تاريخ «خيلي زود» تكرار شد
حسين آخاني٭
هفته گذشته كه يادداشت «به اميد تدبير در گلستان» را به روزنامه دادم، تيتر ديگري هم برايش گذاشته بودم «آيا تاريخ تكرار مي‌شود». از روزنامه خواستم يكي را انتخاب كند. وقتي ديدم روزنامه اولي را انتخاب كرده، دومي را در وبلاگم منتشر كردم. متاسفانه تاريخ تكرار شد. بد هم تكرار شد. انتقال جاده گلستان عملا منتفي و علاوه بر آن راه تخريب آشوراده به بهانه گردشگري گشوده شد. دولت هم در ادامه سياست‌هاي خلاف محيط زيستي دولت‌هاي نهم و دهم بر حمايت از پروژه‌هايي چون سد‌سازي و تكميل پتروشيمي تاكيد كرد. طبيعي است كه براي ما متخصصان و دوستداران محيط زيست جز تاسف و افسوس چيز ديگري باقي نمي‌ماند. در مورد گلستان بارها و بارها نوشته‌ام. خودم هم از تكرار مطالب احساس بدي پيدا مي‌كنم. اما در مورد آشوراده مي‌خواهم چند كلمه به رييس‌جمهور محترم و معاونان و مشاوران‌شان بگويم. مي‌دانم ايشان آنقدر مشغله دارند و شايد اين نوشته را نخوانند، اما شايد مشاوران‌شان بخوانند. در بين آنها آدم‌هاي دلسوز و آگاه كم نيست. مثل همان مشاور محترمي كه گفته‌اند بايد در مورد سياست‌هاي آبي كشور توبه كرد. پس شما را خطاب مي‌كنم آقاي دكتر آشنا. ببينيد از آستارا تا ميانكاله 550 كيلومتر ساحل آبي است. همه‌اش ويران شده است. اكوسيستم ساحلي شمال ايران به كلي نابود شده است. درياي خزر هم اوضاع بسياراسفناكي دارد. ورود سالانه ميليون‌ها تن فاضلاب و مواد نفتي به حدي اين دريا را آلوده كرده كه يوتريفيكاسيون (غني شدن مواد غذايي) باعث رشد جلبك‌ها و خفگي آب شده است. بوي بد آب و كدر بودن آن حاكي از فاجعه عظيمي است كه حتي در عكس‌هاي ماهواره‌يي به راحتي ديده مي‌شود و در رده بحران‌هاي زيست‌محيطي جهاني است.
در اين بين فقط چند كيلومتر ساحل در ميانكاله و آشوراده باقي مانده است كه از نظر قانوني ذخيره‌گاه زيستكره است. اگر چه سر و ته اين منطقه هم زده شده است و هر روز تهديدهاي جديد آن را كوچك‌تر و كوچك‌تر مي‌كند. منطقه باقيمانده هم به خوبي حفاظت نمي‌شود و سازمان محيط زيست نمي‌تواند جلوي دام‌ها، رفت آمد شديد موتوسيكلت‌ها و تراكتورها و شكارچي‌ها را بگيرد. دولت طبق قانون و تعهدات بين‌المللي وظيفه دارد منطقه‌يي را كه 44 سال از حفاظت آن مي‌گذرد حفظ كند. تعارف هم در كار نيست. اينجا تنها جايي در ايران است كه ما داراي جنگل‌هاي انار وحشي هستيم، اينجا تنها جايي در مناطق معتدله جهان است كه در آن علفزارهاي چهار‌كربنه (مشابه علفزارهاي گرمسيري در آفريقا و استراليا) رويش دارد. اينجا تنها لكه‌يي از ايران است كه در آن گياه بومي Artemisia tschernieviana رشد مي‌كند و تشكيل جامعه مي‌دهد. اينجا تنها نقطه ايران است كه در آن گياه شور پسند Aster tripolium رشد مي‌كند و به دليل خوش خوراكي بيرون از جزيره تقريبا منقرض شده است و تنها شانس بقاي آن جزيره آشوراده است. اينجا نخستين نقطه‌يي است كه من گياهان Coronopus squamatus و Cakile maritima را در دوران خدمتم در موزه تاريخ طبيعي سازمان محيط زيست براي ايران يافت كرده و منتشر كردم. چرا در مهم‌ترين سازمان مسوول حفظ تنوع زيستي كشور يك گياه‌شناس وجود ندارد كه به مسوولان اهميت حفاظتي منطقه را گوشزد كند؟ گفته شده مي‌خواهند در آنجا گردشگري با رعايت ملاحظات زيست محيطي به پا كنند؟ من چند ماه پيش آنجا بودم. مگر در آنجا گردشگري نيست؟ در آنجا رستوران وجود دارد. در بندر تركمن هم رستوران و فعاليت‌هاي گردشگري وجود دارد. قايق‌هاي محلي مردم را به جزيره مي‌برند و در آنجا تفريح سالم مي‌كنند. اين جزيره خيلي كوچك است و حدود 6 كيلومتر مربع وسعت دارد. مگر اين وسعت چقدر ظرفيت دارد كه برايش نقشه هتل، موتوسواري، دوچرخه سواري و طرح شنا و بازار و تيراندازي و تنيس و... صد مورد ديگر مي‌كشند كه وقتي پاي‌شان به جزيره باز شد اجرا كنند؟ آقاي رييس‌جمهور عزيز، كساني كه شما را تشويق به ساخت زير ساخت گردشگري در آشوراده كرده‌اند آدرس غلط داده‌اند. گردشگري در طبيعت معنايش ساخت و ساز و هتل‌سازي و پيست اتومبيلراني نيست. معنايش شلوغي و ازدحام نيست. معنايش زباله‌ريزي نيست. معنايش فاضلاب رها كردن نيست. معنايش وارد كردن بتن و ميلگرد به طبيعت نيست. گردشگري در طبيعت – اگر هدف شما جذب گردشگران خارجي و ارزآوري است – فقط يك اصل مهم دارد و آن هم جلوگيري از هر تخريبي است. طبيعت بكر كه به انسان آرامش مي‌دهد. اگر هم منظور گردشگري مشابه آني است كه در حال حاضر در شمال رواج دارد كه همه نتيجه آن را مي‌دانيم. سواحل زشت و پر از زباله خود سندي است كه بايستي جلوي چنين عملياتي را در ذخيره گاه زيستكره زيرنظر يونسكو گرفت. گردشگري مبتني بر اصول توسعه پايدار، حفظ طبيعت و ساختارهاي جوامع بومي و اصيل است. الان در بندر تركمن بازار وجود دارد و مردم بومي به‌خوبي دارند در آنجا كار و كاسبي مي‌كنند. راه درست آن است كه بازار بندر تركمن را سر وسامان بدهيد، نه اينكه در سواحل اين جزيره كوچك كه محل تخم‌گذاري ماهيان خاوياري و زادآوري پرندگان است تاسيسات جديد و بازار بنا كنيد. البته اگر عده‌يي سرمايه‌گذار علاقه‌مند به سرمايه‌گذاري هستند مي‌توانند در همان بندر تركمن سرمايه‌گذاري كنند. دولت هم بايد مدافع مردم بومي باشد و با حمايت و آموزش آنها بستر توسعه پايدار و گردشگري سازگار با بومي‌سازگان منحصر به فرد منطقه را سر و سامان بدهد. لذا پيشنهاد مي‌كنم به جاي تصميم‌گيري در پشت درهاي بسته و جلسات سازماني هر چه زودتر همايشي با شركت بوميان و سازمان‌هاي مردم نهاد و سرمايه‌گذاران تشكيل شود و در آنجا و در حضور رسانه‌ها راه‌هاي گسترش گردشگري پايدار بدون آسيب رساندن به ذخيره‌گاه‌ها و مناطق حفاظت شده در استان گلستان را بررسي كنند تا رييس‌جمهور محترم آن‌طور كه به ما قول داده‌اند، سكان دولت را در مسير تدبير هدايت كنند. ٭استاد دانشكده زيست‌شناسي دانشگاه تهران