ساكنان زابل چه مي‌گويند
خانم ابتكار، به آلوده‌ترين شهر جهان خوش آمديد
زهرا روستا
حسين چند عكس آنالوگ را در يكي از چندين صفحه فيس بوكي كه در ارتباط با مشكلات سيستان و تالاب هامون فعاليت مي‌كنند گذاشته و بالاي‌شان نوشته: «عكس‌هاي قديمي حاشيه اوشيدا». در يكي از عكس‌ها اعضاي يك خانواده سوار بر قايقي روي آب هستند و زنان با موهاي خرمايي و روسري‌هاي سفيد نشسته‌اند و كودكان‌شان را در آغوش گرفته‌اند. كودكي با موهايي همرنگ با مادرش سر را خم كرده و دست‌ها را در آب گذاشته و بازي مي‌كند. مردان ميانسال سربندهاي سفيد به سر بسته و ايستاده‌اند و قايقران چوب دستي بلندش را در آب گذاشته و براي دوربين ژست گرفته. در عكس ديگر پسر بچه‌اي در يك روز آفتابي در ساحل هامون مي‌خندد و دستش را تفنگ مانند به سوي دوربين نشانه گرفته است و مردان ميانسال، پشت سر او روي تخته سنگ‌هاي ساحل هامون ايستاده‌اند و به دوربين لبخند مي‌زنند. مهدي زير عكس‌ها به زبان زابلي شعري در وصف روزهاي نوستالژيك هامون نوشته: واخ ببو جان چه روزگار دشته...
محمد كه عكس‌ها را مي‌بيند، مي‌گويد: «اين عكس‌ها خاطرات پدر و مادرهاي ما شده‌اند و داستان‌هايي كه ما بارها از زبان‌شان شنيده‌ايم. من متولد اواخر دهه هفتاد هستم، همزمان با آغاز دوره خشكسالي هامون. يك وقت‌هايي كه سيلاب از آن سوي مرز به تالاب مي‌ريزد، مي‌توانم آن دوران پرآبي را تصور كنم. اما پدرم مي‌گويد كه اين آب كجا و آن كجا.»
پدرش ادامه مي‌دهد: « بادهاي صدو بيست روزه كه حالا بلاي جان مردم شده است زماني مثل كولر آبي بود. باد مي‌وزيد روي تالاب و از آب خنكي مي‌گرفت و مي‌آمد به شهر، ما در شب‌هاي تابستان به كولر و پنكه نيازي نداشتيم.»
اما حالا همين بادهاي 120 روزه نه تنها كمكي كه به بهبود هوا نمي‌كنند بلكه شده‌اند عامل مهم پخش ريزگردها از بستر خشكيده تالاب هامون و زابل را به آلوده‌ترين شهر دنيا بدل كرده‌اند. ديروز خبري به طور گسترده در رسانه‌ها منتشر شد كه بنا به گزارش سالانه سازمان جهاني بهداشت، زابل، شهر تالاب هامون، آلوده‌ترين شهر جهان از نظر ريز آلاينده است. در سالهاي پي در پي خشكسالي كه عمرشان به اندازه سالهاي زندگي محمد است، اين ريزگردها بودند كه در كنار اثراتي كه خشكسالي بر كسب و كار و وضعيت اقتصادي مردم گذاشت، سلامت اهالي زابل را تهديد كردند. در فصل گرم غلظت گرد و غبار موجود در هواي سيستان گاهي به چندين برابر حد مجاز مي‌رسد و همين امر سيستان را در رتبه نخست ابتلا به بيماري‌هاي تنفسي قرار داده و حالا به آلوده‌ترين شهر جهان از لحاظ آلاينده‌هاي موجود در هوا تبديلش كرده است. مطابق برخي آمارها سالانه بيش از500 نفر در سيستان به بيماري سل مبتل مي‌شوند و بيماري‌هاي تنفسي از علل عمده مرگ و مير كودكان زير 5 سال اين شهرستان است. پس از انتشار اين خبر ساكنان زابل از حس و حال‌شان بعد از شنيدن آن مي‌گويند. آنها ساكنان آلوده‌ترين شهر جهانند. مهدي 42 ساله از اعضاي سازمان نظام مهندسي ساختمان مي‌گويد: «حس من مثل حس كودكيه كه سال‌ها با سرطان جنگيده و خانواده‌اش حرفشو باور نمي‌كردن. تا اينكه يه روز تلوزيون رو روشن مي‌كنن و مي‌بينن كه تمام شبكه‌هاي جهان دارن در مورد من و بيماريم صحبت مي‌كنند. معلومه اولش خوشحال شدم اما وقتي پدر و مادر تلوزيون رو خاموش كردن، اين احساس براشون قابل لمسه.» رسول از فعالان زيست محيطي جوان شهر زابل كه مدتي است انگيزه فعاليت‌هايش را از دست داده مي‌گويد: «راستش را بخواهيد شنيدن اين خبر براي من حس خاصي نداشت چون فرقي در شرايط زندگي ما ايجاد نشده. ما سال‌هاست در اين هوا زندگي مي‌كنيم و فكر نمي‌كنم وضعيت هوا بهتر بشه. مگر اينكه آب به تالاب برگرده. اگر آب باشه ديگه نيازي به هيچ بودجه و هيچ مسوولي نيست هوا خودش خوب مي‌شه. اما در حال حاضر ما با اين وضعيت هوا كنار اومديم.»
