سفر موگريني به تهران و افزايش وزن ژئوپولتيكي‌ايران
عبدالرضا فرجي‌راد ٭
قرار است امروز شنبه، فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپايي وارد تهران شود. اين سفر به دنبال سفر تابستان سال گذشته خانم موگريني و نيز وزير امور خارجه كشورمان به بروكسل است كه در پي گفت‌وگوهاي انجام شده، دو طرف توافق كردند گفت‌وگوها به صورت متناوب، هر شش ماه يكبار در تهران و بروكسل انجام شود.يكي از ويژگي‌هاي اين تعامل و گفت‌وگو با اتحاديه اروپايي آن است كه موگريني با موضع‌گيري‌هاي منطقي خود چه در دوران مذاكرات 1+5 با ايران و چه بعد از توافق، توانسته است در رابطه با مسائل منطقه و ازجمله سوريه و يمن به گونه‌اي صحبت كند كه تا حدود بسياري، اعتماد طرف ايراني را جلب شود، به‌گونه‌اي كه رييس‌جمهور كشورمان در ديدار با نخست‌وزير ايتاليا و در گفت‌وگوهاي رسانه‌اي به اين مساله اشاره كرد.مي‌توان گفت سفر خانم موگريني به تهران نسبت به سفر قبل وي از اهميت بيشتري برخوردار است چرا كه قرار است هفت تن از اعضاي شوراي اروپا و برخي كميسيونر‌هاي اتحاديه كه تقريبا نقش وزير را بازي مي‌كنند، وي را همراهي كنند. به همين دليل اغراق‌آميز نخواهد بود اگر گفته شود عالي‌ترين ديدار ميان ايران و اتحاديه اروپايي در بيش از 10 سال گذشته امروز برگزار مي‌شود. اهميت ديگر اين سفر در آن است كه زماني مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپايي با هيات عالي رتبه به ايران مي‌آيد كه تعدادي از كشورهاي مهم اروپايي، بستر پيشرفت مذاكرات را آماده كرده و خانم موگريني زحمت چنداني براي كسب رضايت و اقناع آنها براي توسعه روابط با جمهوري اسلامي ايران ندارد زيرا قبل از آغاز گفت‌وگوهاي مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپايي در تهران، رفت‌و آمدهاي متعدد و سطح بالا ميان تهران و پايتخت‌هاي اروپايي انجام شده و در اين رفت و آمدها، تعداد زيادي موافقتنامه و قرارداد به امضا رسيده است. از آن جمله مي‌توان به سفر معاون صدر اعظم آلمان، وزراي امور خارجه فرانسه، اسپانيا، انگلستان،اتريش، استوني، هاينس فيشر رييس‌جمهور اتريش، نخست‌وزير ايتاليا، نخست‌وزير يونان و سفر آقاي روحاني به رم و پاريس اشاره كرد.اگر بخواهيم چرايي علاقه دو طرف به توسعه روابط را مورد بررسي قرار دهيم، بايد گفت چند عامل مي‌تواند در اين زمينه دخيل باشد. قبل از هر چيزي علاقه‌مندي و نيازي كه هم طرف اروپايي و هم طرف ايراني در همكاري‌هاي في‌مابين احساس مي‌كنند، 10 سال تحريم سخت عليه جمهوري اسلامي ايران اقتصاد كشور را آسيب‌پذير كرده است. تعدادي از صنايع تعطيل شده و بيكاري افزايش يافته است. سرمايه‌گذاري و افزايش توليد و به كار انداختن كارگاه‌ها از اولويت‌هاي دولت ايران است. معامله با ايران با توجه به جمعيت 80 ميليوني و اقتصاد متنوع براي اروپاييان حايز اهميت است. به ويژه آنكه جمهوري اسلامي ايران يكي از كشورهاي مهم دنيا در زمينه تامين انرژي است. به همين دليل مي‌توان گفت در چند سال آينده افزايش روابط تجاري- اقتصادي و سرمايه‌گذاري ميان ايران و اتحاديه اروپايي را مي‌توانيم شاهد باشيم. اقتصاد ايران حتي با توجه به كاهش قابل توجه قيمت نفت و عدم وجود يك چشم‌انداز روشن جهت افزايش تنها اقتصاد منطقه است كه پيش‌بيني رشد تدريجي در سال‌هاي آتي برايش امكان‌پذير است، برخلاف همسايگان كه به خاطر كاهش قيمت نفت داراي رشد منفي بوده و كشور تركيه نيز به دليل بي‌ثباتي، كاهش سرمايه‌گذاري و كاهش ورود گردشگر با چنين وضعيتي روبه‌رو است. تنوع اقتصاد ايران براي اروپا داراي اهميت است و اتحاديه نيز در بخش‌هاي مختلف كه مي‌تواند كار مشترك انجام دهد با