محاكمه قرن

گروه جهان

آنكارا، پايتخت تركيه روز گذشته شاهد يكي از عجيب و غريب‌ترين صحنه‌ها در تاريخ سياست داخلي اين كشور بود. يك سال و چند هفته پس از كودتايي خونين در اين كشور رژه اجباري مظنونان و متهمان اين پرونده در بخشي از خيابان‌هاي پايتخت صورت گرفت. بيش از 40 نفر در حالي كه دست‌هاي‌شان با دستبند بسته شده بود، پوشه‌هايي قطور را با همان دستان بسته با خود حمل مي‌كردند و دو سرباز در چپ و راست آنها ايستاده بودند مسيري را رژه رفتند تا به محل دادگاه براي رسيدگي به اتهام‌هاي‌شان برسند. رژه‌اي منظم از ارتشي‌هايي كه يك سال پيش در همين حوالي زماني كودتاي نظامي از درون آنها براي سرنگون كردن دولت رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه صورت گرفته بود. بخشي از مسير اين رژه با حايل‌هاي موقت فلزي محدود و محصور شده بود و اين در حالي بود كه در آن‌سوي حصارها جمعيتي از مردم عادي شعارهايي را عليه افرادي كه مظنون به دست داشتن در كودتاي خونين جولاي سال 2016 هستند، سر مي‌دادند. در ميان قريب به 500 نفري كه روز گذشته نخستين جلسه دادگاه رسمي خود را تجربه كردند چهره‌هاي رده بالايي از ژنرال‌ها و خلبان‌هاي ارتش هم به چشم مي‌خوردند و برخي از منابع مي‌گويند كه 41 ژنرال و چهره نام‌آشناي ارتش روز گذشته در اين جلسه دادگاه حاضر شدند. اين افراد متهم هستند كه از پايگاهي هوايي در محدوده آنكارا كودتا را هدايت و پيش برده‌اند. كودتايي كه در عرض چندساعت با حضور مردم در خيابان‌هاي پايتخت به شكست محكوم شد اما جان قريب به 250 غيرنظامي را گرفت. اصلي‌ترين متهم اين پرونده اما بزرگ‌ترين غايب روز سه‌شنبه نيز بود. فتح‌الله گولن، روحاني در تبعيد مقيم امريكا كه دولت تركيه وي را اصلي‌ترين مغز متفكر كودتاي سال گذشته مي‌داند و گفته مي‌شود كه وي به عنوان متهم نخست اين پرونده محاكمه خواهد شد و حكم غيابي وي نيز به زودي صادر مي‌شود.
آكين اوزتورك، فرمانده سابق نيروي هوايي تركيه و برخي ديگر از متهمان اين پرونده متهم هستند كه مستقيما اين كودتا را هدايت كرده‌اند و اقدام به بمباران ساختمان‌هاي دولتي از جمله پارلمان اين كشور كرده‌اند. ساختمان پارلمان تركيه در نخستين ساعات پس از آغاز كودتا سه بار توسط جنگنده‌هاي اف-16 بمباران شد. بيش از 486 متهم اين پرونده با احتمال دريافت حكم حبس ابد به دليل اتهام‌هاي نقض قانون اساسي، قتل عمد، تلاش براي ترور رييس‌جمهور و اقدام به فروپاشي دولت روبه رو هستند. دادگاهي كه روز گذشته با صف طويلي از متهمان برگزار شد تنها يكي از مجموعه دادگاه‌هايي است كه در ارتباط با كودتاي 15 جولاي سال گذشته در تركيه برگزار مي‌شود. مقام‌هاي دولتي مي‌گويند كه اين كودتا 249 كشته برجا گذاشته است و البته كه قريب به 30 نفر از كساني كه به نوعي در اين كودتا دست داشتند هم كشته شده‌اند. دولت مركزي از همان نخستين روزهاي شكل‌گيري اين كودتا و به شكست انجاميده شدن آن اعلام كرد كه فتح‌الله گولن و جنبش مورد حمايت وي در پشت صحنه اين كودتا هستند و با همين بهانه خواهان استرداد گولن به تركيه است. مساله‌اي كه امريكا تاكنون از انجام آن سرباز زده است. گولن تمامي ادعاها در مورد ارتباط با اين كودتا را همواره در يك سال گذشته تكذيب كرده است. براساس آنچه كه دولتي‌ها مي‌گويند، كودتاچيان از پايگاه هوايي آكينسي به عنوان مقر اصلي خود استفاده كرده‌اند. در آن تاريخ رييس ارتش تركيه و برخي از ديگر فرماندهان و ژنرال‌هاي ارتش اين كشور براي ساعت‌ها گروگان گرفته شده بودند. روز سه شنبه حدود 41 نفر از متهمان اين پرونده از زندان تا محل برگزاري دادگاه منتقل شدند و اين در حالي بود كه هر يك متهم را سه نيروي نظامي كه يكي از آنها از يگان‌هاي ويژه و مسلح بود، همراهي مي‌كردند. براساس برخي از آمار دولتي در حال حاضر بيش از 461 نفر در پشت ميله‌هاي زندان هستند و 18 نفر نيز با وثيقه به شكل موقت آزاد شدند تا زماني كه نتيجه دادگاه اعلام شود. 7 نفر نيز از جمله فتح‌الله گولن به شكل غيابي محاكمه مي‌شوند. آكين اوزتورك از جمله افرادي است كه در دادگاهي جداگانه نيز به اتهام رهبري اين كودتا محاكمه خواهد شد و احتمالا حكم سنگيني نيز براي وي صادر خواهد شد. خانواده‌هاي كساني كه در جريان كودتاي سال گذشته كشته يا زخمي شدند در محوطه دادگاه به تظاهرات پرداختند و برخي از آنها طناب‌هايي را به سمت متهمان در حال انتقال به داخل سالن دادگاه پرتاب مي‌كردند. اقدامي نمادين كه گوياي درخواست آنها براي صدور حكم اعدام براي متهمان بود. برخي ديگر نيز سنگ به سمت متهمان پرتاب مي‌كردند و در حالي كه تلاش مي‌كردند از سد نيروهاي امنيتي عبور كنند، فرياد مي‌زدند: قاتل‌ها، قاتل‌ها. به گفته منابع دولتي قريب به 1300 مامور امنيتي در داخل و بيرون دادگاه مستقر شده بودند تا هرگونه تهديد امنيتي را در خلال انتقال متهمان و همچنين تشكيل جلسه دادگاه خنثي سازند. دولت تركيه از يك سال پيش وضعيت فوق‌العاده را در اين كشور اعلام كرده و به نظر مي‌رسد همچنان هم اين وضعيت ادامه داشته باشد. بيش از 50 هزار نفر در اين مدت توسط دولت بازداشت شده‌اند و اين در حالي است كه براساس آخرين آمار قريب به 110 هزار نفر هم از شغل‌هاي دولتي اخراج شده‌اند.
