درباره رمان «جنگ» لويي فردينان سلين كه دستنوشتههاي آن پس از سال‌ها پيدا شد
سفر به انتهاي وحشت و لبخند
ترجمه: فاطمه رحماني
حدود يك سال‌ونيم پيش، تابستان 2021، خبري در رسانه‌هاي جهان منتشر شد كه براي مخاطبان ادبيات داستاني تكان‌دهنده بود؛ اينكه دستنوشتههاي سه اثر گمشده لويي فردينان سلين پس از گذشت 60 سال از درگذشت اين نويسنده بزرگ فرانسوي پيدا شده است. از آن ميان، رمان «جنگ» را كه در زمان جنگ اول جهاني مي‌گذرد، نشر نو به تازگي با ترجمه زهرا خانلو منتشر كرده است. متن زير، مروري است بر اين كتاب.
«جنگ» نوشته لويي فردينان سلين [به لحاظ ادبي] اثر مهمي محسوب مي‌شود اما اهميت اين رمان خارق‌العاده در كارنامه اين نويسنده جنجالي چيست؟
اين رمان در اولين نوبت چاپ خود در 80 هزار نسخه منتشر شد و از اين جهت بايد آن را در زمره كتاب‌هاي پرتيراژ و احتمالا پرفروش اين سال‌ها قرار داد.
نكته‌اي كه جداي از اهميت ادبي در مورد اين اثر توجه‌برانگيز است، پيدا شدن دستنوشتههاي مفقودشده در زمان حيات سلين، آن‌هم بعد از گذشت شصت سال از مرگ اين غول ادبي جهان است. دستنويس‌هايي كه خوانندگان ادبيات جهان شايد حتي بيش از نويسنده چشم به راه آن بودند. «جنگ» سلين، دهه‌ها پس از مرگ او همچنان براي جهانيان حرف‌هايي درباره جنگ [جهاني] دارد. اين رمان روايتي است از لحظات حضور سلين جوان در جنگ، مجروح شدن و بستري شدنش و در عين حال، زوال و سقوط كشور او و ديگر كشورهاي درگير جنگ؛ روايتي هم دردناك و هم مضحك از جنگ.
بعضي از منتقدان ادبي، رمان «جنگ» را در مرتبه‌اي چنان رفيع از اهميت ادبي در كارنامه سلين مي‌دانند كه معتقدند حتي از اثر معروف او يعني «سفر به انتهاي شب» هم بزرگ‌تر است. قدر مسلم، تفكيك اين دو اثر و انتخاب يكي از ميان آنها براي خواننده جدي آثار سلين، نمي‌تواند كار آساني باشد، چراكه «جنگ» هم مانند «سفر به انتهاي شب» در زمان جنگ جهاني اول مي‌گذرد و اين، دو اثر را به هم پيوند مي‌دهد. سلين در رمان «جنگ» با بهره‌گيري از تجربه زيسته‌اش، ما را با خود به دل وحشت و خشونت جنگ اول جهاني مي‌برد و وقايع و عواقب آن را آميخته با طنزي سياه كه خاص آثار اوست، روايت مي‌كند. او بخش‌هايي از تجربه‌هاي خود از جنگ را با تخيل قصه‌پردازش مي‌آميزد و اثري ارايه مي‌دهد كه تركيبي است از خودزندگي‌نامه‌نوشت و رمان.
سلين در اين كتاب، جريان آسيب‌هايي را روايت مي‌كند كه از جنگ اول جهاني تا پايان عمر با او و سبب رنج و آزار جسمش بود. گروتسك خاصي كه در آثار سلين سراغ داريم، اين‌بار مضحكه هولناكي از ميدان جنگ ترسيم مي‌كند كه در عين به وحشت انداختن خواننده، لبخندي هرچند تلخ بر لبانش مي‌نشاند. كتاب «جنگ» شرح تلاش براي بقا در ميداني است كه مرگ از هر سو بر آن مي‌بارد؛ شرح زيستن در حضور بي‌وقفه مرگ و همراه با هراسي گريزناپذير؛ روايتي از جست‌وجوي شور و انگيزه براي زنده ماندن در مهلكه‌اي كه از هر جهت با هول و احتمال شديد مردن، محاصره شده است. سلين در كتاب «جنگ» از رهگذر تجربه‌هاي شخصي خود و پيوند آن با تخيلش، روايتگر خشونت و جراحتي است كه جسم و روح انسان در جريان جنگ، گريزي از آن ندارد. روايتي صريح، بي‌رحمانه و گزنده، همچون ديگر آثار او. كتاب «جنگ» علاوه بر متن رمان سلين، بخش‌هاي ديگري هم دارد؛ از جمله پيشگفتاري هم از فرانسوا گيبال، توضيحات و ضمايمي درباره اين رمان، فهرست كاراكترهاي پيش‌موجودي كه علاوه بر اين كتاب در ديگر آثار سلين هم حضور داشته‌اند، مطلبي درباره سلين و نيز فرهنگ لغتي از اصطلاحات پزشكي، عاميانه و نظامي به كار رفته در رمان. دستنوشته سلين از اين كتاب كه حدود 90 سال از آن مي‌گذرد و به سال 1933 برمي‌گردد، در يكي از دو چمدان بزرگي بود كه نويسنده در سال 1944، زماني با عجله از پاريس مي‌گريخت، در خانه رها يا فراموش كرده بود. در مورد سلين گفته مي‌شود كه او با انتشار جزوه‌هاي يهودي‌استيزش در دوران اشغال، جوخه آتش را براي آزادي به خطر انداخت. اين محتواي مقاله‌اي بود در لوموند در 4 آگوست 2021 كه از ظهور مجدد هزاران صفحه منتشر نشده حكايت داشت؛ صفحاتي كه رمان‌نويس اغلب به آنها اشاره كرده بود. ژان پير تيباودات، روزنامه‌نگار سابق ليبراسيون كه خود اين اسناد را از يك خواننده دريافت كرده بود، منتظر مرگ بيوه سلين در 107 سالگي در سال 2019 بود تا آنها را به امانوئل پيرات، وكيل كپي‌رايت تحويل دهد. اين موضوع مورد واكنش فرانسوا گيبو، زندگي‌نامه‌نويس و ذي‌نفع يكي از بزرگ‌ترين نويسندگان فرانسوي قرن بيستم قرار گرفت كه در فوريه 2021 شكايتي را مبني بر پنهان شدن اموال مسروقه ارايه كرد. پرونده اين شكايت با ارايه همه اسناد به گيبو بسته شد تا او مقدمه‌اي نيز بر رمان «جنگ» سلين بنويسد.
