لبنان در مسير جديدي قرار مي‌گيرد
۷۷ سال پس از استقلال، آيا لبنان مستقل مي‌شود؟
فاطمه كلانتري
روزنامه‌نگار
ميشل عون، سياستمدار كهنه‌كار لبناني ۳۰ اكتبر ۲۰۲۲ كاخ بعبدا را به مقصد محل سكونت خود در شمال بيروت ترك كرد. رييس‌جمهور پيشين لبنان در حالي دوران ۶ ساله رياست خود را به پايان برد كه پارلمان در انتخاب جانشين او ناكام و دولت نجيب ميقاتي، نخست‌وزير نيز دولت پيشبرد امور بود. با اين حال شرايط خلأ سياسي و ناكامي در انتخاب رييس‌جمهور در عروس خاورميانه موضوعي جديد نيست. پايان رياست‌جمهوري امين جميل، اميل لحود و جانشين او ميشل سليمان نيز با ماه‌ها بحران براي انتخاب ساكن جديد بعبدا همراه بود.
كسي براي لبنان وقت ندارد!
هرچند قيموميت، موضوعي منسوخ شده در تاريخ لبنان است و اين كشور در سال ۱۹۴۶ استقلال خود را اعلام كرد اما هيچ كدام از سياستمداران اين كشور منكر نقش قابل توجه كشورهاي خارجي در معادلات داخلي لبنان نمي‌شوند و شايد در سال‌هاي اخير اين امر پذيرفته شده كه نوعي از قيموميت مدرن در قبال اين كشور كوچك خاورميانه اعمال مي‌شود. البته در ميان سياستمداران لبناني هستند كساني مانند نبيه بري، دبيركل جريان امل كه بارها با تاسي به بنيانگذار اين جنبش، امام موسي صدر خواهان حل و فصل مشكلات لبنان به دست لبناني‌ها شده و هرگونه تمسك جستن به خارج از مرزها را تقبيح كرده است و شايد يكي از دلايلي كه برخلاف ديگر حزب شيعه اين كشور، خيلي مورد علاقه ايران نيست نيز همين باشد. شايد به جرات بتوان گفت كه بحراني در لبنان حل و فصل نشده مگر يا يكي، دو بازيگر مهم درگير موضوعي ديگر باشد و اين كشور را در اولويت خود قرار نداده باشد يا همه طرفين به توافقي نانوشته با يكديگر دست يافته باشند و چالش مرتفع شده باشد. اين روزهاي لبنان هم شايد روزهايي منحصر به فرد در تاريخش باشد چرا كه تمامي بازيگران خارجي چنان به مشكلات خود سرگرم شده‌اند كه گويي ديگر كسي براي لبنان وقت ندارد. هرچند گروهي موسوم به گروه بين‌المللي حمايت از لبنان شامل كشورهاي فرانسه، امريكا، عربستان، مصر و قطر چند ماه يك‌بار سياستمداران را به تسريع در انتخاب رييس‌جمهور فرامي‌خوانند و يك‌بار نيز با همين موضوع تشكيل جلسه داده‌اند اما جز نامي، دستاوري نداشته‌اند. امروز ايران به عنوان حامي حزب‌الله، عربستان به عنوان حامي المستقبل و قوات و برخي احزاب ديگر مخالف ۸ مارس، فرانسه به عنوان حامي اصلي ماروني‌ها و حتي امريكا به عنوان يكي از وزنه‌هايي كه به هر طرف متمايل شود، شانسش براي نقش‌آفريني بيشتر مي‌شود، چنانچه در ميانه بحران‌هاي ريز و درشت داخلي و بين‌المللي گرفتار شده‌اند كه به نظر مي‌رسد با تداوم اين شرايط و اراده لبناني، اين‌بار شاهد اتخاذ تصميمي لبناني- لبناني باشيم.
