طرحي براي اجرا نشدن

سارا معصومي

تا سه هفته ديگر بايد او را وزير امور خارجه سابق ايالات متحده صدا كرد. جان كري، سياستمدار 73 ساله امريكايي كه از فوريه 2013 عنوان وزير امور خارجه را به خود اختصاص داده است در واپسين هفته‌هاي حضور در ساختماني كه محل تبيين سياست خارجي كشورش است، تلاش مي‌كند سابقه خوبي از خود و دولت متبوعش به جا بگذارد. نه فقط جان كري كه شخص باراك اوباما، رييس‌جمهور دموكرات ايالات متحده نيز از پس از مشخص شدن نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري امريكا فرمول جديدي را پيش مي‌برد. اگر تا يك روز مانده به برگزاري انتخابات، اوباما تلاش مي‌كرد از هر حركتي كه نتيجه را به نفع رقيب حزبي‌اش تغيير دهد، خودداري كند پس از بالا رفتن دستان دونالد ترامپ، نامزد منتخب جمهوري‌خواهان ديگر اوباما چيزي براي از دست دادن ندارد و با تمام قوا تلاش مي‌كند خاطرات بهتري را در كارنامه كاري خود ثبت كند؛ روياهايي كه ديگر قابليت و كاربرد اجرايي ندارند و به حركت‌هاي نمادين براي بازگو كردن مصلح‌سنجي‌ها و قدرت سيستم ثابت سياسي در امريكا مي‌ماند كه در اين هشت سال به سدي در برابر رييس‌جمهور بدل شده بودند. از عدم امضاي قانون تمديد تحريم‌هاي ايران تا موافقت با راي ممتنع به قطعنامه محكوم كردن شهرك‌سازي‌ها در فلسطين اشغالي، از تابوشكني و صدور مجوز براي تجهيز علني و مشخص مخالفان بشار اسد تا سخن گفتن از تحريم‌هاي بيشتر عليه روسيه، همه و همه به حركت‌هايي بدل شده‌اند كه اوباما در موضع‌گيري‌هاي شفاهي مي‌گفت به دنبال تحقق آنها است اما در عمل با سختي‌هايي روبه رو شدند. اما اكنون رييس‌جمهور دموكرات امريكا كه با شعار تغيير به ميدان آمده بود چيزي براي باختن ندارد. تا چند روز ديگر از كاخ سفيد وداع مي‌كند و به شهروند عادي بدل مي‌شود كه بايد شاهد دست به دست شدن ميراثش در كاخ سفيد باشد؛ شهروندي كه تاريخ، عملكرد هشت ساله او در قدرت را قضاوت خواهد كرد. جنجال‌ها بر سر چرايي راي ممتنع امريكا به قطعنامه ضداسراييلي همچنان ادامه دارد كه خبر مي‌رسد جان كري در دقيقه نود به دنبال سخنراني در صبح چهارشنبه به وقت محلي (روز گذشته به وقت ايران) است تا در آن از صلح خاورميانه بگويد. از تلاش‌هايي بگويد كه انجام داد تا شايد بتواند طلسم گفت‌وگوهاي صلح را بشكند اما هر يك گامي كه برداشت وي را به بن بست نزديك‌تر كرد. دولت اوباما يك بار در سال 2014 ميلادي شكست سختي در حوزه مذاكرات خاورميانه خورد و از همان زمان به اين نتيجه رسيد كه اين پرونده قابليت به ثمر رسيدن حداقل در دو سال باقيمانده از دولت وي را ندارد. اكنون جان كري پس از انتقادهاي برهنه و تند و تيز بنيامين نتانياهو درباره خنجري كه تل آويو مي‌گويد واشنگتن به متحد خود در صحن شوراي امنيت زده است پشت تريبون قرار گرفته است تا از نسخه‌اي رونمايي كند كه دولت اوباما مي‌گويد مي‌تواند حتي پس از دولت وي مورد استفاده قرار بگيرد و مبنايي براي برقراري صلح شود. يك مقام آگاه در وزارت امور خارجه امريكا در اين باره به نيويورك تايمز مي‌گويد: جان كري از اين فرصت سخنراني استفاده مي‌كند تا به برخي انتقادها درباره عملكرد دولت اوباما در قبال مساله صلح خاورميانه پاسخ بدهد.  