بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه در پاسخ به «اعتماد»:
بقاي برجام منوط به رعايت تمامي تعهدات از سوي تمامي كشورهاي متعهد است
يوكيا آمانو، مديركل آژانس‌بين‌المللي انرژي اتمي: تعهدات هسته‌اي ايران مطابق با توافق هسته‌اي در حال اجراست
سارا معصومي
11 سپتامبر 2017، جلسه شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، وين. يك شهادت فني ديگر درمورد پايبندي ايران به تعهداتش در سايه توافق هسته‌اي با 1+5. اين‌بار هم شاهد يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بود كه اتفاقا از جولاي سال 2009 اين مسووليت را برعهده دارد و نمي‌توان او را به جانبداري از ايران يا تلاش براي حفظ برنامه جامع اقدام مشترك با توسل به سرپوش نهادن بر فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران متهم كرد. «تعهدات هسته‌اي ايران مطابق با توافق هسته‌اي در حال اجراست.» اين جمله مهم‌ترين عبارتي است كه صبح روز گذشته به وقت وين از زبان يوكيا آمانو شنيده شد و البته كه در گزارش فصلي جديد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره ايران نيز كه يازده روز پيش از سوي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي منتشر شده و در اختيار اعضاي شوراي حكام آژانس قرار گرفته بود نيز همين جملات تكرار شده بود. يوكيا آمانو از روز اجراي برجام در ژانويه سال 2016 تاكنون هشت بار در گزارش‌هاي متفاوت و متنوع طبق زمانبندي‌هايي كه برعهده سازمان متبوعش است اعلام كرده كه ايران به تمام تعهدات خود در توافق هسته‌اي پايبند است. مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه به پليس هسته‌اي بين‌المللي نيز شهرت دارد در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود تاكيد كرد كه آژانس همچنان عدم انحراف مواد هسته‌اي اعلام شده ايران طبق توافق پادمان را تاييد مي‌كند و ارزيابي‌ها درباره عدم وجود مواد و فعاليت‌هاي هسته‌اي اعلام نشده در ايران نيز در جريان است. وي افزود: «ما به اجراي پروتكل الحاقي در ايران ادامه مي‌دهيم و از جمله دسترسي‌هاي تكميلي به سايت‌ها و ساير اماكن مانند ساير كشورهايي كه پروتكل الحاقي را اجرا مي‌كنند، خواهيم داشت.» براساس توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5، مسووليت راستي‌آزمايي و نظارت بر اجراي تعهدات ايران بر عهده آژانس است و هركدام از طرفين تنها با استناد به گزارش‌هاي آژانس مي‌توانند ايران را به نقض توافق هسته‌اي متهم كنند. نشست فصلي شوراي حكام كه تا روز جمعه ادامه دارد، با محوريت‌هاي متفاوت كه مهم‌ترين آن اجراي توافق هسته‌اي است، برگزار شده است.
يك ضربه فني ديگر
تكرار تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي از سوي يوكيا آمانو به انضمام اصرار 5 كشور همراه امريكا در مذاكرات هسته‌اي با ايران بر باقي ماندن در برجام و عدم پذيرش جرح و تعديل در متن توافق عملا راه‌هاي پيش‌روي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده را سد كرده‌اند. درست دو هفته پس از سفر نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل به وين و ديدار با مقام‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، ميزبان وي در آژانس در جمع نمايندگان بيش از 35 كشور متفاوت و مقابل دوربين مهم‌ترين رسانه‌هاي بين‌المللي گواهي مي‌دهد كه ايران قواعد بازي را رعايت كرده است. خبر تاييد پايبندي ايران به برجام از تريبون شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در هر رسانه‌اي كه بازتاب داشت با اين تحليل همراه بود كه ايران به تعهدات خود در توافقي پايبند بوده است كه واشنگتن ادعا مي‌كند آن را با اين شكل و شمايل نمي‌خواهد. جهان مي‌گويد ايران به تعهدات خود در برجام پايبند بوده اما جمله واحدي كه اين روزها از سوي برخي از نزديكان دونالد ترامپ شنيده مي‌شود اين است كه احتمالا در