حادثه بندر شهيد رجايي از ابعاد مختلف قابل رسيدگي است و آنچه در اين مجال به آن مي‌پردازيم، صرفا مربوط به بعد تجارت خارجي، حمل‌ونقل و نگهداري كالاهاي خطرناك در يكي از مهم‌ترين بنادر حمل‌ونقل دريايي كشور است. در بنادر جنوبي كشور، حدود ۸۵درصد از عمليات تخليه، نگهداري و بارگيري كالاهاي تجاري كشور انجام مي‌شود.
كالاهاي خطرناك
تعريف، طبقه‌بندي و دستورالعمل نگهداري و حمل‌ونقل خاص به شرح ذيل دارد:
كالاهايي كه در عمليات مختلف حمل و نقل از جمله بارگيري، ارسال، جابه‌جايي، انبار و تخليه قابليت آتش‌سوزي، انفجار، خرابي، مسموميت، سوختگي ناشي از تشعشع، بيماري‌هاي آلودگي محيط‌زيست و بيماري‌هاي انساني و حيواني را داراست مواد يا كالاي خطرناك هستند. به عبارتي ديگر كالاهاي خطرناك به انواع مواد مايع، گازها و جامداتي اطلاق مي‌شود كه به تنهايي يا در صورت قرار گرفتن در كنار يك كالاي ديگر براي جان انسان و محيط‌زيست خطرناك هستند.
دسته‌بندي كالاهاي خطرناك:
كالاهاي خطرناك از نظر خصوصيات و نوع خطرشان به ۹ طبقه شامل موارد ذيل تقسيم مي‌شوند:
۱-مواد منفجره Explosives
۲- گازها Gases
۳- مايعات قابل اشتعال Flammable Liquids
۴- جامدات قابل اشتعال Flammable Solids
۵- مواد اكسيدكننده Oxidizing Substances
۶- مواد سمي و مواد عفوني Toxic & Infectious Substances
۷-مواد راديواكتيويته Radioactive Material
۸-مواد خورنده Corrosive
۹- محصولات خطرناكي كه در ۸ دسته فوق قرار ندارند، شامل كالاهاي متفرقه خطرناك يا
Miscellaneous Dangerous Goods است.
شرايط نگهداري مواد خطرناك در انبارها و توصيه‌ها و هشدارهاي ايمني در‌خصوص انبارها:
ضرورت دارد انبارها از نظر كالا و محتويات و غيره درجه‌بندي و طبقه‌بندي و گروه‌بندي شود.
ضروري است اصول ايمني در انبارها اجرا شود.
نكات ايمني عمومي انبارها در پيشگيري از آتش‌سوزي كاري بسيار مهم است.
انبارها بايد مجهز به وسايل اطفايي و سيستم‌هاي اعلام اتوماتيك و دستي باشد.
تابلو و علايم هشداردهنده ايمني در انبارها نصب شود.
سيم‌كشي برق انبارها بايد توكار و از داخل لوله‌هاي مخصوص عبور كند و اتصالات كليه كليدها و پريزها و روشنايي‌ها از نوع ضد جرقه و ضد انفجار انتخاب شود.
استفاده از دستگاه‌هاي حرارتي شعله عريان در داخل انبارها ممنوع است.
كليه كاركنان انبارها بايد آموزش آتش‌نشاني و ايمني و طرز كار با وسايل اطفايي را فراگيرند.
كالا و محتويات بسته‌بندي و اجناس بايد روي پاكت‌هاي فلزي با در‌نظر گرفتن اصول ايمني انبارها چيده شود.
ارتفاع كالاها در انبارها به هر شكل انبارچيني نبايد بيش از ۴/۵متر باشد و به‌طور كلي فاصله بين سقف انبار و مرتفع‌ترين نقطه كالاهاي چيده شده نبايد كمتر از يك متر باشد.
تابلو استعمال دخانيات مطلقا ممنوع در داخل و خارج انبارها نصب و اجراي آن الزامي است.
ضايعات قابل اشتعال در انبارها بايد در ظروف دربسته فلزي ريخته شود. ايجاد آبدارخانه و آسايشگاه به هر شكل داخل انبارها ممنوع است.
فضاي انبارها بايد مستمرا غبارروبي شود و ضايعات مرتبا جمع‌آوري و از محل تخليه شوند.
جهت جلوگيري از تابش مستقيم نور خورشيد شيشه‌هاي پنجره‌ها و نورگيرهاي انبارها بايد از نوع مات انتخاب يا رنگ‌آميزي شود. نورگيرهاي انبار بايد از داخل با تور سيمي مقاوم و در خارج با حفاظ فلزي حفاظ‌بندي شود . در انبار بايد متناسب با حجم محيط، دستگاه‌هاي هواكش از نوع ضد جرقه و انفجار نصب شود. محل نصب هواكش‌ها تابع خواص مواد و گازهاي حاصله و غيره است. انبارها بايد طبقه‌بندي شده، در هر قسمت با كشيدن ديوار جدا‌كننده از ديگر كالاها مجزا و براي يك نوع كالا اختصاص داده شود. ديوار بايد حداقل 4-2 ساعت مقاومت در برابر آتش‌سوزي داشته باشد . كليه تجهيزات و سيستم‌هاي آتش‌نشاني و اصول انبارداري با نظر كارشناس آتش‌نشاني تامين شود.
ساختمان انبارهاي نگهداري مايعات قابل اشتعال بايد در محل‌هاي ايمني و هر چه دورتر از ساير تاسيسات و اماكن و مواد قابل احتراق احداث شود.
اسكلت اصلي ساختمان انبار فرآورده‌هاي نفتي بايد به برفگير و صاعقه‌شكن و شبكه مربوطه جهت تخليه الكتريسيته ساكن مجهز شود. مناسب‌ترين و اصولي‌ترين روش نگهداري فرآورده‌هاي نفتي استفاده از مخازن و تانكرهاي ثابت است كه اين مخازن به شكل استوانه‌اي دو سر محدب و از جنس فولاد ساخته و به صورت افقي مستقر و به سه طريق انجام مي‌شود:
الف) مدفون در زمين
ب) نيمه مدفون
ج) آزاد
علايم و تابلوهاي خطرات به صورت شبرنگ در محوطه انبار در معرض ديد نصب و مورد بهره‌برداري قرار گيرد.
كروكي و ليست مواد موجود در هر انبار و كليه وسايل و سيستم‌هاي آتش‌نشاني و تعداد پرسنل و اطلاعات ديگر توسط كارشناس آتش‌نشاني و ايستگاه مربوطه بانك اطلاعات آتش‌نشاني قرار گيرد.
حال بايد توسط دستگاه‌هاي نظارتي و اجرايي بررسي شود كه آيا اين ضوابط رعايت شده است و مسببين اين فاجعه ملي معرفي شوند و در يك كلام رعايت كامل ضوابط نگهداري و حمل و نقل كالاهاي خطرناك بسيار حساس است و در صورت عدم رعايت موجب اتفاقات ناگوار و غير قابل جبراني خواهد بود.
ضمن تسليت به بازماندگان حادثه اخير بندر، اميدواريم از اين حادثه عبرت گرفته و من‌بعد شاهد بروز فاجعه اينچنيني نباشيم.
كارشناس تجارت خارجي