عقب‌نشيني ترامپ از برجام
و تصميم عقلاني ايران
خليل قلخانباز
بالاخره دونالد ترامپ رييس‌جمهور ايالات‌متحده پس از لفاظيهاي فراوان عليه برجام، به شعار تبليغاتي خويش عمل كرد و به‌صورت يك‌جانبه از توافق هسته‌اي خارج شد و به عنوان عضو دايم شوراي امنيت سازمان ملل متحد به قطعنامه اين شورا وقعي ننهاد. اين در حالي است كه فعلا ديگر قدرت‌هاي غربي با صدور بيانيه‌هايي پايبندي خويش را به برجام اعلام كرده‌اند و همچنين حسن روحاني رييس‌جمهوري كشورمان نيز بلافاصله و پس از سخنراني ترامپ اعلام كرد كه براي چند هفته جمهوري اسلامي ايران به تعهدات برجامي خويش عمل خواهد كرد و در اين مدت با ديگر قدرت‌هاي متعهد در برجام مذاكره خواهد كرد و در صورت تامين منافع ملي در قالب برجام به اين وضعيت ادامه خواهد داد و در غير اين صورت شرايط به‌گونه‌اي ديگر رقم خواهد خورد. اين نوشتار كوتاه به دنبال پاسخ به اين سوال است كه دليل اتخاذ اين مواضع از سوي روحاني و جمهوري اسلامي ايران چيست؟ در پاسخ به سوال فوق دلايل گوناگوني را مي‌توان مطرح كرد كه در ادامه به اهم آنها اشاره خواهد شد. اول اينكه، جمهوري اسلامي ايران به دنبال اتمام‌حجت با همه قدرت‌هاي غربي است كه اثبات كند ايران اسلامي كشوري متعهد به تعهدات خويش است و اين برگرفته از دين مبين اسلام است كه به تعهدات خويش پايبند بمانيد هرچند با كفار باشد، مگر اينكه آنها نقض عهد كنند. دوم اينكه، سه كشور اروپايي، روسيه و چين پس از خروج يك‌جانبه امريكا از برجام در بيانيه‌هايي يا با اعلام مواضع رسمي، همچنان خود را متعهد به برجام نشان داده‌اند و بنابراين جمهوري اسلامي ايران نيز به دنبال آن است كه پس از ارزيابي نهايي به اين نتيجه برسد كه آيا امكان ادامه برجام بدون حضور امريكا و با حضور پنج قدرت ديگر وجود دارد يا خير؟سوم اينكه، اگر جمهوري اسلامي ايران نيز بلافاصله از برجام خارج مي‌شد، امكان بازگشت قطعنامه‌هاي شوراي امنيت قطعي مي‌شد و اين قطعنامه‌ها و خصوصا قطعنامه 1929 شوراي امنيت مي‌تواند بهانه‌هايي در دستان ايالات‌متحده و دونالد ترامپ براي فشار بيشتر بر ايران باشد، ولي در اين حالت فقط تحريم‌هاي امريكا باز خواهند گشت و امكان بازگشت قطعنامه‌هاي شوراي امنيت فعلا وجود ندارد. چهارم اينكه، در صورت اقدام فوري ايران براي خروج از برجام انزواي ايالات‌متحده شكسته مي‌شد و غرب با استفاده از ابزار رسانه جنگ رواني بزرگي را عليه ايران راه‌اندازي مي‌كرد كه تلاش براي دستيابي به سلاح هسته‌اي توسط ايران يكي از آنها بود؛ اما اين تصميم جمهوري اسلامي ايران اگر تامين‌كننده منافع ملي باشد، انزواي امريكا را در پي خواهد داشت. پنجم اينكه، رييس‌جمهور امريكا خيلي سعي داشت كه قبل از هرگونه نشست احتمالي با كيم جونگ اون رهبر كرهشمالي از برجام خارج شود تا بتواند قاطعيت خود را به رخ رهبر كرهشمالي كشيده و اين كشور را وادار به دادن امتيازهايي بزرگ به امريكا كند؛ از سوي ديگر اما جمهوري اسلامي ايران با اعلام پايبندي مشروط خود به برجام به نظر مي‌رسد علاوه بر رصد ويژه نشست احتمالي ايالات‌متحده و