به نظر مي‌رسد كه اشاره اين مقام وزارت امور خارجه امريكا به پاسخ دهي به اظهارات بي‌بي باشد مبني بر اينكه امريكا مسووليت هدايت اركستر ضداسراييلي در صحن شوراي امنيت را بر عهده داشته است. اين سخنراني احتمالا آخرين حلقه از دومينوي اختلاف ميان دولت اوباما با تل‌آويو است آن هم در فضايي كه به زودي دونالد ترامپ بر كرسي رياست‌جمهوري امريكا تكيه مي‌زند. جان كري در اين سخنراني با بيان مثال‌هايي تاكيد مي‌كند كه مخالفت‌هاي امريكا با شهرك‌سازي‌هاي اسراييل مسبوق به سابقه بوده است و اين راي ممتنع به معناي به حاشيه راندن اسراييل يا برداشته شدن دست حمايت امريكا از اين رژيم نيست. اين مقام آگاه وزارت امور خارجه امريكا در ادامه به نيويورك تايمز مي‌گويد: كري در اين سخنراني تاكيد خواهد كرد كه به غير از اسراييل، در سطح بين‌المللي اجماع فراگيري وجود دارد كه با شهرك‌سازي‌هاي اسراييل مخالف است. در شرايطي كه امريكا خود را براي برگزاري مراسم تحليف ترامپ آماده مي‌كند، مشخص نيست كه جان كري از اين سخنراني چه هدفي را دنبال مي‌كند. البته گفته مي‌شود كه او مي‌خواهد در اين فرصت از مولفه‌هايي سخن بگويد كه به باور او و اوباما روزي اين اصول مي‌تواند مبناي گفت‌وگوهاي بيشتر قرار بگيرد. نيويورك تايمز در ادامه مي‌نويسد: جان كري مدت‌ها بود كه به دنبال ايراد چنين سخناني درباره صلح اسراييل و فلسطين بود اما كاخ سفيد همواره با اين مساله مخالفت مي‌كرد چرا كه آن را به مثابه تحريك اسراييل و اعمال فشار بر اين كشور مي‌دانست. هفته گذشته بود كه مخالفت‌ها ميان كاخ سفيد و وزارت امور خارجه در اين باره به پايان رسيد و درست در همان مقطع هم بود كه واشنگتن تصميم خود را براي راي ممتنع دادن به قطعنامه ضداسراييلي اتخاذ كرد. بسياري از تحليلگران و رسانه‌ها از راي ممتنع امريكا به اين قطعنامه به عنوان بزرگ‌ترين چالش ميان اسراييل و امريكا در سال‌هاي حضور اوباما در كاخ سفيد ياد مي‌كنند. پيش از اين قرار بود كه جان كري پنجشنبه گذشته اين سخنراني را ايراد كند تا پيش از جلسه راي‌گيري در شوراي امنيت باشد اما زماني كه مصري‌ها تحت فشار نتانياهو اين پيش نويس را به جريان نينداختند، وزير امور خارجه امريكا نيز زمان اين سخنراني را جابه‌جا كرد. امريكا در حالي در برابر راي به اين قطعنامه سكوت كرد كه برخي ادعا داشتند واشنگتن مي‌توانست با تغييراتي آن را به يك طرح بدل كند كه فشار كمتري هم بر تل آويو بگذارد اما جان كري به خوبي بر اين مساله واقف بود كه دولت ترامپ چنين طرحي را حتي در صورت پيشنهاد دولت امريكا و جلب رضايت اسراييل هم پيش نخواهد برد. دونالد ترامپ سفيري را براي اسراييل معرفي كرده است كه نه‌تنها مخالفتي با شهرك‌سازي‌ها ندارد بلكه مخالف راهكار تشكيل دو كشور مستقل است. اين مخالفت در حالي از سوي ديويد فريدمن، كانديداي سفارت امريكا در اسراييل مطرح شده است كه روساي جمهور پيش از اوباما از جورج بوش جمهوريخواه تا بيل كلينتون دموكرات هم موافق راهكار تشكيل دو كشور مستقل بودند. بيل كلينتون نيز در پايان دوره رياست‌جمهوري خود درست پس از سقوط مذاكرات كمپ ديويد سخنراني مشابه سخنراني روز چهارشنبه كري ايراد كرده بود. با اينهمه تلاش‌هاي جان كري براي به نتيجه رساندن مساله صلح فلسطين از دو سال پيش به اغما رفته بود. جان كري به مرد مذاكرات سريالي شهرت يافته بود. وي در چهارسال گذشته سه ماموريت اصلي را به ترتيب پيگيري كرده است: پرونده صلح فلسطين – اسراييل، مذاكرات هسته‌اي ايران و 1+5 و پرونده تلاش‌ها براي يافتن راهكار سياسي براي سوريه. وزير امور خارجه امريكا در حالي 20 ژانويه خداحافظي مي‌كند كه تنها در يك مساله و آن