سرنوشت زيمبابوه پس از موگابه به چه شكل رقم خواهد خورد
هراره كانون جشن و نگراني
گروه جهان
يك روز پس از استعفاي رابرت موگابه از مقام رياست‌جمهوري در زيمبابوه، شهروندان هراره شادمان به خيابان‌ها ريخته‌اند و رسانه‌هاي غربي با آزادي بازيافته خودشان پس از تسلط نظاميان بر قدرت، اين شادي‌ها را به صورت مستقيم در سراسر جهان پخش مي‌كنند، اما اين نگراني وجود دارد كه شادي زيمبابوه زودگذر باشد و شرايط بدتري نسبت به گذشته در اين كشور حاكم شود. رابرت موگابه، بعد از چند دور مذاكره با فرماندهان نيروهاي دفاعي زيمبابوه عاقبت سه‌شنبه شب راضي شد بعد از 37 سال از مقام خود كنار رود. اما آينده اين كشور همچنان در هاله‌اي از ابهام قرار دارد و آن‌گونه كه برخي فعالان سياسي هشدار مي‌دهند بعد از ترك قدرت از سوي موگابه، آنچه جايگزين آن شده است چيزي جز موگابه‌ييسم نيست.
مائورين كادمائونگا، يكي از فعالان سياسي زيمبابوه در سخنراني خود در ژوهانسبورگ مي‌گويد: «سه‌شنبه براي ما يك پيروزي بود، اما مبارزه هنوز تمام نشده است، زيرساخت موگابه، فرهنگ، ايدئولوژي و نظامي كه من آن را موگابه‌ييسم مي‌خوانم همچنان در زيمبابوه حاكم است.» در شرايطي كه موگابه با قدرت خداحافظي مي‌كند، زمام امور همچنان در دست حزب متبوعش زانو-پي‌اف باقي مي‌ماند؛ حزبي كه برخي مخالفان معتقدند دخالت نظامي را نه براي عوض كردن شرايط موجود بلكه براي جلوگيري از تغيير شرايط برنامه‌ريزي كرده است.
براي بسياري در زيمبابوه شايد كناره‌گيري موگابه خبر خوشحال‌كننده‌اي باشد، اما خبر انتصاب جانشين او قطعا نگراني‌هاي بزرگي را در مورد آينده موگابه به وجود مي‌آورد. چهارشنبه شب، امرسون منانگاگوا، معاون پيشين موگابه و شخصي كه قرار است روز جمعه به عنوان رييس‌جمهور جديد زيمبابوه سوگند ياد كند، از تبعيد خودخواسته كوتاه‌مدتش به آفريقاي جنوبي، به هراره بازگشت، تا قدرتي را كه نيروهاي نظامي زيمبابوه براي او آماده كرده‌اند در اختيار بگيرد.
«تمساح» نه چندان خوشنام
امرسون منانگاگوا كه قرار است فردا به عنوان رييس‌جمهور جديد زيمبابوه سوگند ياد كند، حتي با معيارهاي دولت موگابه هم شخصيت خوشنام و خوش‌سابقه‌اي محسوب نمي‌شود. نام منانگاگوا پشت ناخوشايندترين و بدنام‌ترين جنجال‌هاي تاريخ 37 ساله زيمبابوه ديده مي‌شود. رقابت‌هاي سياسي خونين دهه 1980 ميلادي در زيمبابوه، ميان دو حزب اصلي اتحاديه آفريقايي ملي زيمبابوه (ZANU) و اتحاديه آفريقايي خلق زيمبابوه (ZAPU) شايد بزرگ‌ترين درگيري‌هاي سياسي بودند كه در دوران حكومت رابرت موگابه در زيمبابوه روي دادند. طي چهار سال درگيري، نيروهاي ارتش ملي زيمبابوه چندين بار به شهروندان اقليت اندبله در جنوب شرقي اين كشور حمله كردند. تخمين زده مي‌شود بين 4 تا 20 هزار نفر طي چهار سال توسط ارتش ملي زيمبابوه قتل‌عام شدند. يكي از برنامه‌ريزان اصلي اين عمليات، امرسون منانگاگوا بود كه در آن زمان مقام وزير اطلاعات و امنيت دولت موگابه را در اختيار داشت. كشتارهايي كه به گوكوراهوندي مشهور است، عاقبت باعث شد تا حزب زاپو به رهبري جاشوا انكومو كه اكثريت اعضاي آن از اقليت اندبله بودند، مجبور شود در حزب زانو به رهبري موگابه منحل شود. منانگاگوا در زيمبابوه به تمساح مشهور است. او را يكي از اصلي‌ترين عوامل سركوب اعتراضات خياباني به نتايج انتخابات سال 2008 در زيمبابوه قلمداد مي‌كنند و در عين حال انتشار خبرهايي در مورد سوءمصرف الكل توسط او، سال گذشته باعث شده بود تا نگراني‌هايي در مورد توانايي رهبري او پيش بيايد.
سه ماه پيش خبرگزاري رويترز در گزارشي بر اساس اسناد درز كرده اطلاعاتي زيمبابوه نوشته بود كه كاتريونا لايينگ، سفير قدرتمند بريتانيا در هراره، از جانشيني منانگاگوا به جاي موگابه حمايت مي‌كند و در حال برنامه‌ريزي براي كنار زدن موگابه در اين كشور است. به نوشته روزنامه گاردين تصميم دو هفته پيش موگابه براي بركنار كردن منانگاگوا يكي از اشتباهات معدود تاكتيكي بود كه به قيمت تمام قدرت براي موگابه تمام شد. موگابه قصد داشت تا همسر 52 ساله‌اش گريس موگابه، رهبر شاخه مشهور به جي40 حزب زانو-پي‌اف را به جاي او بگذارد. براساس قانون اساسي زيمبابوه كه سال 2013 تصويب شد، معاون رييس‌جمهور در صورت كناره‌گيري يا مرگ موگابه بدون لزوم برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري جانشين او مي‌شد.