برخلاف رسول، رضا كه كارمند يك شركت راهسازي است و روزهاي زيادي در هواي غبارآلود جاده‌هاي زابل كار كرده است و از نزديك با تنفس هواب بد آشناست، مي‌گويد: «بعد از شنيدن اين خبر حالم خيلي بد شد. تصور اينكه دارم در آلوده‌ترين هواي دنيا نفس مي‌كشم اصلا حس خوبي نداره. اما بايد واقعيت را بپذيريم و به فكر كاهش اثراتش باشيم. خيلي مشكلات با همت مسوولان رفع مي‌شن. اينكه چقدر در پيگيري آب تالاب هامون جديت داشته باشند يا به فضاي سبز شهر زابل توجه كنند، مهمه.»
پيرمرد شصت وپنج سالهاي كه اطلاعي از اين موضوع نداشته از شنيدن خبر تعجب مي‌كند، چند ثانيه‌اي طول مي‌كشد تا بگويد: «واقعا زابل آلوده‌ترين شهر دنياست؟» و دليلش را جويا مي‌شود. بلافاصله مي‌پرسد: «چه جوري اينجا زنده مونديم؟» و خودش با لبخندي تلخ جواب مي‌دهد: «خدا كمك كنه، زندگي سخت شده». سمانه مهندس عمران ساكن شهر زابل از شنيدن اين خبر به‌شدت متاثر است و از اينكه با وجود اين اخبار مدت‌هاست حق بدي آب و هوا از فيش حقوق كارمندان شهر زابل حذف شده است گله‌مند است. مي‌گويد: «نخستين چيزي كه از ذهنم گذشت اين بود كه اين خبر باعث مي‌شه بسياري از مردم دوباره به رفتن فكر كنند و از زابل مهاجرت كنند.» خودش اعتقاد دارد اهل رفتن از اين خاك نيست. زابل آلوده‌ترين شهر جهان هم كه شده باشد، در تصميمش تاثيري ندارد.
سمانه ادامه مي‌دهد: «هر خبر بدي شايد يك نكته مثبت هم داشته باشه. نكته مثبت اين خبر هم مي‌تونه اين باشه كه مسوولان شهري براي گرفتن اعتبارات اقدام كنند و دولت بودجه خاصي را براي بهبود وضعيت هوا و همينطور مسائل اقتصادي و معيشتي مردم اختصاص بده. شايد اين رفتن‌هاي مردم هم كمتر شد. هر زماني كه در سيستان كشاورزي رونق گرفته و تالاب هم آب داشته، بادهاي 120 روزه معضل نبودند. اميدواريم با توجه به اين اخبار وضعيت حقابه هامون را با جديت بيشتري پيگيري كنند.»
ليلا دانشجوي ترم اول رشته مهندسي كشاورزي از شنيدن اين خبر زياد نگران نشده، چرا كه بدون شنيدن خبر هم مي‌دانسته چه هوايي را تنفس مي‌كنند و اين ريزگردها چه قدر روي سلامتي‌شان تاثير گذاشته است. با خنده مي‌گويد: «دنيا فهميده ما چه قدر ميكروب وارد بدن‌مون مي‌شه اما تو كشور خودمون كسي اهميت نمي‌ده. البته بخش عمده مشكل به خاطر خشكسالي ايجاد شده. بايد بارون بباره و آب بياد.»
محسن كه اهل زابل است و در شيراز درس خوانده و در زاهدان معلم است چند وقتي است درخواست تغيير محل خدمتش از زاهدان به زابل را پيگيري مي‌كند. شنيدن اين خبر اما در عزم او براي بازگشت به زادگاهش تغييري ايجاد نكرده است و مي‌گويد: «وضعيت زابل تاسف‌برانگيزه و براي هيچ كس هم مهم نيست. سال‌هاست ما مردم زابل با اين مشكلات دست و پنجه نرم مي‌كنيم و هيچ بهبودي هم حاصل نمي‌شه. با اين حال من سال بعد برمي‌‌گردم زابل. نه در دوره دانشجويي در شيراز و نه در سالهاي معلمي در زاهدان هيچ‌وقت نتونستم حس آرامشي كه در زابل داشتم پيدا كنم.»
زابل در شرايطي به عنوان آلوده‌ترين شهر جهان انتخاب شده است كه روز گذشته، معصومه ابتكار، رييس سازمان حفاظت محيط زيست به اين شهر سفر كرد. بيشتر مردم سيستان سفر ابتكار را فرصت مناسبي براي بيان مشكلات‌شان به سكاندار محيط زيست كشور دانستند. يكي از سايت‌هاي محلي هم خطاب به معصومه ابتكار نوشت: «خانم ابتكار به آلوده‌ترين شهر جهان خوش آمديد.»