فرصت 90 روزه بعدي كه رييس‌جمهور امريكا بايد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تاييد كند چنين اتفاقي رخ نخواهد نداد و اكتبر، ماه اعلام عدم پايبندي ايران به برجام از سوي دولت دونالد ترامپ خواهد بود. سوداي عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي در حالي از سر دونالد ترامپ بيرون نمي‌رود كه يوكيا آمانو مي‌گويد ايران نه وعده‌اي را بي‌جواب رها كرده و نه انحراف در مواد هسته‌اي اين كشور ديده مي‌شود. براساس همين وفاي به عهد ايران بوده كه پروسه برداشته شدن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران كه 18 ماه پيش آغاز شده بود، همچنان و البته در سايه تهديدهاي امريكا همچنان ادامه دارد. صدق ادعاي ايران در پايبند بودن به توافق هسته‌اي در حالي تاييد شده است كه نتيجه بازبيني سياست‌هاي كلان امريكا در قبال ايران به شمول برجام كه از ماه آوريل به دستور دونالدترامپ آغاز شده بود هنوز اعلام نشده است. تيم‌هاي متعددي كه ترامپ آنها را مسوول بررسي سياست‌هاي امريكا در قبال توافق هسته‌اي كرده بايد تعيين كنند كه آيا ادامه لغو اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران به نفع امنيت ملي امريكا است يا خير؟ البته رييس‌جمهور امريكا كه يك بار پيش از اين توافق هسته‌اي را بدترين توافق قرن خوانده بود در ماه جولاي تهديد كرده بود كه تيم تعيين شده از سوي وي براي بررسي رويكرد كلان امريكا در قبال برجام بايد بهانه لازم براي عدم تاييد پايبندي ايران را پيدا كنند. نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل نيز كه يكي از ايران ستيز‌ترين چهره‌هاي حاضر در كابينه ترامپ است براي پيدا كردن مداركي در اين خصوص زحمت سفر بي‌حاصل به وين را به خود داده بود. در آن سفر وي از مسوولان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در مورد دسترسي بازرسان آژانس به مراكز نظامي سوال كرده بود. مراكزي كه هيلي هيچ گونه مدركي دال بر اقدام‌هاي غيرقانوني ايران در آنها تاكنون ارايه نكرده و البته تهران نيز بازرسي آژانس از چنين مراكز نظامي را رويا مي‌داند. ايران مانند بسياري از كشورهاي ديگر دارنده فعاليت هسته‌اي با پذيرش پروتكل الحاقي به يكي از سخت‌گيرانه‌ترين سيستم‌هاي نظارتي تن داده و فعاليت‌هاي هسته‌اي اين كشور به شكل كاملا شفاف ادامه دارد.
يا خروج يا توافق بهتر!
«روي اين مساله شرط‌بندي نكنيد كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا تا ضرب‌الاجل آينده در ماه اكتبر، توافق هسته‌اي با ايران را تاييد كند.» اين جمله‌اي است كه «استيو بنون» استراتژيست ارشد سابق كاخ سفيد در تازه‌ترين مصاحبه خود با چارلي روز از برنامه 60 دقيقه انجام داده است. اين مصاحبه در حقيقت نخستين مصاحبه تلويزيوني وي پس از خروج از دولت امريكا بود و يكي از اصلي‌ترين سوال‌هاي مطرح شده در آن از سوي چارلي روز ايران و سياستي بود كه واشنگتن در قبال تهران اتخاذ خواهد كرد. استيو بنون در اين باره به چارلي روز گفت: در حالي كه ساختار امنيت ملي از ترامپ مي‌خواهد تا پايبندي ايران به توافق هسته‌اي 2015 را تاييد كند، ولي ترامپ ظاهرا تمايل دارد كار ديگري را انجام دهد. وي در پاسخ به پرسشي درباره گمانه‌زني‌هاي مربوط به عدم لغو توافق هسته‌اي از سوي ترامپ، گفت: من روي اين مساله شرط‌بندي نمي‌كنم. ترامپ مي‌خواهد از توافق خارج شود يا به يك توافق بهتر دست يابد. اين ادعاي بنون در حالي مطرح شده است كه رسانه امريكايي بلومبرگ نيز اخيرا در مطلبي تاكيد كرده بود كه واشنگتن به دنبال اصلاحات در توافق هسته‌اي يا اضافه كردن متمم‌هايي به برجام است. ادعايي كه بلافاصله با واكنش مقام‌هاي اروپايي روبه رو شد و به عنوان نمونه سفير فرانسه در واشنگتن تاكيد كرد كه اروپا به هيچ‌وجه به بازبيني برجام ولو براي اضافه كردن متم‌هايي به متن اصلي پاسخ مثبت نخواهد داد.
روح سرگردان برجام!