اختلاف دو هم‌پيمان راهبردي در جبهه ۸ مارس/ نگراني از شكست توافق «مار ميخاييل»
مواضع و ديدگاه‌هاي جبران باسيل، رهبر جريان ملي آزاد و عدم همراهي او با كانديداي مورد حمايت حزب‌الله موجب شده است تا در ماه‌هاي اخير نگراني‌هایي در خصوص شكست «توافق مار ميخاييل» ميان حزب‌الله و جريان ملي آزاد به وجود بيايد و در همين راستا نيز نمايندگان حزب‌الله لبنان به رياست محمد رعد، رييس فراكسيون اين حزب در پارلمان روز ۱۳ بهمن با ميشل عون، رييس پيشين جريان ملي آزاد و پدر همسر جبران باسيل ديدار كردند. توافق مار ميخاييل در تاريخ ۶ فوريه ۲۰۰۶ و در پي بروز بي‌ثباتي در عرصه سياسي لبنان پس از ترور رفيق حريري، نخست‌وزير فقيد لبنان، ميان حسن نصرالله و ميشل عون در كليساي مار ميخاييل امضا و حزب‌الله و جريان ملي آزاد به هم‌پيمانان راهبردي يكديگر بدل شدند. جريان ملي آزاد و جريان المرده دو حزب شاخص ماروني ۸ مارس و متحد حزب‌الله و جريان امل هستند. از ماه‌ها قبل زماني كه نام رهبران اين دو حزب به عنوان كانديداهاي بالقوه رياست جمهور مطرح شد، اين نگراني نيز به وجود آمد كه حزب‌الله و امل چگونه با اين چالش مواجه خواهند شد تا با حمايت از يكي، ديگري را نيز در كنار خود حفظ كنند. امروز اين چالش به معناي واقعي در صحنه سياسي جريان ۸ مارس به وجود آمده و حسن نصرالله و نبيه بري علاوه بر رايزني با ساير احزاب در جهت كسب راي براي نامزد مورد نظر خود، در تلاش هستند تا انسجام و اتحاد را در جريان متبوع خود حفظ كنند.
گاز، اقتصاد لبنان را از بحران نجات مي‌دهد؟
پس از گذشت چهار ماه از امضاي توافق تعيين مرزها بين لبنان و اسراييل با واسطه ايالات متحده، ۹ بهمن قرارداد استخراج گاز بين وزارت انرژي لبنان و كنسرسيوم متشكل از شركت‌هاي قطر انرژي و توتال فرانسه و ايني ايتاليا در بيروت امضا شد كه بر اساس آن، حفاري و استخراج گاز از مناطق شماره ۴ و ۹ لبنان به اين كنسرسيوم واگذار شد و طبق مفاد اين قرارداد لبنان ۳۵ درصد، توتال و ايني ۳۵ درصد و قطر انرژي ۳۰ درصد سهام اين كنسرسيوم را در اختيار خواهند داشت. بر اساس اطلاعات منتشر شده سه ميدان گازي درمنطقه شماره ۹ كه در جنوب لبنان واقع شده‌اند ظرفيت تقريبي ۴.۴ تريليون متر مكعب گاز را دارا مي‌باشند كه چند برابر از ظرفيت ميدان گازي كاريش در شمال فلسطين اشغالي بيشتر است. شركت توتال فرانسه به دولت لبنان برنامه‌اي ارايه كرده است كه تا پايان سال ميلادي عمليات حفاري به‌طور كامل انجام خواهد شد، بر اساس توافق صورت گرفته سود حاصل از فروش پس از اتمام عمليات حفاري و استخراج و تعيين دقيق حجم گاز موجود تعيين خواهد مي‌شود و سهم لبنان از فروش گاز بين ۵۴.۹ درصد تا ۶۲.۷ درصد تخمين زده مي‌شود. با احتساب آمار و ارقام موجود مي‌توان دريافت كه درآمد لبنان از فروش گاز فقط از سه ميدان گازي ميلياردها دلار است كه مي‌تواند اقتصاد بحران‌زده لبنان را نجات دهد. اگر لبنان بتواند با تكيه بر درآمد گاز از نظر مالي روي پاي خود ايستاده و از بحران اقتصادي عبور كند، گام ديگري براي اتكاي سياستمداران اين كشور به داخل رقم خواهد خورد.
