علي‌اكبر فرازي، مشاور رييس اتاق بازرگاني در گفت‌وگو با «اعتماد»:
كاهش سطح هشدار ايران اقدامي خوب اما ناكافي بود
بيانيه‌اي دو پهلو، با عبارتي مبهم و مبتني بر سياست چماق و هويج. كارگروه اقدام مالي، يك سازمان بين‌المللي درخصوص تعيين استانداردهاي پولشويي است كه در سطح جهاني بر مساله تامين مالي تروريسم نظارت مي‌كند. اين سازمان روز جمعه با انتشار بيانيه‌اي اعلام كرد كه نام ايران را همچنان در فهرست كشورهاي حامي تروريسم و پر خطر براي اقتصاد بين‌المللي حفظ مي‌كند. البته آنها در ادامه بيانيه خود گفته‌اند كه از تصويب و تعهد سياسي سطح بالاي ايران به يك برنامه اقدام براي رسيدگي به كمبودهاي مربوط به مبارزه با پولشويي و مقابله با حمايت مالي از تروريسم و همچنين تصميم اين كشور براي دريافت كمك‌هاي فني در جهت اجراي اين برنامه اقدام استقبال مي‌كنند و به همين خاطر آنها خبر داده‌اند كه اقدامات تقابلي را به مدت 12 ماه به حالت تعليق درآورده‌اند تا در روند اجراي برنامه اقدام نظارت كنند. اين مساله با واكنش مثبت بانك مركزي روبه‌رو شد و در بيانيه‌اي اعلام كرد كه اگرچه نام ايران همچنان در فهرست كشورهايي قرار دارد كه لازم است در خصوص آن، تدابير احتياطي لازم به عمل آيد اما با حذف اتخاذ اقدامات متقابل عليه نظام مالي ايران از سوي ديگر كشورها، مانع تجاري و بانكي ديگري از پيش پاي كشورهايي كه قصد دارند معاملات خود را با ايران از سر گيرند، برداشته شده است و اينك راه روابط بانكي با ايران تسهيل شده است. با اين حال، بيانيه كارگروه اقدام مالي با واكنش متفاوتي همراه بوده است. لابي اسراييلي آيپك كه در طول مذاكرات هسته‌اي سنگ‌اندازي‌هاي بسياري براي شكست مذاكرات انجام داد و هم‌اينك نيز به سنگ‌اندازي‌هاي خود ادامه مي‌دهد، در بيانيه‌اي نسبت به گزارش كارگروه اقدام مالي درباره ايران واكنش نشان داد و تصميم اين گروه در تعليق اقدامات تقابلي عليه ايران را خطرناك توصيف كرد اما برخلاف اين واكنش، وزارت امور خارجه امريكا اعلام كرد كه از تصميم كارگروه اقدام مالي مبني بر باقي ماندن نام ايران در فهرست كشورهاي پرخطر مالي و حامي تروريسم حمايت مي‌كند. در رابطه با اما و اگر و رويكرد دوگانه كارگروه اقدام مالي، گفت‌وگويي با علي اكبر فرازي، مشاور ديپلماسي اقتصادي رييس اتاق بازرگاني ايران داشته‌ايم كه مشروح آن در ادامه مي‌آيد.
شان حقوقي و توان اجرايي كارگروه اقدام ملي در مناسبات و سطح بين‌المللي چيست؟
كارگروه ويژه اقدام مالي يك نهاد معتبر و شناخته شده بين‌المللي است كه در اواخر دهه 1980 ميلادي از سوي برخي كشورها كه عمدتا هم غربي بودند، تاسيس شد. هم‌اينك نيز حدود 200 كشور عضو اين كارگروه مالي هستند. هدف از اين گروه هم عملياتي‌تر كردن مبارزه با پولشويي و حمايت مالي از تروريسم است. از اين جهت، اين كارگروه توصيه‌هاي مالي و راهكارهاي اجرايي براي مناسبات اقتصادي و مالي ميان كشورها ارايه مي‌دهد و با آنكه توصيه‌ها و تصميم‌گيري‌هايش ضمانت اجرايي ندارد ولي اين توصيه‌ها براي اعضا بسيار مهم تلقي مي‌شود و در مناسبات و شيوه رفتار ميان كشورها اثرگذار است. وقتي كشوري در ليست سفيد اين كارگروه باشد، به معناي آن است كه مراوده مالي و تجاري با اين كشور مشكلي ندارد ولي هنگامي كه كشوري در ليست سياه آن قرار گيرد، سرمايه‌گذاري و هر گونه مراوده با آن كشور پرخطر مي‌شود. البته ليست سياه هم درجه‌بندي دارد. متاسفانه زماني ايران در بالاترين سطح هشدار بود ولي اينك اين سطح هشداركاهش يافته است.