هم مذاكرات هسته‌اي موفق شده اما در دو پرونده ديگر موفقيتي به دست نياورده است. با اينهمه به نظر مي‌رسد كه اين سخنراني از اين حيث مهم است كه واكنش‌هاي راي ممتنع امريكا به اين قطعنامه بسيار بيش از پيش‌بيني كاخ سفيد بوده و حتي دموكرات‌هاي كنگره نيز تا حدودي از اين اقدام كاخ سفيد و هم حزبي خود در آن شوكه و دلخور هستند. چاك شومر از دموكرات‌هاي پيشرو در سنا اين تصميم باراك اوباما براي راي ممتنع به قطعنامه را محكوم كرده و اين در حالي است كه جورج ميچل كه سابق بر اين نيز مذاكره‌كننده ويژه امريكا در امور صلح خاورميانه بوده نيز در گفت‌وگو با‌ ام‌اس‌ ان‌بي‌سي تاكيد كرده كه اوباما بايد اين قطعنامه را وتو مي‌كرد چرا كه اين حركت منجر به واكنش‌هاي عصبي‌تر تل آويو مي‌شود. نيويورك‌تايمز در اين باره مي‌نويسد: برخي اعضاي سابق تيم اوباما مي‌گويند كه نتانياهو از مدت‌ها پيش مخالفت خود را با ايراد اين سخنراني از سوي جان كري كه در آن به راهكارهايي براي توقف شهرك‌سازي‌ها اشاره شده باشد، اعلام كرده بود چرا كه اعتقاد داشت اين طرح و اين نسخه مي‌تواند به بستر تازه‌اي براي يك قطعنامه ديگر در شوراي امنيت بدل شود. البته با توجه به اينكه اين سخنراني روز چهارشنبه به وقت محلي امريكا انجام شد مشخص نيست كه در سه هفته آينده كابوس اسراييل تعبير شود و متن اين سخنراني كري به مقدمه‌اي براي قطعنامه دوم بدل شود. با توجه به موضع‌گيري به نفع تل‌آويو كه از سوي دونالد ترامپ پس از راي‌گيري انجام شد به نظر مي‌رسد كه هر قطعنامه ضداسراييلي ديگري كه پس از 20 ژانويه به شوراي امنيت برود از سوي امريكا نماينده جديد دولت امريكا در شوراي امنيت وتو شود. جان كري در اين سخنراني به اصلي‌ترين و رايج‌ترين پرسش‌ها درباره سوژه مذاكرات محتمل پاسخ داد اينكه مرزها كجا تشكيل شود؟ امنيت چگونه تامين شود؟ بيت‌المقدس به كدام طرف تعلق داشته باشد؟ مساله به رسميت شناخته شدن اسراييل و فلسطين چگونه حل و فصل شود؟

 اسراييل را شهرك‌سازي منزوي مي‌كند نه قطعنامه سازمان ملل

مهم‌ترين محور سخنان جان كري، وزير خارجه امريكا درباره مذاكرات سازش بين اسراييل و فلسطيني‌ها به شرح زير است:
   راهكار دو دولتي تنها راه رسيدن به «صلحي پايدار و منصفانه» ميان اسراييل و فلسطين است.
   اين راي (قطعنامه 2334 عليه اسراييل) با ارزش‌هاي امريكا سازگار و همخوان بوده است.
  رأي سازمان ملل، براي حفظ راه‌حل دو دولتي بود. اين چيزي است كه ما خواستار آن بوده‌ايم: آينده اسراييل به عنوان يك كشور يهودي و دموكرات كه با همسايه‌هايش در صلح و امنيت زندگي مي‌كند. اين چيزي است كه ما به خاطر خودمان و آنها خواستار آن هستيم.
  هيچ دولتي به اندازه دولت اوباما به امنيت اسراييل متعهد نبوده است و نخست‌وزير اسراييل خود به كمك‌نظامي بي‌سابقه واشنگتن به تل‌آويو اذعان كرده است.
  كمك نظامي امريكا ضمانت خواهد كرد كه حاشيه برتري نظامي اسراييل در منطقه در سال‌هاي آتي پابرجا خواهد بود.
  بودجه كمك به اسراييل دايما رو به افزايش بوده و هم‌اكنون بيش از نيمي از كمك‌هاي امريكا به سمت اسراييل سرازير مي‌شود.
  شخصا به كرانه باختري سفر كرده و شاهد يأس مردم اين منطقه در اثر سياست‌هاي اسراييل بوده‌ام.
  در صورتي كه راهكار دو دولتي متوقف شود، دفاع از اسراييل و محافظت از آن امكان‌پذير نخواهد بود.
  شهرك‌سازي‌ها تنها دليلِ درگيري‌ها و خشونت‌هاي ميان اسراييلي‌ها و فلسطيني‌ها نبوده است.