راهي كه مميز آغاز كرد
ابراهيم حقيقي
موضوعي كه امروز در مطبوعات مغفول مانده هنر تصويرگري است. نشريات امروز ما چه مجله و چه روزنامه، آنچنان به عكس و عكاسي مي‌پردازند كه چيزي به نام تصويرگري و تصويرسازي تقريبا فراموش شده است. اين مقدمه را بهانه مي‌كنم تا بگويم مرتضي مميز از جمله هنرمنداني بود كه تصويرگري را در ايران رايج كرد. در سال‌هاي گذشته مجلات و روزنامه‌هاي ما سرشار از تصاوير بود؛ تصاويري طراحانه و تصويرسازي شده، غير از عكس. مرتضي مميز در آغاز فعاليتش غير از يكي، دو كتابي كه براي كانون پرورش فكري تصويرگري كرد، تصويرگري «كتاب هفته» را كه به سردبيري احمد شاملو منتشر مي‌شد را ، به عهده داشت كه از شاخص‌ترين طراحي‌ها و تصويرسازي‌هاي ايشان است و سبب دگرگوني رفتار تصوير‌گرانه شد. هر هفته كه يكي از شماره‌هاي اين مجله منتشر مي‌شد ما با اتفاق تازه‌اي در روايت تصويرگري آشنا مي‌شديم و براي طراحان گرافيست و تصويرگراني كه بعدها در اين حرفه صاحب‌نام شدند، بسيار آموزنده بود. بعد از آن وقتي در مجله «فرهنگ و زندگي» و مجله «رودكي» صفحه‌آرايي مي‌كرد، باز هم تصويرسازي‌هاي خاصي را از او شاهديم كه هر يك را با ابزارهاي تازه‌اي كه به دستش مي‌رسيد، تصويرسازي‌هاي خلاقانه‌اي مي‌كرد. مثلا در دوراني از مجله رودكي، از شيوه مرسوم قلم فلزي يا راپيد يا مداد عبور كرد و با عكس و دستگاه فتوكپي شروع به كار كرد. به طوري كه عكس‌ها را با دستگاه- هاي‌كنتراست- مي‌كرد و آنها را با قيچي مي‌بريد و مي‌چسباند. در همان زمان در مجله شكار و طبيعت هم تصويرسازي‌هايي دارد كه كاملا نو هستند.
اين رفتارهاي نوين تصويرگرايانه را غير از مطبوعات در طراحي روي جلد كتاب هم به دفعات از خود به يادگار گذاشته است. يكي از طراحان ممتاز جلد كتاب در ايران را مي‌توان مرتضي مميز دانست. مي‌توان شاهد همين رفتار در پوسترهاي سينمايي بود كه طراحي كرد. مثلا پوستر فيلم «ناخدا خورشيد» يكي از شاخص‌ترين و معروف‌ترين رفتارهاي تصويرگرايانه اوست كه براي يك پوستر فيلم مي‌توان متصور شد يا پوستر فيلم «كمال‌الملك» مرحوم علي حاتمي.
علاوه بر اين همه مي‌دانند كه او طراح بسياري از نشانه‌هاي ملي و معروف ايران است و نيز معلمي بود كه در تمام عمر علاوه بر كارهاي حرفه‌اي كه انجام داد، به تدريس و تربيت دانشجو نيز پرداخت. تقريبا تمام دانشجويان او، امروز از معلم‌ها و طراحان گرافيك معتبر ايران هستند. در حقيقت هر جا كه حضور داشت، اثر پررنگي از خودش برجاي مي‌گذاشت.