نام ايران در كنار كره شمالي همچنان در فهرست كشورهاي حامي تروريسم و پر خطر براي اقتصاد بين‌الملل باقي مانده است. ايران توافقي بين‌المللي به نام برجام را دارد كه شوراي امنيت نيز بر آن صحه گذاشته است اما كره شمالي متهم به عبور از معاهده‌هاي بين‌المللي مانند ان. پي. تي و انجام آزمايش‌هاي مكرر هسته‌اي است. چرا برجام نتوانسته است به خروج كامل نام ايران از اين ليست منتهي شود؟
بعد از امضاي توافق هسته‌اي ميان ايران و گروه 1+5 و آغاز اجرايي شدن برجام، اين توقع و انتظار وجود داشت كه حضور جمهوري اسلامي ايران در نهادهاي بين‌المللي آسان‌تر از گذشته شود و مراودات اقتصادي و تجاري ميان ايران با كشورهاي ديگر به سهولت دوران پيش از تحريم‌ها بازگردد. در ابتداي آن دوران نيز شاهد حضور هيات‌هاي مختلف تجاري و سياسي مختلف به ايران بوديم و البته اين روند همچنان هم ادامه دارد. با اين حال، با گذشت چندين ماه از اجراي توافق هسته‌اي و در صحنه عمل و كار با طرف‌هاي خارجي متوجه شديم مقررات دست و پاگير و موانع فراواني براي تسهيل در مراودات اقتصادي و گسترش مناسبات تجاري وجود دارد و آنها عملا موجب متوقف ماندن كار و كند شدن روند دستيابي به ثمرات برجام مي‌شود. ما در بررسي‌هاي خود متوجه اين مساله شديم كه اين مشكلات و اين موانع دست و پاگير ناشي از نگاه سياسي كشورهاي غربي به ويژه امريكاست. اين مساله موجب شد تا جمهوري اسلامي ايران هوشيارانه‌تر از گذشته فعال شود و گفت‌وگوهاي خود را براي حل آن موانع آغاز كند. در اين راستا، ايران فشارهاي خود را براي تحرك بيشتر در طرف مقابل و عملياتي كردن تعهدات‌شان افزايش داد. يكي از تعهدات طرف مقابل هم براساس برجام، تسهيل در روند گسترش مناسبات تجاري ميان ايران و كشورهاي مختلف است. اينك به نظر مي‌رسد يكي از مواردي كه فشارهاي ايران موجب گشايش‌هاي نسبتا بيشتري شده، اقدام اخير كارگروه ويژه اقدام مالي است. اين كارگروه اخيرا سطح هشدار براي انجام سرمايه‌گذاري و مراودات مالي و تجاري را كاهش داده و اقدامات تنبيهي متقابل را به صورت موقت متوقف كرده است. با اين حال، ايران همچنان در ليست سياه اين كارگروه باقي است. بهانه آنها، اين است كه ايران همچنان در عرصه مبارزه با پولشويي كمبودهايي دارد و البته ادعا مي‌كنند كه ايران از تروريسم حمايت مي‌كند و به تامين مالي آنها مي‌پردازد. ايران هيچ ادعا نكرده است كه كشور كاملي است اما چسباندن انگ تروريسم به ايران، اقدام سياسي و براساس معيارهاي دوگانه است. مساله مهمي كه در اين رابطه وجود دارد اين است كه كشورهاي غربي تلاش مي‌كنند تا با نگه داشتن نام ايران در اين ليست، فشارهاي‌شان را همچنان نگه دارند و بتوانند در موقع لازم اقدام‌هاي مقتضي را انجام دهند. در اين راستا من فكر مي‌كنم ضروري است تا ايران همانند سال‌هاي اخير فعالانه در جهت حذف كامل از اين ليست تلاش كند. نكته مهمي كه در اين رابطه وجود دارد، آن است كه هرچند خروج موقت ايران في‌النفسه اقدامي مثبت و مبارك است ولي بايد متوجه باشيم كه كشورهاي غربي نبايد آن را به عنوان جايزه و امتياز به ما بفروشند چراكه اساسا قرار گرفتن نام ايران در اين ليست بي‌دليل و براساس اتهامات واهي است. از طرفي، اقدام اخير هم موقت است و خواست اصلي ايران خروج هميشگي از اين ليست است.
