شاهين ياسمي/ «خريد» پديده‌اي است كه همه با آن آشنايند؛ برخي عاشق خريدند و بعضي از آن فراري، اما نوروز پاي همه را به ميدان مي‌كشد. حضور در بازار بستگي به خالي يا پر بودن جيب هم دارد. ولي اين روزها با وجود بالا رفتن نرخ تورم و گراني‌هاي سرسام‌آور و كاهش ارزش پول ملي، قدرت خريد مردم پايين آمده است. با اين اوصاف واضح است كه جز پولدار‌ها كه شايد حتي در شرايط فعلي وضع‌شان بهتر هم شده باشد، كسي توان خريد آنچه را مي‌خواهد ندارد. ولي با همه اين شرايط بايد به اين نكته توجه كرد كه بقالي‌ها، سوپرماركت‌ها، فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي و هايپرماركت‌ها هچنان مشتريان پروپاقرص خودشان را دارند و اين روزها به دليل نزديكي تعطيلات نوروزي و ارايه تخفيف‌هاي ويژه و فروش ويژه پرطرفدارتر از قبل هم مي‌شوند. بيش از دو قرن از راه‌اندازي نخستين فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي در دنيا مي‌گذرد؛ نخستين فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي توسط هنري والتون اسميت و همسرش در سال ۱۷۹۲ در لندن به راه افتاد. از آن به بعد تاكنون فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي متعددي يكي پس از ديگري افتتاح شده‌اند، در كشورمان هم برادران كاشاني اخوان، نخستين فروشگاه زنجيره‌اي را در سال ۱۳۴۰ تاسيس كردند و هشت سال بعد از آنها، محمود خيامي- سرمايه‌دار معروف آن زمان- به همراه برادرش، فروشگاه زنجيره‌اي كوروش را راه‌اندازي كردند. نسل بعدي فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي در ايران پس از انقلاب شكل گرفت كه اين‌بار ارگان‌ها و نهادهاي دولتي در قالب تعاوني‌ها و فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي وارد نظام توزيع و فروش كالا شدند و البته فروشگاه‌هايي كه پس از انقلاب تاسيس شدند، همان فروشگاه‌هاي قبل از انقلاب بودند كه فقط نام‌شان تغيير كرده بود. در اين مدت از راه‌اندازي نخستين فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي تا شروع به رشد هايپرماركت كه نسل سوم فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي در كشورمان هستند، بقالي‌ها هم به سوپرماركت‌ها ارتقا يافتند و خرده‌فروش‌ها هم صاحب برندهايي مانند ياران درياني شدند و تولد و رشد فروشگاه‌هاي وابسته به نهادهاي دولتي مانند قدس، شهر و روستا، اتكا، رفاه و... در اين بازه نتوانست خرده‌فروش‌ها و سوپرماركت‌ها را از رونق بيندازد و هنوز هم مردم به خريدهاي جزيي و پراكنده از سوپرماركت نزديك محل سكونت خود ادامه مي‌دهند و به خريدهاي كلي از فروشگاه‌ها و هايپرماركت‌ها عادت نكرده‌اند.
فروشگاه زنجيره‌اي قدس يا همان كوروش
فروشگاه زنجيره‌اي قدس نخستين فروشگاهي بود كه پس از انقلاب شروع به‌كار كرد. درواقع، فروشگاه قدس همان فروشگاه كوروش قبل از انقلاب بود كه ساختار اين فروشگاه قبل از انقلاب شبيه فروشگاه‌هاي ماركس‌اند اسپنسر بود. پس از چند سال تعداد اين فروشگاه‌ها در تهران به ۱۴ رسيد كه ۹ فروشگاه تحت عنوان كوروش و بقيه به عنوان سوپر استور و سوپر پرشين زيرنظر همين مجموعه اداره مي‌شدند كه فروشگاه كوروش چهارراه كوكاكولاي تهران هم يكي از شعبه‌هاي كوروش بود. اين فروشگاه‌ها پس از انقلاب ۱۳۵۷ مصادره شدند و در اختيار بنياد مستضعفان قرار گرفتند و به فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي قدس تغيير نام دادند. بعد از انقلاب، سوددهي مجموعه در حدي نبود كه پاسخگوي وام‌هاي دريافتي قبل از انقلاب باشد. به‌تدريج فروشگاه‌ها به صورت غرفه درآمده و اجاره داده شدند و در آخر به صورت چيزي شبيه پاساژ درآمدند و در نهايت فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي قدس در اواخر دهه 70 تعطيل شدند، اما گويا در سال‌هاي اخير مجموعه‌هاي كوچكي تحت اين عنوان مشغول به‌كار شده‌اند. اين در حالي است كه اخيرا هايپر ماركتي با نام كوروش در بزرگراه ستاري در محدوده بين دو بزرگراه حكيم و همت فعاليت خود را آغاز كرده كه با استقبال خوبي هم مواجه شده است.