جزر و مد، سياست دونالد ترامپ در قبال توافق هسته‌اي با ايران دقيقا گرفتار همين حالات است. از اصرار بر پاره كردن برجام به محض راهيابي به كاخ سفيد تا كنارآمدن با اين توافق در دو 9 ماه گذشته و دو بار تاييد پايبندي ايران به برجام و ملغي نگاه داشتن اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي. با اين وجود به نظر مي‌رسد كه كاسه صبر ترامپ در قبال اين توافق ديگر لبريز شده و تيم وي مرتبا تكرار مي‌كنند كه در اكتبر از تاييد سوم پايبندي ايران به توافق خبري نخواهد بود. رسانه‌هاي امريكايي با خط فكرهاي متفاوت و بعضا ايران‌ستيزانه در چند هفته اخير نگران سياستي شده‌اند كه ترامپ احتمالا حتي بدون همياري وزير امور خارجه و وزير دفاع كابينه‌اش نيز در قبال ايران پيش خواهد برد. در چنين شرايطي هشدار به ترامپ از تريبون رسانه‌ها سرعت و شدت بيشتري به خود گرفته است. لس‌آنجلس‌تايمز در تازه‌ترين تحليل در اين باره مي‌نويسد: مشاجره‌هاي ترامپ عليه اين توافق همگي بر اين ادعا استوار است كه ايران به روح توافق هسته‌اي پايبند نبوده است اما بحث‌هايي كه براي اثبات اين ادعا مطرح مي‌كند هيچ كدام قانع‌كننده نيستند. ترامپ تعبير خود از روح برجام را مشخص نمي‌كند و شايد هم از اين ابهام در تعبير براي پيشبرد اهداف ايران ستيزانه خود استفاده مي‌كند. پيش از اين ضعف استدلالي ترامپ در اين حوزه اين اميدواري را مي‌داد كه شايد مشاوران منطقي‌تر و عاقل‌تر دونالد ترامپ بتوانند او را از مسير بازي خطرناك با توافق هسته‌اي برحذر دارند اما اين اميدها نيز تحت‌الشعاع سخنان نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل قرار گرفت كه در آنها استدلال‌هاي گنگ و مبهم ديگري در مورد چگونگي ترك اين توافق هسته‌اي را مطرح كرد. نيكي هيلي در سخنان خود در انديشكده امريكن اينترپرايز ملغمه‌اي از ايجاد ارتباط ميان رفتارهاي ايران در گذشته و همچنين ماهيت نظام فعلي اين كشور را به عنوان دلايل ادعاي نقض روح برجام توسط ايران مطرح كرد. درحالي كه نيكي هيلي دايما به فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران و آزمايش موشك‌هاي اين كشور به عنوان نقض روح برجام اشاره مي‌كند اما گويا توجهي به اين حقيقت ندارد كه مساله آزمايش موشك‌هاي بالستيك ايران هيچگاه در چارچوب توافق هسته‌اي مورد بحث قرار نگرفته و همزمان كنگره نيز در حال حاضر تحريم‌هايي را عليه تهران به اين دليل وضع كرده كه در تناقض با برجام نيست. اگر امريكا با چنين استدلالي توافق هسته‌اي با ايران را هم بزند اين جايگاه امريكا در سطح بين‌المللي است كه تخريب مي‌شود و همچنين ميان واشنگتن و متحدانش نيز اختلاف‌هايي خواهد افتاد. اين رسانه امريكايي در انتها در حالي كه ادعا مي‌كند واشنگتن بايد ايران را به دليل رفتارهاي منطقه‌اي‌اش تنبيه كند اما همزمان مي‌نويسد كه توافق هسته‌اي منجر به مديريت برنامه هسته‌اي ايران شده و از اين حيث حفظ آن يك ارزش است.
اعلام عدم پايبندي ايران از سوي امريكا
نقض برجام نيست
امريكا پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تاييد نخواهد كرد. دونالد ترامپ توپ را به زمين كنگره براي تصميم‌گيري در مورد برجام خواهد انداخت. واشنگتن به دنبال توافقي بهتر است. سخنان و ادعاهايي كه اين روزها بسيار شنيده مي‌شود و طرفداران هركدام از اين سناريوها نيز استدلال‌هاي خود را در اين زمينه دارند. در سناريوي خروج امريكا از برجام يا تلاش براي پاس دادن اين مسووليت به كنگره، دولت ترامپ رودرروي اتحاديه اروپا، روسيه و چين قرار خواهد گرفت. فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا بارها در 9 ماه گذشته تاكيد كرده كه كشورهاي اروپايي به اجرا و حفظ برجام فارغ از موضع امريكا ادامه خواهند داد. مساله برجام بدون امريكا سوالي است كه اين روزها در بسياري از محافل ديپلماتيك درباره آن بحث و گفت‌وگو مي‌شود. در ميانه اين بحث‌ها دو مساله حايز اهميت است: نخست آنكه اعلام عدم پايبندي ايران به برجام از سوي دولت ترامپ به خودي خود نقض فاحش برجام به حساب نمي‌آيد بلكه اگر اين عدم اعلام پايبندي ايران به واگذار كردن بازي به كنگره منتهي شود و كنگره نيز در مدت زمان 60 روز قانوني كه در اختيار دارد تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را مجددا برقرار كند، نقض فاحش برجام به حساب خواهد آمد. از سوي ديگر ماهيت توافق هسته‌اي ايران با 1+5 به گونه‌اي است كه هر اقدام طرف ايراني با يك اقدام متوازن از سوي طرف مقابل همراه شده است. اين مساله به معناي توازن در تعهدات داده و ستانده شده از سوي هركدام از طرفين است. در چنين شرايطي بدعهدي يا زيرپاگذاشتن تعهدات از سوي هركدام از طرفين كه صورت بگيرد به معناي مخدوش شدن توافق هسته‌اي خواهد بود. ايران در ازاي معلق كردن برخي فعاليت‌هاي هسته‌اي خود در يك چارچوب زماني از لغو موقت اجرا و سپس لغو دايم تحريم‌هاي هسته‌اي بهره‌مند خواهد شد و در شرايطي كه به عنوان نمونه تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا تحت هر عنواني بازگردانده شوند عملا امكان ادامه برجام براي ايران و ساير كشورهاي حاضر در مذاكرات وجود نخواهد داشت.