خطرات باقي ماندن نام ايران در اين ليست هرچند كه گفته شده اقدام‌هاي تنبيهي تعليق مي‌شود براي اقتصاد بين‌المللي ايران و جذب سرمايه‌گذاري چيست؟
كاهش سطح هشدار نسبت به ايران و تعليق و توقف موقت اقدامات تنبيهي هرچند كه دريچه روشني را براي سرمايه‌گذاري خارجي باز مي‌كند و اميدواري‌ها را براي دستيابي به ثمرات برجام بيش از پيش مي‌كند ولي كافي نيست. قرار گرفتن نام ايران در ليست در واقع به گروگان گرفتن تجارت ايران توسط غرب از طريق كارگروه اقدام مالي است و از اين طريق مي‌خواهند ايران را وادار به گام‌هاي سياسي بيشتري بكند در حالي كه ايران اقدامات لازم را در چارچوب معاهدات بين‌المللي و از جمله برجام انجام داده و گام‌هاي لازم را برداشته است. قرار گرفتن نام كشورمان در ليست سياه براي بسياري از سرمايه‌گذاران بزرگ به اين معناست كه ايران يا در عرصه پولشويي فعال است يا آنكه ايران به دليل حمايت‌هايش از تروريسم احتمال دارد همچنان تحريم شود. البته اينها اتهاماتي واهي هستند ولي نبايد نسبت به خطرات باقي ماندن در آن ليست بي‌تفاوت باشيم.
ايران تاكنون چه گام‌هايي براي مبارزه با پولشويي و بيرون آمدن از سايه اين اتهام انجام داده است؟ در 12 ماه آتي چه گام‌هايي بايد برداشته شود تا شايد به خروج نام ايران منتهي شود؟
خوشبختانه در يك سال اخير ايران گام‌هاي خوبي را انجام داده است. با آنكه هنوز موانع و گره‌هايي در روند برجام به دليل برخي قصورها و سنگ‌اندازي‌هاي طرف مقابل وجود دارد ولي توافق هسته‌اي در ساختمان ايران‌هراسي ترك‌هايي اساسي ايجاد كرده و موجب شده تا پروژه ايران‌هراسي مانند سابق خريدار نداشته باشد. در اين راستا برجام فضاي حياتي و تنفسي ايران در عرصه بين‌المللي را افزايش داده است. از طرفي، ايران رايزني‌هاي گسترده‌اي با كشورهاي مختلف و به ويژه كشورهاي اروپايي و شركاي برجامي‌اش داشته و فشارهايي را به آنها وارد كرده است تا آنها هم اقدامات جدي‌تري را داشته باشند. از سوي ديگر، نظام بانكي و اقتصادي ايران گام‌هاي خوبي را براي مبارزه با پولشويي ايران برداشته است. ما اينك در عرصه اقتصادي شفافيت بيشتري را شاهد هستيم. مجلس نيز قانون مبارزه با تامين مالي تروريسم را به تصويب رسانده است. من فكر مي‌كنم در اين راستا، ما بايد رايزني‌ها و گفت‌وگوهاي بيشتري بكنيم. فشارهاي‌مان را هم افزايش دهيم چراكه حق ما قرار گرفتن در آن ليست نيست. از طرف مقابل اگر امريكايي‌ها در ادعاهاي‌شان مبني بر نتيجه‌دار بودن برجام و انجام تعهدات‌شان و رفع موانع بانكي صادق هستند، بايد از خروج دايمي ايران حمايت بكنند چراكه باقي ماندن ايران در اين ليست به دليل برخوردهاي دوگانه از نسبت به مساله تروريسم و پولشويي است زيرا اگر اين اتهامات به ايران مي‌چسبيد، عربستان در رتبه‌هاي بالا قرار نمي‌گرفت و اين نشان مي‌دهد قرار گرفتن كشورها براساس نگاه‌هاي سياسي است.
يكي از مسائل موجود در بيانيه حمايت مالي از تروريسم است كه از سوي اين كارگروه به عنوان اتهامي عليه ايران زده شده است. از سوي ديگر ميان ايران و برخي قدرت‌هاي جهاني در خصوص هويت تروريسم تفاوت وجود دارد. به عنوان نمونه حزب‌الله لبنان از سوي اين قدرت‌ها در ليست گروه‌هاي تروريستي است اما ايران به اين حزب كمك‌هاي مالي دارد. اين مساله و اختلاف چگونه قابل حل است؟
همانطور كه شما بيان كرديد، ايران با امريكا تفاوت ديدگاه دارد. براساس حقوق بين‌الملل، بحث دفاع از خود يا كشور و هويت خود در فصل جداگانه‌اي است و با اعمال تروريستي متفاوت است. اگر ايران از حزب‌الله حمايت مي‌كند به اين خاطر است كه حزب‌الله از ملت مظلوم فلسطين و همچنين كشور و مردم لبنان در برابر تجاوزات رژيم صهيونيستي دفاع مي‌كند. در اين راستا، تلاش براي تروريستي اعلام كردن حزب‌الله اقدامي در مغايرت با حقوق بين‌المللي است. برداشت‌ها در اين رابطه متفاوت است چون نگاه سياسي و منافع هر كدام هم متفاوت است. به نظر امريكا، هر اقدامي كه منافع اسراييل را تهديد كند، اقدامي تروريستي است. از طرفي گردش مالي فراوان مراودات با كشورهاي عربي و شيريني دلارهاي سعودي موجب شده است تا امريكايي‌ها چشم‌شان را نسبت به تروريست‌پروري عربستان ببندد.
