عملكرد رسانه‌ها درباره برجام چگونه بود؟
منافع ملي قرباني شد
محمد سلطاني‌فر
استاد دانشگاه
يك سال از امضاي برجام گذشته است، توقعي كه در اين مدت از رسانه‌ها مي‌رفت، اين بود كه در حوزه برجام بتوانند به دستگاه ديپلماسي كمك كنند، اما اين اتفاق آن طور كه بايد و شايد نيفتاد. رسانه‌ها بيشتر انعكاس‌دهنده اخبار مربوط به دستگاه ديپلماسي بودند. به اين معنا كه ابعاد مختلف برجام را مورد بررسي قرار نداده و ديدگاه‌هاي مختلف و نگاه‌هاي مشترك اين حوزه را به ابعاد پنهان و آشكار برجام جلب نكردند. در حوزه طرفداري و مخالفت هم دست به نوآوري و كار جديدي نزدند. در حوزه برجام مسائل بسياري مغفول واقع شد. اتفاقاتي كه پيامد برجام بود و اتفاقاتي كه منجر به امضاي برجام شد، جريان‌هاي مختلف و ديدگاه‌هاي مختلفي كه در اين راستا وجود داشت. ابعاد تاثير‌گذاري برجام در زندگي روزانه مردم و آرامشي كه بعد از امضاي برجام شكل گرفت، ناآرامي و ناامني كه مردم در دوران قبل از برجام احساس مي‌كردند، هجوم مردم به بازارهاي ارز و كالا در مقطعي قبل از برجام كه البته در جهت تسكين نگراني‌هايي كه داشتند صورت مي‌گرفت از جمله مواردي بود كه در حوزه برجام مغفول واقع شد. بهتر بود رسانه‌ها اين موضوعات را دوباره در پس زمينه خبري خودشان به تفسير بكشانند و يادآوري كنند كه در سال‌هاي گذشته چه اتفاقاتي افتاد كه منجر به ماجراي برجام شد. رسانه‌هاي ما در حوزه برجام دچار نوعي روزمرّگي شدند و بيشتر به خبرمداري و ابعاد مختلف خبرهاي مرتبط با اين موضوع پرداختند تا اينكه بخواهند به شكل عمقي حوزه‌هاي مختلف تاثيرگذار بر جريان برجام را بررسي كنند. در ثاني كاري كه رسانه‌ها در ماجراي برجام نكردند، اين بود كه بگويند تبعات نپذيرفتن برجام چه بود؟ و اگر ما برجام را نمي‌پذيرفتيم دچار چه مسائلي مي‌شديم؟ و چه شرايطي پيش مي‌آمد و كشور ما را به چه جهنمي سوق مي‌داد، اين موارد را در رسانه‌ها نديديم. به طور كلي بايد گفت كه عمق اين قضيه را بررسي نكردند و به مسائل سطحي برجام پرداختند به همين جهت احساس ما بر اين است كه رسانه‌ها رسالت اصلي خود را در مورد برجام دنبال نكردند. متاسفانه رسانه‌ها با دو ديدگاه به برجام پرداختند. رسانه‌هاي ما جريان‌ها و ديدگاه‌هاي سياسي خودشان را در برخورد با برجام دخيل كردند. هيچ يك از رسانه‌هاي مخالف دولت به ابعاد مثبت برجام حتي در كوچك‌ترين موارد، نپرداخت. در عين حال هيچ يك از رسانه‌هاي طرفدار دولت هم به ابعاد منفي نپرداختند. هرچند همان طور كه همه به اين موضوع اذعان داشتند، برجام يك جريان برد- برد بود كه ما در آن به طرف مقابل امتيازاتي داديم و در مقابل از او امتيازاتي گرفتيم. دادن اين امتيازات به نوعي هزينه‌هايي بود كه ما پرداختيم. اما حتي رسانه‌هاي طرفدار دولت اين احساس ضرورت را نداشتند كه بايد به ابعاد مختلف از جمله ابعاد منفي موضوع برجام بپردازند. رسانه‌هاي جناح‌هاي مختلف يا يكسره بر اساس ديدگاه جناحي خودشان به موضوع برجام نگاه طرفدارانه داشتند يا نگاه كاملا منفي نسبت به اين موضوع داشتند. ما استقلال رسانه‌اي را در موضوع برجام (البته نه فقط در اين موضوع بلكه در تمامي موضوعات) در رسانه‌ها نديديم. متاسفانه ما در جامعه چيزي به نام استقلال حرفه‌اي روزنامه‌نگاري نداريم، به اين معنا كه يك رسانه همواره ابعاد مثبت و منفي يك موضوع را بررسي كند و نهايتا ديدگاه خود را كنار آن بگذارد. ما معمولا يا طرفداريم يا مخالف. از طرف ديگر از آنجا كه موضوع برجام در لايه‌هاي خطوط قرمز سپري مي‌شد، رسانه‌هاي ما كمتر جرات كردند ديدگاه‌هاي عميق‌تر از آن چيزي كه از دستگاه رسمي ديپلماتيك بروز مي‌كرد را بيان و دنبال كنند. البته بخشي از اين موضوع به ضعف دستگاه ديپلماسي بر مي‌گردد كه جلوي اين روند را گرفت. ضمن اينكه رسانه‌ها در سال‌هاي گذشته به قدري دچار تعطيلي و توقيف و فشار شدند كه مي‌ترسيدند در اين حوزه كه خط قرمز است كلمه‌اي را بنويسند و اين نوشته بتواند تاثيري در حوزه منافع ملي بگذارد. اگر دستگاه ديپلماسي براي رسانه‌ها تمام ابعاد مثبت و منفي اين ماجرا را به طور دقيق تشريح مي‌كرد، رسانه‌ها مي‌توانستند فضاي سياه و سفيد و بي‌طرف خود را دنبال كنند. دو قطبي بودن فضاي رسانه‌ها آسيب بسياري در اين مدت در بخش‌هاي مختلف وارد كرد. اين موضوع در نا امن كردن فضاي حركت ديپلماتيك و از طرف ديگر ايجاد نگراني و ناآرامي براي مردم نقش بسزايي داشت. هرچند كه مردم هم در اين مدت نشان دادند با وجود اينكه برخي رسانه‌ها سعي كردند اين مسير را وهم‌آلود و همراه با ابهام نشان دهند، مردم اين درك را پيدا كرده‌اند كه چه اتفاقي قرار بود بيفتد و وقتي كه نيفتاد امروز مردم در چه جايگاهي قرار دارند. اما اين فضاي دو قطبي فضا را از عدالتي كه در حوزه منافع ملي در حال شكل گرفتن بود، خارج كرد. باز هم اين جمله مصداق پيدا كرد كه رسانه‌هاي ما منافع جناحي‌شان را بر منافع ملي رجحان مي‌دهند و منافع ملي باز هم قرباني مسائل جناحي شد.