كرهشمالي، به دنبال آن است كه اين اهرم را از دستان دونالد ترامپ خارج كند و منتظر نتايج اين نشست شود. زيرا شكست اين نشست احتمالي مواضع منطقه‌اي و خصوصاً جهاني ايران را تقويت خواهد كرد و ايالات‌متحده را در موضع ضعف قرار خواهد داد و اين منطق ايران كه امريكا قابل اعتماد نيست، بيشتر اثبات خواهد شد و فشارهاي دروني بر ترامپ افزايش خواهد يافت. ششم اينكه، جمهوري اسلامي ايران با موافقت مشروط با ادامه برجام به دنبال آن است كه عقلاني‌ترين و بهترين تصميم ممكن را در صورت بر هم خوردن كامل برجام و در طول اين چند هفته گرفته و همچنين و مهم‌تر اينكه با استفاده از اين فرصت چندهفته‌اي گزينه‌هاي احتمالي خود را مرور كرده و آمادگي خود را براي پيگيري برخي اقدامات احتمالي به حد بالايي برساند و سپس تصميمات جديد خود را اعلام كند. هفتم اينكه، ممكن است جمهوري اسلامي ايران با اين تصميم خويش به دنبال اين باشد كه وضعيت جديدي تا انتخابات سال 2020 ايالات‌متحده رقم خورده و تغييراتي در رهبري كاخ سفيد به وجود آيد؛ گرچه احتمال شكل‌گيري اين وضعيت كم است، اما مي‌تواند به عنوان يك سناريو مطرح باشد. و درنهايت و هشتم اينكه، جمهوري اسلامي ايران به دنبال استفاده حداكثري از علاقه‌مندي ديگر قدرت‌ها به چندجانبه‌گرايي در نظام بين‌الملل است، زيرا اين فرصت چندهفته‌اي آزموني بزرگ هم براي دو كشور چين و روسيه و هم براي سه كشور اروپايي آلمان، فرانسه و انگليس خواهد بود. زيرا چهار كشور از پنج كشور مذكور داراي حق وتو بوده و از اعضاي دايم شوراي امنيت هستند و همچنين آلمان نيز به عضو دايم غير دايم شوراي امنيت مشهور است، و اگر اين كشورها توان حل اين مساله بدون حضور ايالات‌متحده را نداشته باشند، بايد پذيراي اين مطلب باشند كه ساختار نظام بين‌الملل به سمت چندقطبي حركت نخواهد كرد، بلكه بعد از فروپاشي اتحاد جماهير شوري ساختار سلسله مراتبي يا تك‌قطبي بر نظام بين‌الملل حاكم شده است و اين امر مطلوب قدرت‌هاي مذكور نيست. در جمع‌بندي بايد بيان شود كه پس از خروج يك‌جانبه ترامپ از برجام، به نظر مي‌رسد تصميم جمهوري اسلامي ايران تصميمي منطقي و عقلاني بود و اين تصميم حتي بر تحولات منطقه‌اي نيز ممكن است تاثيرگذار باشد، خصوصا آنكه ترامپ سعي وافر داشت كه با اعلام خروجش از برجام، ايران و مقامات ايراني را عصباني كرده تا با اتخاذ تصميمي عجولانه بهانه‌هاي لازم را براي برخي اقدامات نابخردانه خويش و برخي رژيم‌هاي منطقه فراهم كند. اما اين تصميم باعث خواهد شد كه جمهوري اسلامي ايران علاوه بر رايزني با متحدان خويش با قدرت‌هاي اروپايي نيز رايزني‌هاي گسترده‌اي داشته باشد و همچنين ملزومات و اقدامات لازم را براي اتخاذ تصميمي احتمالا قاطع فراهم كند و البته در صورت به نتيجه رسيدن مذاكرات با پنج قدرت ديگر كه در قياس با گزينه اولي وضعيت بهتري را براي همه طرف‌ها رقم خواهد زد، برجام ادامه يابد و منافع جمهوري اسلامي ايران نيز تامين شود؛ تصميمي كه به‌نوعي و غيرمستقيم مورد تاييد عالي‌ترين مقام كشور يعني مقام معظم رهبري نيز قرار گرفت. كارشناس مسائل سياسي