علاقه همكاري مي‌كند. به گونه‌اي كه هيات‌هاي اقتصادي مختلف از هيات اروپايي كه به صورت مستقل و چه همراه با رهبران شان كه تاكنون وارد ايران شده‌اند، حكايت از اين امر دارد. روابط اقتصادي- تجاري ايران با اتحاديه اروپايي نياز به بازسازي دارد. زماني اتحاديه اروپايي شريك نخست تجاري ايران بود و دومين مشتري نفت كشورمان محسوب مي‌شد اما تحريم‌هاي يك دهه اخير باعث از بين رفتن اين رابطه شد. البته اتحاديه اروپايي همچون كشورهاي اتريش، فرانسه، يونان و ايتاليا قرار نيست توافقنامه يا قراردادهاي تجاري به امضا برسانند بلكه اين رفت و آمدها در سطح عالي باعث مي‌شود كه اعتماد اعضاي اتحاديه و از جمله كشورهاي كوچك‌تر عضو به كار بيشتر با ايران جلب شود. بر اساس نقل قول بعضي از مقامات اتحاديه اين آمادگي در اتحاديه اروپايي فراهم شده است كه نمايندگي دايم خود را در آينده نزديك در تهران افتتاح كند و قرار است در اين باره با مقامات ايراني گفت‌وگوهايي انجام شود. علاوه بر آن، مساله عضويت ايران در سازمان تجارت جهاني (WTO) نيز مطرح است كه قرار است در تهران مورد گفت‌وگو با طرف اروپايي قرار گيرد. در صورتي كه بروكسل از اين اقدام حمايت كند، عضويت ايران در اين سازمان با سهولت بيشتري انجام مي‌شود. البته در اين راستا، اتحاديه اروپايي علاقه‌مند است اقدامات بيشتري از سوي دولت ايران براي اصلاحات بازار محور را شاهد باشد.گفت‌وگو در رابطه با موضوعات و بحران‌هاي منطقه‌اي نيز از فاكتورهايي است كه اتحاديه اروپايي علاقه‌مند به رايزني با ايران است. ايران ثابت كرده است كه قدرت مهم منطقه‌اي است كه مي‌تواند بر تحولات منطقه اثرگذار باشد. بي‌ثباتي در منطقه به اروپا سرايت كرده است. ناامني و اقدامات تروريستي، به عنوان يكي از معضلات اين قاره در زمان حال به حساب مي‌آيد. در كنار آن، مهاجرت صدها هزار آواره از منطقه به اروپا را شاهد هستيم كه باعث دودستگي ميان كشورهاي اروپايي به ويژه ميان كشورهاي مركزي و غربي با كشورهاي شرق اروپا شده است. اروپاييان مي‌خواهند جمهوري اسلامي ايران به ايجاد ثبات كمك كند و ايران نيز تلاش بسيار مي‌كند كه در عراق و سوريه صلح دايمي برقرار شود، ضمن اينكه هيچ گونه مخالفتي با مذاكرات حوثي‌ها در يمن با دولت سعودي نكرده است. البته ايران از اتحاديه اروپايي انتظار دارد برخي كشورهاي اروپايي كه به دليل منافع مادي خود كشورهاي حامي تروريسم منطقه را ناديده مي‌گيرند، آن را مورد توجه قرار داده و ايران معتقد است تا زماني كه اين حمايت‌هاي مالي و تسليحاتي از بين نرود، بي‌ثباتي در منطقه مي‌تواند ادامه يابد.البته موانعي نيز در توسعه روابط ايران با اتحاديه اروپا وجود دارد و همين امر باعث شده كه در داخل اتحاديه و پارلمان اروپا، مخالفاني براي توسعه روابط وجود داشته باشد. به گونه‌اي كه قبل از سفر موگريني، حدود 60 نفر از نمايندگان پارلمان اروپا طي نامه‌اي از وي خواسته‌اند برخي موارد را در اولويت مذاكراتش قرار دهد. البته وي آنقدر باهوش است كه اجازه ندهد پس از يك دهه ركود، روابط رو به رشد آسيب ببيند. همچنان كه در داخل اتحاديه، مخالفاني وجود دارد، در داخل ايران نيز گهگاه از توسعه روابط با اروپا نگراني‌هايي بروز مي‌كند؛ نگراني‌هايي كه ريشه در گذشته دارد. البته همان طور كه اشاره شد، مخالفان توسعه روابط با اروپا در دو سوي مرزها در اقليت هستند و به نظر مي‌رسد زمان توسعه روابط فرا رسيده است. مهم اين است كه اروپا متوجه اهميت و قدرت منطقه‌اي ايران شده و ضرورت باز كردن ژئوپولتيك خود را همچون ايران احساس كرده كه اين امر حتما بر وزن ژئوپولتيكي ايران در منطقه تاثير مثبت خواهد گذاشت.
٭استاد ژئوپولتيك دانشگاه