فروشگاه‌هاي بزرگ شهر و روستا
فروشگاه بزرگ شهر و روستا نخستين‌بار به شيوه نوين در سال ۱۳۳۲، در خيابان فردوسي تهران با همكاري آلماني‌ها تاسيس شد. فروشگاه شهر و روستا پس از انقلاب به يكي از زيرمجموعه‌هاي وزارت بازرگاني پيوست. هرچند فروشگاه‌هاي شهر و روستا در مقايسه با قدس كار خود را جدي‌تر پيگيري كردند و شعب خود را افزايش دادند، اما رونق اين فروشگاه‌ها در گرو عرضه و فروش كالاهاي كوپني و كالاهاي سهميه‌اي بود و در‌‌نهايت، تعاون مصرف شهر و روستا كه ۱۵۶ شعبه در تهران و حدود ۷۰۰ شعبه در سراسر كشور داشت. همه آنها از سال ۸۱ به بعد به اجبار منحل شدند.
فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي رفاه
شركت فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي رفاه متعلق به بانك‌هاي ملي، صادرات، ملت، سپه و تجارت- مديريت سرمايه‌گذاري بانك ملي ايران، سازمان زمين و مسكن در سال ۱۳۷۴ به ثبت رسيد و فعاليت خود را آغاز كرد. اين فروشگاه كه مي‌توان گفت نسبت به هم‌نسل‌هاي خود به واسطه حمايت‌هاي دولتي عملكرد موفق‌تري داشته در حال حاضر نزديك به ۲۰۰ شعبه در سراسر كشور دارد. فروشگاه رفاه هم يكي از شعبات فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي كوروش است كه پس از انقلاب به رفاه تغيير نام داد. فروشگاه رفاه اين روزها با نزديكي بهار و تعطيلات نوروزي اجناسش را به حراج گذاشته و برخي محصولاتش را با تخفيف 5تا 40 درصدي به مشتريانش مي‌فروشد. مواد غذايي و آشاميدني، ميوه و تربار، لوازم بهداشتي و آرايشي، لوازم فرهنگي، اداري و خانگي، پوشاك و منسوجات و... را مي‌توانيد از فروشگاه رفاه تهيه كنيد. اين در حالي است كه در سايت فروشگاه‌هاي رفاه هيچ اشاره‌اي به فروش ويژه نوروزي نشده است.
فروشگاه زنجيره‌اي اتكا
فروشگاه زنجيره‌اي اتكا وابسته به وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح است كه اين فروشگاه هم از بقاياي فروشگاه‌هاي قبل از انقلاب است كه پس از مصادره به اتكا تغيير نام داده است. طبق توضيحاتي كه اتكا براي تاريخچه خود مي‌دهد اتكا از سال ۱۳۳۴، فعاليت خود را به عنوان يك واحد خدماتي و اقتصادي آغاز كرد و در سال ۸۴ تحت عنوان شركت فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي اتكا به‌كار خود ادامه داد و در حال حاضر بيش از ۴۴۰ مركز فروش در سطح كشور دارد كه اغلب مشتريان و مخاطبان اين فروشگاه خانواده‌هاي نيروهاي مسلح هستند.
فروشگاه زنجيره‌اي سپه
فروشگاه زنجيره‌اي سپه هم يك سوپرماركت زنجيره‌اي در سطح ايران است كه شركت تعاوني ارتش در سال ۱۳۲۸ با سرمايه ۳۲۵۰ تومان آن را تاسيس كرد و در سال ۱۳۴۷ به تعاوني مصرف سپه تغيير نام داد و اين شركت در حال حاضر ۱۵ فروشگاه در تهران، يك فروشگاه در تبريز و سه فروشگاه در استان كرمان دارد. فروش فوق‌العاده نوروز از اواسط بهمن ماه سال جاري با تخفيف ويژه صدها قلم كالا در كليه فروشگاه‌هاي سپه آغاز شده و تا تاريخ 29 اسفندماه ادامه خواهد يافت. مشتريان مي‌توانند در ازاي هر 50 هزارتومان خريد يك عدد كارت شركت در قرعه‌كشي ده‌ها دستگاه لوازم خانگي دريافت كنند.
