نگاهي به قوانين پناهجويان
پناهجـو در حقوق بين‌الملل چه كسي است؟
واژه پناهنده واژه‌اي تخصصي به مفهوم شخصي فراري است كه سعي دارد از شرايط فردي يا اجتماعي غير‌قابل‌تحمل خود بگريزد. مقصد او شخص نيست و به سوي آزادي و ايمني پناه مي‌برد. اساسنامه كميسارياي عالي در امور پناهندگان UNHCR بندهاي ۶ و ۷ اساسنامه به تعريف واژه پناهنده پرداخته است. مطابق اين تعريف هر شخصي كه به دليل نژاد، مذهب، مليت يا عقيده سياسي خود و به دليل ترس موجه از تعقيب خارج از كشور اصلي خود يا اگر بدون تابعيت است خارج از محل عادي سكونت خود به سرمي برد و به دليل همين ترس مايل به استفاده از حمايت دولت كشور خود نبوده يا اگر فاقد تابعيت است به اين دلايل نمي‌تواند به محل سكونت عادي خود بازگردد اطلاق مي‌شود.
چه اشخاصي مي‌توانند پناهنده شوند
1- مجرميني كه در دادگاه صالحه با قضاوت عادلانه، با داشتن وكيل مدافع محكوم شده‌اند و حال به خاطر فرار از زندان، كشورشان را ترك مي‌كنند پناهنده محسوب نمي‌شوند، اما فعالان سياسي كه به خاطر مسائل سياسي يا غيرسياسي مجرم شناخته شده و تحت پيگرد قانوني هستند چه بي‌گناه و چه گناهكار مي‌توانند تقاضاي پناهندگي كنند و پناهنده محسوب مي‌شوند.
2- زنان به خاطر فعاليت‌هاي سياسي و مسائل مذهبي و نژادي و وابستگي‌هاي قومي ممكن است مورد پيگرد قرار بگيرند. UNHCR معتقد است كسي كه مورد تبعيض يا رفتار غيرانساني قرار گرفت حق پناهندگي دارد. در سال ۱۹۸۴ اعضاي پارلمان اروپا به اين نتيجه رسيدند زناني كه به خاطر نپذيرفتن قوانين اجتماعي مورد حمله و رفتار غيرانساني قرار مي‌گيرند جزو گروه‌هاي خاص اجتماعي محسوب مي‌شوند و حق پناهندگي دارند. امريكا، كانادا، سوييس، هلند و آلمان از اين قوانين پيروي مي‌كنند. طبق قوانين فرانسه، كانادا و امريكا هتك حرمت نوعي آزار است و خانمي كه به خاطر ترس از هتك حرمت فرار كرده حق پناهندگي خواهد داشت.
3- تخطي از مقررات عمومي كشور و ناديده انگاشتن قوانين عمومي كه مستوجب مجازات حبس يا مجازات ديگري باشد را نمي‌توان به عنوان عاملي براي كسب پناهندگي تلقي كرد. به عنوان مثال صادركنندگان چك بي‌محل نمي‌توانند تقاضاي پناهندگي كنند.
4- افرادي كه در جنايات جنگي و وحشي‌گري‌هاي عمومي نظير كشتار دسته جمعي شركت داشتند، حق تقاضاي پناهندگي را ندارند.
5- هر كشور حق دارد در زمان جنگ تابعين خود را به سربازي فرابخواند. ولي تابعين بايد حق اعتراضي داشته باشند. در مواقعي كه حق اعتراض نيست و اختلافات به مرور حدود بين‌المللي را به وحشت مي‌اندازند فرارياني كه از پيگرد قانوني مي‌ترسند نظير فعالان سياسي حق پناهندگي دارند. البته اين قاعده در مورد زمان جنگ ويتنام مصداق داشته است.
كنوانسيون ۱۹۵۱ ژنو در مورد وضعيت پناهندگي
كنوانسيون ۱۹۵۱ ژنو در مورد وضعيت پناهندگان را بدون ترديد مي‌توان اصلي‌ترين منبع حقوقي پناهندگان در چارچوب حقوق بين‌الملل دانست. اين كنوانسيون در جريان كنفرانس نمايندگان تام‌الاختيار كه بر اساس قطعنامه ۴۲۹ مجمع عمومي تشكيل شده بود به تصويب رسيد. اين كنوانسيون با وجود محدوديت‌هاي زماني و جغرافيايي خود به صورت جهاني و بين‌المللي در آمد. هر چند بخش‌هايي از آن كاملا تحت شرايط دوران پس از جنگ قرار دارد وليكن همچنان به صورت يكي از معتبرترين ضوابط بين‌المللي مربوط به پناهندگان باقي مانده است و تا امروز بالغ بر ۱۲۰ كشور بدان پيوسته‌اند. اين كنوانسيون از نياز به همكاري بين‌المللي ياد كرده و اظهار اميدواري مي‌كند كه همه كشورها مساله پناهندگي را مساله اجتماعي و نوع دوستانه تلقي كرده و آن را موضوع اختلاف و تشنج در روابط خود قلمداد نكنند.
پروتكل ۱۹۶۷ در مورد وضعيت پناهندگان
كنوانسيون ۱۹۵۱ از نظر زماني به رخدادهاي قبل از اول ژانويه ۱۹۵۱ و از نظر جغرافيايي به قاره اروپا محدود بود. همين امر مشكلاتي را به وجود آورده بود و لذا يك گردهمايي بين‌المللي تحت عنوان كنفرانس بررسي جنبه‌هاي حقوقي مساله پناهندگي در ايتاليا تشكيل شده و طبق آن يك‌سري تغييرات در اساسنامه صورت پذيرفت.
اعلاميه جهاني حقوق بشر
يكي از اصول مهم اعلاميه حقوق بشر آن است كه كليه افراد بشر بايد بدون تبعيض از حقوق بشر و آزادي‌هاي اساسي برخوردار شوند. در شرايطي كه امكان برخورداري از حقوق و آزادي‌هاي اساسي موجود نباشد ترك كشور متبوع و پناه بردن به ساير ممالكي كه شرايط زيست بهتري دارند يكي از اصول حقوق بشر است. همچنين در شريعت اسلامي هم حقوق پناهندگي به رسميت شناخته شده است. به عنوان نمونه آيه ششم سوره توبه را شايد بتوان صريح‌ترين اشاره به مساله پناهندگي در قرآن دانست. بر طبق نص صريح اين آيه هر مسلمان اجازه دارد كه به هر شخص غيرمسلم و حتي كافر در زمان جنگ در سرزمين اسلام پناه دهد. در حقوق اسلامي مفهوم پناهنده مستامن دربرگيرنده دو نكته اساسي و مهم است نخست اينكه حق اعطاي پناهندگي مقدس است از آن جهت كه ريشه در كتاب و سنت دارد و دوم اينكه به هيچ‌وجه نمي‌توان پناهنده را به كشور اصلي‌اش بازگرداند.