عنصري نامطلوب به نام «سمير جعجع»
رهبر نيروهاي لبناني يا همان قوات نام ناشناخته‌اي براي دنبال‌كنندگان اخبار خاورميانه نيست. رهبر شبه‌نظاميان فالانژ لبنان در جريان جنگ ۱۵ ساله داخلي كه در سال ۱۹۹۴ به جرم جناياتي كه در جريان اين جنگ انجام داده بود، از جمله ساقط كردن هليكوپتر حامل رشيد كرامي، نخست‌وزير وقت و دني شمعون، سياستمدار برجسته مسيحي به زندان افتاد و به حبس ابد محكوم شد اما پس از ۱۱ سال با فرمان عفو عمومي آزاد شد و رياست قوات را به عهده گرفت. جعجع اعلام كرده در خصوص موضوع انتخاب رييس‌جمهور با حزب‌الله وارد گفت‌وگو نخواهد شد و در صورتي كه اين حزب و هم‌پيمانانش بتوانند آراي لازم براي انتخاب كانديداي مورد نظر خود را كسب كنند، با اعضاي حزب خود از حضور در جلسه پارلمان امتناع خواهد كرد. بنا به اخباري كه از ديگر احزاب جريان ۱۴ مارس منتشر شده، كتائب و سوسياليست ترقي‌خواه با اين موضع قوات، هم‌نظر نيستند.
نامزد مورد حمايت حزب‌الله و امل كيست؟
در ۱۰ جلسه گذشته پارلمان براي انتخاب رييس‌جمهور نمايندگان دو حزب شيعه حزب‌الله و امل راي سفيد به صندوق انداختند چرا كه نامزد مورد حمايت آنها همچنان در پي جلب نظر بيشترين احزاب به خصوص متحد ديگر خود جريان ملي آزاد براي راي‌آوري در پالمان هستند. سليمان فرنجيه، رهبر جريان المرده مانند بسياري از شخصيت‌هاي برجسته سياسي لبنان از خانواده‌اي مشهور است. پدربزرگ و همنام او در زمان آغاز جنگ داخلي لبنان در سال‌هاي ۱۹۷۵-۱۹۹۰ رييس‌جمهور بود. در سال ۱۹۷۸، پدرش توني فرنجيه، همراه با مادر و خواهرش، زماني كه او در جاي ديگري از كشور بود، توسط نيروهاي تحت فرمان سمير جعجع به قتل رسيدند. فرنجيه، نماينده سابق مجلس و وزير نزديك به حزب‌الله و دوست شخصي بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه، رسما نامزدي خود را اعلام نكرده، اما گفته است كه به اين سمت علاقه‌مند است. نام او پيش از اين‌بارها براي رياست‌جمهوري مطرح شده بود، اما او هرگز از حمايت كافي براي پيروزي برخوردار نشد. اين‌بار به نظر مي‌رسد در نهايت با تمام فراز و نشيب‌ها اين عضوي از خاندان فرنجيه است كه بار ديگر راهي بعبدا خواهد شد.
لبنان در مسيري جديد
امضاي توافق استخراج گاز، سرگرم شدن بازيگران خارجي به بحران اوكراين و شايد بلوغ نسبي احزاب و جريان‌ها در لبنان اين اميدواري را به وجود آورده است كه با گذشت ۷۷ سال از پايان نظام قيموميت و استقلال اين كشور، اين‌بار به معناي واقعي استقلال در تصميم‌گيري در موضوع انتخاب رييس‌جمهور به منصه ظهور برسد و لبنان در مسير جديدي قدم بگذارد. سياستمداران نسل نخست لبنان، آنهايي كه در جريان جنگ داخلي اسلحه به دست گرفتند نيز به مرور در سال‌هاي آينده از چرخه تصميم‌گيري و قدرت خارج خواهند شد و اين مي‌تواند در كنار آنچه در روزهاي آينده در موضوع ساكن جديد بعبدا رقم مي‌خورد نيز نويد روزهايي را براي لبنان دهد كه نسل جوان اين كشور سال‌هاست انتظارش را مي‌كشند .