عناوين كتب ادبيات مربوط به آذر ماه است كه نسبت به مدت مشابه سال گذشته 33 درصد كاهش داشته است.

بر اساس آمارهاي منتشر شده در ساير ماه‌ها نسبت به زمان مشابه در سال گذشته در بهمن‌ماه 11 درصد افزايش، دي ماه 3 درصد كاهش، آبان 15 درصد افزايش، مهر 17 درصد افزايش، شهريور 9 درصد افزايش، مرداد 7 درصد كاهش، خرداد 7 درصد افزايش و ارديبهشت 30 درصد افزايش در انتشار عناوين كتب در دسته ادبيات داشتيم.