يعني هيچ راه‌حل سياسي براي خروج از
بن بست وجود ندارد؟
راه‌حل وجود دارد ولي به دست آمدن آن بسيار سخت است. دو طرف ثابت كرده‌اند كه مي‌توانند در چارچوب گفت‌وگوي برد – برد به نتايج مرضي‌الطرفين رسيد. نمونه اين مساله در مذاكرات هسته‌اي رخ داد كه طرفين به برجام رسيدند. در صورتي كه اين مذاكرات انجام شود، و هدف هم براي رفع سوتفاهم باشد و امريكا واقعا نيت حل مساله را داشته باشد، هر دو طرف مي‌توانند به تعريف مشتركي برسند يا آنكه از فاصله اختلاف‌ها بكاهند. اين مساله نياز به اراده و عزم دارد. اينكه جان كربي، سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا مي‌گويد ايران بايد دست به اقدامات اعتمادساز بيشتري بزند، اين دامن زدن به بي‌اعتمادي است چراكه اين به معناي ناديده گرفتن اقدامات اعتمادساز پيشين ايران است. ايران گام‌هاي لازم را در اين راستا برداشته و اينك لازم است تا امريكا گام‌هاي لازم را بردارد و دست به اقدامات متقابل بزند.
در اين بيانيه آمده است كه «كارگروه اقدام مالي از اعضاي خود مي‌خواهد و به تمامي كشورها نيز توصيه مي‌كند كه همچنان به موسسات مالي خود بگويند كه در تعامل و داد و ستد با افراد حقيقي و حقوقي در ايران آنگونه كه در توصيه شماره 19 كارگروه اقدام مالي آمده است، توجه كافي داشته باشند. » چنين عبارتي تا چه اندازه مي‌تواند همچنان فضاي ترس از معامله با ايران را كه اصلي‌ترين مانع در مسير اجراي برجام است تحريك كرده و زنده نگاه دارد؟
من فكر مي‌كنم اين بياينه مي‌تواند كورسو و بارقه‌اي از اميد براي گشايش‌هاي بيشتر را ايجاد كند ولي اين عبارت دوپهلو و مبهم مي‌تواند موجب عدم ترغيب سرمايه‌گذاران بزرگ در بلندمدت شود. همانطور كه گفتم خروج موقت ايران از اين ليست، اقدام لازمي بود ولي كافي نيست. من فكر مي‌كنم اقدام اخير هرچند كه يك گام رو به جلو است ولي نيازمند اقدامات بيشتري هم است. من اميدوار هستم تا با تلاش‌هاي بيشتر ايران و رايزني‌هاي فراوان و ايجاد لابي‌هاي قدرتمند نام ايران براي هميشه از ليست سياه كارگروه حذف شود. ما در مذاكرات هسته‌اي شاهد بوديم كه ديپلماسي جواب داد و به اين خاطر در اين شرايط هم ديپلماسي مي‌تواند گام‌هايي اساسي بردارد. عدم حذف نام ايران فقط موجب مي‌شود تا فضاي ابهام‌آلود سابق باقي بماند و البته بيشتر كساني كه از اين فضا ضربه مي‌بينند كشورهاي اروپايي هستند چراكه ايران و امريكا تقريبا مناسباتي با يكديگر ندارند.
كاهش سطح هشدار با وجود باقي ماندن ايران در ليست تا چه اندازه مي‌تواند در صحنه عملي رابطه اقتصادي و تجاري ايران با جهان اقدام مثبت و منجر به سرمايه‌گذاري شود؟
من فكر مي‌كنم اين مساله موجب گشايش‌هايي مي‌شود ولي ما نياز به تضمين‌هاي بيشتري داريم. اين تضمين هم بايد از سوي وزارت خزانه‌داري امريكا داده شود. اينك بسياري از سرمايه‌گذاران و بانك‌هاي اروپايي به دليل هراس از تحريم شدن توسط امريكا از همكاري با ايران امتناع مي‌ورزند. ما مي‌توانيم با گفت‌وگوها و رايزني‌هاي بيشتر، تاثيرگذاري‌مان را افزايش دهيم و موجب شويم تا آنها اقدامات عملي بيشتري را انجام دهند. البته ما هم بايد بتوانيم به شكل منطقي و معقولانه مواضع خود را تشريح و مزيت‌هاي همكاري با خود را توضيح دهيم. اقدامات يك سال اخير ما در اين يكساله جواب داده است و بي‌ترديد تداوم اين روند مي‌تواند اثرات مثبت بيشتري را هم در پي داشته باشد.