«جنگ» را بايد «داستاني برآمده از تاريكي» دانست. تاريكي‌اي كه گلوله‌هايي از آن در اكتبر 1914 به سر و بازوي سرباز فردينان در جبهه بلژيك اصابت مي‌كند. اينكه دنبال اندازه‌گيري ميزان دقيق يا اغراق‌آميز بودن واقعه باشيم، كار بيهوده‌اي است زيرا [مهم اين است كه] خواننده در متن رمان شرايط جنگي منطقه‌اي را [كه در متن خلق شده] به شكلي ملموس و شگفت‌آور از ابتدا تا به انتها دريافت مي‌كند. فردينان، مانند مرده‌اي متحرك، گوشش تير مي‌كشد، بازويش له شده اما به تنهايي در ميدان جنگ بلند مي‌شود. او در حال غرق شدن در سيلي است كه [در آن] خون خود را مينوشد. يك سرباز انگليسي به او كمك مي‌كند و درنهايت در يك بيمارستان صحرايي فرود مي‌آيد.
سلين با كلمات بازي مي‌كند و آنها را در سرمستي به رقص در مي‌آورد. گاهي دستور زبان و صيغه‌ها را نديد مي‌گيرد اما هرگز چيزي از كارايي و ضرباهنگ روايت او كم نمي‌شود. او از سربازاني مي‌نويسد كه در سال 1933 روي تخت بيمارستان بي‌حركت شده‌اند؛ بچه‌هايي را در حال «خروج» يا بهتر است بگوييم «فرار» توصيف مي‌كند. از پرستاري مي‌گويد كه با كنجكاوي از مردي مجروح مراقبت مي‌كند. مردي مجروح و غيرنظامي كه همسرش را وادار به گريختن به روستا كرده است. اين روش سلين است. همه‌چيز در كار او وحشيانه پيش مي‌رود اما زن‌ها شخصيت‌هاي فوق‌العاده‌اي هستند كه اجازه نمي‌دهند چيزي به آنها تحميل شود. زناني مستقل و آماده براي رويارو شدن با بدترين مصيبت‌ها. زندگي پيش پا افتاده‌اي در يك دهكده [كه سلين آن را روايت مي‌كند] او را به عنوان وارث گوستاو فلوبر و گي‌دو‌موپاسان مي‌نماياند. با اين تفاوت كه روايت او حاوي كلماتي است [چنان بي‌پرده] كه حتي يك سن آنتونيويي هم هرگز جرات بيان آن را ندارد.
سلين [به خاطر گم شدن دستنوشته‌ها] خود آن را دوباره نخوانده بود [تا ببيند] هيچ كلمه زيبايي در روايت او از جنگ وجود ندارد. كلمات هولناك و خشن در تمام رمان به كار گرفته شده‌اند. توصيف او از بعضي از صحنه‌ها چنان است كه انگار داريم نمايشنامه مي‌خوانيم. پيچشي‌ها گاهي اوقات مانند تئاتر هستند. يك قطار ارواح و rollercoaster در Céline وجود دارد كه در تمام زندگي، از بين مي‌رود.
زماني كه سلين «جنگ» را نوشت، نويسنده‌اي مبتدي نبود؛ بلكه حتي اولين شاهكار خود را هم منتشر كرده بود،؛ «سفر به پايان شب» او نميداند چگونه بايد بهتر از شاهكارش عمل كند و در حال تلاش است. تلاشي كه به باور بعضي از منتقدان به بار نشسته است.
منبع: time
سلين در رمان «جنگ» با بهره‌گيري از تجربه زيسته‌اش، ما را با خود به دل وحشت و خشونت جنگ اول جهاني مي‌برد و وقايع و عواقب آن را آميخته با طنزي سياه كه خاص آثار اوست، روايت مي‌كند. او بخش‌هايي از تجربه‌هاي خود از جنگ را با تخيل قصه‌پردازش مي‌آميزد و اثري ارايه مي‌دهد كه تركيبي است از خودزندگي‌نامه‌نوشت و رمان.
سلين در اين كتاب، جريان آسيب‌هايي را روايت مي‌كند كه از جنگ اول جهاني تا پايان عمر با او و سبب رنج و آزار جسمش بود. گروتسك خاصي كه در آثار سلين سراغ داريم، اين‌بار مضحكه هولناكي از ميدان جنگ ترسيم مي‌كند كه در عين به وحشت انداختن خواننده، لبخندي هر چند تلخ بر لبانش مي‌نشاند.