فروشگاه زنجيره‌اي شهروند
فروشگاه زنجيره‌اي شهروند، موفق‌ترين مدل فروشگاه‌هاي وابسته به دولت است كه نخستين شعبه فروشگاه شهروند- وابسته به شهرداري- درسال ۷۲ در ميدان آرژانتين و تحت عنوان فروشگاه بيهقي افتتاح شد.
هر كدام از فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي وابسته به دولت بخش خاصي از اقشار جامعه را مخاطب خود قرار داده‌اند و در كنار آنها به ساير مردم هم خدمات ارايه مي‌دهند اما در بين اين فروشگاه‌ها، شهروند با اينكه متعلق به شهرداري است توانست در كنار ارايه خدمات به مخاطبان خاص، رضايت اكثريت را جلب كند. در جشنواره زمستاني امسال شهروند محصولات بين 5 تا 35 درصد تخفيف به حراج گذاشته مي‌شوند و هر روز يك قرعه‌كشي برگزار مي‌شود.
فروشگاه‌هايي كه كوچك شدند
در كنار اين فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي كه نام‌شان را بيشتر شنيده‌ايم، فروشگاه‌هاي ديگري چون كوثر، شيلات، صنعت نفت، پروما و حامي هم فعال بودند كه به مرور زمان فعاليت اين فروشگاه‌ها كمرنگ شد و از فروشگاه‌ها به واحدهاي كوچك تغيير پيدا كردند.
از هايپر تا مگا مال
هايپر‌ها جديد‌ترين فروشگاه‌هاي ايران هستند. هايپرماركت‌ها در عمل يك بنگاه خرده‌فروشي كالاهاي مختلف مصرفي هستند كه طيف وسيعي از محصولات را ارايه مي‌دهند و عمدتا شامل انواع گوناگون مواد غذايي، كالاهاي مصرفي خانگي و... هستند. هايپراستار نسل سوم فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي ايران است.
هايپراستار به عنوان نخستين فروشگاه زنجيره‌اي بين‌المللي در سال ۸۸ در بزرگراه شهيد باكري در غرب تهران با سرمايه‌گذاري اوليه ۶۰ ميليون دلار افتتاح شد. پس از تهران، شعبه‌هاي
هايپراستار در شيراز -در محل مجتمع خليج‌فارس- و اصفهان- در محل بزرگ‌ترين سيتي سنتر كشور- به بهره‌برداري رسيد. در زمان ساخت و افتتاح هايپر استار شايعات زيادي وجود داشت و سرانجام سخنگوي شركت كرفور فرانسه كه شايعه همكاري آن براي احداث فروشگاهي بزرگ در تهران پراكنده شده بود با رد مشاركت ضمني خود با هايپراستار تاكيد كرد: «ما در اين پروژه مشاركت نداريم و نخواهيم داشت.» گروه ماجد الفطيم كه متولي فروشگاه هايپراستار است يك شركت خصوصي خانوادگي مستقر در دوبي است. اين شركت از طريق يك شركت سرمايه‌گذاري مشترك اداره كليه فروشگاه‌هاي كرفور فرانسه در منطقه را بر عهده دارد. درحالي كه از ورود شركت هايپر استار به ايران حدود پنج سال مي‌گذرد، اكنون شركت اماراتي ماجد الفطيم مالك اين فروشگاه زنجيره‌اي بزرگ اعلام كرده است كه از محل فعاليت دو فروشگاه خرده‌فروشي خود در سال در تهران و شيراز چند صد ميليون دلار درآمد كسب كرده است.