بقاي برجام منوط به رعايت تعهدات تمامي كشورهاست
در راستاي بحث‌ها و تبادل نظرهاي بي‌شمار در مورد خروج امريكا از برجام و عكس‌العمل احتمالي ايران، رسانه آلماني اشپيگل اخيرا گفت‌وگويي با علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي داشت كه در آن مصاحبه از وي در اين باره سوال شد. پاسخ رييس سازمان انرژي اتمي به اين سوال موجي از خبرسازي‌ها در رسانه‌هاي داخلي و خارجي را به دنبال داشت. روز گذشته در نشست هفتگي بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه با اصحاب رسانه فرصتي دست داد تا از وي درباره موضع وزارت امور خارجه در اين باره سوال كنيم:
اعتماد: با توجه به اظهارات رييس سازمان انرژي اتمي در گفت‌وگو با رسانه آلماني اشپيگل مبني براينكه «اگر امريكا از توافق هسته‌اي با ايران عقب بكشد اما اروپا در اين توافق بماند، ايران احتمالا به برجام پايبند مي‌ماند»، با توجه به اينكه مسووليت مذاكرات سياسي با ١+٥ در مذاكرات هسته‌اي با وزارت امور خارجه بوده است، آيا ايران بدون امريكا در توافقي كه چندجانبه است باقي مي‌ماند؟ اصولا برنامه‌اي براي پيشبرد برجام با 5 كشور بدون حضور امريكا در دستور كار داريم؟
بهرام قاسمي: برجام يك توافق دوجانبه نيست. برجام يك توافق و تفاهم چندجانبه است كه با قطعنامه 2231 مورد تاييد سازمان ملل متحد قرار گرفته است. بقا و موفقيت برجام منوط به رعايت تمامي تعهدات از سوي تمامي كشورهاي متعهد است. در صورتي كه كشوري از اجراي تعهدات خود كوتاهي كند و تعهدات خود را به هر دليلي انجام ندهد بايد تاوان و بهاي سنگين عدم اجراي تعهدات خود را پرداخت كند. حالا اين موضوع مي‌تواند در مورد امريكا صدق كند يا هر كشور ديگري كه دست به چنين كاري بزند. همان‌گونه كه قبلا هم بيان شده است ايران آغاز‌كننده نقض برجام نخواهد بود و البته در مقابل نقض برجام توسط هر كشور ديگري عكس‌العمل‌هاي لازم را خواهد داشت و نقض برجام توسط ديگران را تحمل نخواهد كرد ولي شروع‌كننده نخواهد بود. بقا و اجراي موفقيت‌آميز برجام منوط به متعهد ماندن و اجراي دقيق تعهدات توسط تمامي كشورها است. از همين رو هركدام از كشورها كه نتوانند يا نخواهند به هر دليلي تعهدات خود را اجرا كنند حتما با تاوان و خسارات جبران‌ناپذيري مواجه خواهند شد. برجام، مكانيزم، ضوابط و موضوعيت خود را دارد و تمام تعهدات طرفين در چارچوب برجام ديده شده و هرگونه اقدامي كه مغاير با محتواي برجام باشد، نقض، كارشكني يا بدعهدي كه به مانند گذشته وجود داشت، نهايتا در هيات نظارت بر برجام مورد پيگيري قرار خواهد گرفت و اين هيات و مجموعه كشور براي تمامي شرايط و تمامي اتفاقاتي كه مي‌تواند رخ دهد، برنامه‌ها، سناريوها و تدبيرهاي لازم را انديشيده است و در صورتي كه بخواهد فرضيه‌هايي كه مطرح مي‌شود، رخ دهد قاطعانه و با جديت تمام در اين خصوص برخورد خواهد كرد و نقض تعهدات ديگران را حتما تحمل نخواهد كرد.