رسانه‌هاي تركيه از روند قضايي به راه افتاده در اين كشور با عنوان طولاني‌ترين روند حقوقي در تاريخ مدرن اين كشور ياد مي‌كنند. پيش از اين نيز در ماه فوريه سالن دادگاهي در پايتخت شاهد حضور 330 نفر از مظنونان به دخالت در اين كودتا بود. مظنوناني كه همگي با اتهام قتل عمد روبه رو بودند. در ماه مه نيز، 221 مظنون ديگر به اتهام دخالت در اين كودتا محاكمه شدند. آنچه كه در شب نيمه جولاي سال 2016 در تركيه رخ داد عملا منجر به راه افتادن موجي از بگير و ببندهاي جديد در تركيه شده است. در يك سال گذشته، رسانه‌ها و احزاب كردي نيز به‌شدت از سوي دولت تحت فشار قرار داشته‌اند. تاكنون 17 روزنامه‌نگار و خبرنگار كه در رسانه‌هاي به نوعي منتقد دولت مشغول به كار بودند، بازداشت شده‌اند. آنها يا به حمايت از حزب كارگر كردستان موسوم به پ.ك.ك متهم شده‌اند يا ارتباط با جنبش فتح‌الله گولن. علاوه بر اين از حزب دموكراتيك خلق نيز 7432 نفر احضار شده‌اند كه از ميان آنها 2345 نفر در حال حاضر در بازداشت به سرمي برند. هفته گذشته بود كه رهبران اين حزب خواهان راهپيمايي طرفداران خود در اعتراض به سركوب‌هاي سياسي در تركيه شدند. رهبر اين حزب صلاح الدين دميرتاش نيز در زمره كساني هستند كه بازداشت شده است.
برخي از منابع خبري مي‌گويند كه احتمالا روند حقوقي اين دادگاه حداقل يك سال به طول خواهد انجاميد. پرونده‌اي كه دادستان ويژه آنكارا براي متهمان كودتا تاكنون آماده كرده است 4058 صفحه است. برخي از معترضان نيز در اعتراض به اينكه متهمان اجازه داشتند لباس‌هاي شخصي به جاي يونيفورم‌هاي مخصوص زندان را بر تن كنند، لباس‌هايي نارنجي رنگ را بر چوب‌هايي آويزان كرده و در هوا مي‌چرخاندند. لباس‌هايي كه بيشتر شبيه يونيفرم زندانيان در گوانتانامو بود. نخستين‌بار اين رجب طيب اردوغان بود كه پس از كودتاي نيمه جولاي سال 2016 و پس از آنكه يكي از متهمان با تي شرتي در دادگاه حاضر شد كه بر روي آن نوشته شده بود قهرمان، به اين روند اعتراض كرد و گفت بايد بر تن متهمان كودتا لباس‌هاي مخصوص زندانيان گوانتانامو را پوشاند. در جريان جلسه دادگاه نيز يكي از بستگان قربانيان اين كودتا در حالي كه نمي‌توانست احساسات خود را كنترل كند فرياد كشيد: تا نسل ما زنده است شما حق حيات نخواهيد داشت. هيچ بهشتي براي شما وجود ندارد. شما در باتلاقي كه خود كنده‌ايد غرق خواهيد شد. وكلاي متهمان نيز در اعتراض به چنين سخناني شروع به كوبيدن همزمان مشت‌هاي‌شان بر روي ميزها كردند. در جريان جلسه دادگاه ناظراني از رياست‌جمهوري، حزب عدالت و توسعه و حزب جمهوريخواه خلق كه اپوزيسيون به حساب مي‌آيد در جلسه حضور داشتند. بستگان قربانيان اين كودتا خواهان صدور حكم اعدام براي متهمان اصلي هستند و به نظر مي‌رسد كه رجب طيب اردوغان نيز در اين زمينه با آنها همراه است. رييس‌جمهور تركيه اعلام كرده كه اگر دادگاه حكم اعدام را صادر كند وي حاضر است اجازه مورد نياز براي بازگرداندن حكم اعدام به تركيه را صادر كند. تركيه در سال 2004 صدور حكم اعدام در دادگاه‌هاي اين كشور را ممنوع اعلام كرد.