فروش ويژه در هايپر استار
علاوه بر امكان خريد طيف وسيعي از محصولات غذايي و غيرغذايي با برندهاي متنوع در يك محوطه وسيع، امكان خريد محصولات با كمترين قيمت نسبت به بازار به‌خصوص در بخش خوراكي، وجود امكانات رفاهي و تفريحي به‌منظور تجربه خريدي بي‌دغدغه از جمله صرف غذا در رستوران‌هاي متنوع، كافي‌شاپ، امكان بازي براي كودكان و نوجوانان، استفاده از امكانات بانكي، دستگاه خود‌پرداز (ATM) ...، امكان خريد محصولات مختلف با تخفيف‌هاي متنوع- هر دو هفته يك بار فهرست جديدي از محصولات با تخفيفات جديد در دسترس مشتريان است- و امكان استفاده از پاركينگ رايگان با ظرفيت بيش از ۱۵۰۰ دستگاه خودرو و امكان عودت محصولات خريداري شده تا دو هفته از مهم‌ترين مزاياي خريد از هايپراستار‌هاست. در هايپراستار شما مي‌توانيد همه محصولات را با 15 درصد تخفيف زير قيمت مصرف‌كننده تهيه كنيد. در هايپراستار مكان‌هاي ويژه براي فروش ويژه تعبيه شده كه مي‌توانيد برخي اقلام را با تخفيف‌هاي بيشتري هم تهيه كنيد كه اين حراجي در روزهاي مختلف متفاوت است. براي مثال شيري كه تاريخ انقضايش نزديك است را مي‌توانيد با تخفيف ويژه خريداري كنيد يا مي‌توانيد بسته‌هاي 6 تايي نوشابه خانواده و 24 تايي پپسي قوطي يا «دسر دنت» را با تخفيف‌هاي ويژه در قسمت‌هاي ويژه بيابيد. در بخش ميوه و تربار هم اغلب مي‌توانيد بعضي از انواع ميوه و سبزيجات را با قيمت‌هاي مناسب پيدا كنيد. در بخش فروش ويژه لوازم خانگي، پوشاك، پاك‌كننده‌ها و لوازم آرايشي و خوراكي مي‌توانيد كالاهاي موردنياز را تا حدود 25 تا 30 درصد ارزان‌تر خريداري كنيد. طرح خريد امتيازي هايپر استار از 14 دي ماه تا 21 اسفند ماه سال جاري ادامه دارد و براين اساس مي‌توانيد بر اساس خريد خود برچسب دريافت كنيد كه به ازاي هر 5 برچسب در قرعه‌كشي شركت داده مي‌شويد كه به ازاي هر 50 هزار تومان مي‌توانيد يك برچسب دريافت كنيد. هايپراستار همچنين كارت‌هاي ويژه هديه نوروزي به فروش مي‌رساند كه مي‌تواند هديه مناسبي براي عيدي دادن باشد.
مگا مال؛ رقيب جدي هايپر استار
هايپرماركتي كه در نزديكي هايپر استار كار خود را شروع كرده و رقيب جدي هايپراستار محسوب مي‌شود، هايپرماركت مگامال شهرك اكباتان تحت عنوان هايپر است. بازار بزرگ تهران (مگامال) مساحتي بالغ بر ۳۵۰ هزارمترمربع دارد. به گفته علي رحيمي- قائم‌مقام مديرعامل اين مجتمع- شهرداري تهران با اعطاي زمين براي ساخت اين پروژه و ارايه مجوزهاي لازم و نيز شركت مالزيايي با تقبل كردن هزينه ساخت و سرمايه‌گذاري در اين طرح نقش داشتند و ميزان سرمايه اوليه اين طرح ۹۱ ميليارد تومان است. بازارهاي مواد غذايي، پوشاك، مبلمان (خانگي و اداري)، لوازم خانگي، طلا و جواهرات، فرش و موكت، صنايع دستي، كامپيو‌تر و الكترونيك، محصولات ورزشي، محصولات فرهنگي، امورمالي و بانكي، تزيينات و خدمات خودرو، سالن ورزشي، سينما و شهربازي و پاركينگ سرپوشيده با گنجايش ۲۸۰۰ خودرو از ويژگي و امكانات مگامال تهران است. در كنار هايپرهاي غول تهران، شيراز و اصفهان، هايپرماركت‌هاي ديگري هم مانند هايپرماركت‌هاي پديده شانديز در كشور در مقياس و فضاي كوچك‌تر فعال هستند. هايپرماركت‌ها وارد شهرهاي كيش، اهواز و مشهد هم شده‌اند و راه‌اندازي هايپرماركت‌ها و نسل جديد از فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي در ساير شهر‌ها به سرعت در حال رواج است و پيش‌بيني مي‌شود استقبال مردم براي خريد از فروشگاه‌هاي بزرگ پاي هايپرماركت‌ها را به شهرهاي كوچك هم باز كند.