منانگاگوا كه نزديك به 18 سال از موگابه جوان‌تر است، سه‌شنبه‌شب بيانيه‌اي منتشر كرد تا نگراني‌ها در مورد دوران حكومت خود را كاهش دهد. او در اين بيانيه نوشته بود كه زيمبابوه به يك مرحله تاريخي رسيده است. در اين بيانيه آمده است: «همراه با هم به شكل مسالمت‌آميز به سمت تسلط دموكراسي در كشورمان حركت مي‌كنيم و يك شروع تازه براي زيمبابوه‌اي‌ها و رشد صلح و وحدت رقم مي‌زنيم. » در اين بيانيه كه يك روز پيش از پرواز او از آفريقاي جنوبي به سمت زيمبابوه منتشر شده‌بود آمده است: «همزمان با بازگشتم به خانه به دنبال اين هستم كه در كنار مردم زيمبابوه براي چالش‌هاي اقتصادي و سياسي كه كشور عزيزمان را مبتلا كرده است، راه‌حلي بيابيم.» بسياري از فعالان سياسي در زيمبابوه نگران اين هستند كه بعد از تسلط كامل منانگاگوا بر قدرت، انتخابات آينده رياست‌جمهوري اين كشور كه براي سال آينده ميلادي برنامه‌ريزي شده است به تاخير بيفتد.
موگابه كجا خواهد رفت؟
هنوز مشخص نيست بعد از كناره‌گيري از قدرت، موگابه و همسرش در خاك زيمبابوه باقي خواهند ماند يا نه. حضور آنها در خاك زيمبابوه ممكن است يك تهديد براي دولت جديد منانگاگوا تلقي شود. هرچند شخص موگابه در زيمبابوه در ميان بسياري از شهروندان به دليل سوابقش در جنگ‌هاي استقلال دهه 1960 و 1970 محبوب بود، اما همسرش گريس، طرفداران زيادي ندارد و بسياري از شهروندان زيمبابوه خواهان محاكمه و زنداني شدن او هستند. يكي از گزينه‌ها در مورد آينده موگابه سفر به خارج از كشور است. روزنامه گاردين مي‌نويسد دوبي، سنگاپور و مالزي از جمله گزينه‌هايي هستند كه براي ميزباني موگابه و خانواده‌اش در تبعيد در رسانه‌هاي زيمبابوه مطرح شده‌اند. گفته مي‌شود كه خانواده موگابه اموال و دارايي‌هاي زيادي در خارج از زيمبابوه دارند.
چالش حقوقي منانگاگوا
به نوشته گاردين هر چند كه در جلسه اضطراري كميته مركزي حزب زانو پي‌اف، منانگاگوا به عنوان رهبر اين حزب برگزيده شد، اما به اعتقاد حقوق‌دانان اين كشور، همچنان موانع حقوقي در انتصاب رسمي او به عنوان رييس‌جمهور وجود دارد. برخي مقامات حزب زانو-پي‌اف معتقدند كه اعلام نامزدي او براي رياست‌جمهوري توسط كميته مركزي حزب زانو-پي‌اف كافي است. اما كارشناسان حقوقي معتقدند كه وزير اطلاعات پيشين زيمبابوه بايد توسط هيات وزيران يا احتمالا پارلمان به عنوان «نامزد رياست‌جمهوري» تاييد شود تا بتواند 10 ماه باقي مانده از دوره رياست‌جمهوري موگابه را در كرسي قدرت باقي بماند.
به نظر مي‌رسيد موگابه كه در طول چهار دهه قدرتش تمامي مخالفان و رقباي سياسي را چه از طريق اعمال قدرت و چه از طريق مذاكره به نوعي كنار زده‌بود، قصد دارد همچنان به مقاومت در برابر دخالت فرماندهان نظامي ادامه دهد. دوشنبه شب در سخنراني تلويزيوني كه انتظار مي‌رفت از قدرت كناره‌گيري كند، سخنراني‌اش را به يك خطابه در مورد برنامه‌هاي آينده در مقام رياست‌جمهوري تبديل كرد. بعد از آنكه حزب تحت رهبري خودش تصميم گرفت استيضاح او را عملي كند، موگابه عاقبت كوتاه آمد و با ارسال نامه‌اي به پارلمان نوشت كه تصميمش به استعفا نه از روي فشار بلكه «داوطلبانه» بوده است. بر اساس قوانين اتحاديه آفريقا، دولت‌هاي آفريقايي همگي تعهد داده‌اند تا حضور رژيم‌هاي حاصل از كودتا در كشورهاي همسايه را به رسميت نشناسند، در نتيجه ارتش و نيروهاي دفاعي زيمبابوه تمام تلاش خود را به كار مي‌برند تا تحولات اخير را چيزي جز يك كودتا نشان دهند. موگابه در بيانيه استعفايش نوشته‌بود: «اين استعفاي اختياري به دليل نگراني‌هاي من در مورد رفاه مردم زيمبابوه و علاقه‌ام به انتقال قدرت به روش آرام، مسالمت‌آميز و غيرخشونت‌آميز بود كه امنيت، صلح و ثبات كشور را در نظر بگيرد.»