به بهانه نمايش‌هايي كه در جشنواره تئاتر كيش به صحنه مي‌روند
تئاتر محيطي يا اجراهاي غيرمحيطي
سيد حسين رسولي
دومين جشنواره سراسري تئاتر كوتاه كيش با رويكرد تئاتر محيطي و به‌طور ويژه با تمركز بر تئاتر كافه‌اي و تئاتر ساحلي در جريان است. تئاترهاي محيطي روي «مكان» نمايش حسابي ويژه باز مي‌كنند و هدف آنها جذب تمركز ۱۰۰ درصدي تماشاگران نيست، بلكه بايد مفهومي را در مدت زماني كوتاه به تماشاگر انتقال بدهند. قديمي‌هاي تهران خوب مي‌دانند كه تئاترشهر در محل «كافه شهرداري« ساخته شد، جايي كه انواع نمايش‌ها به‌طور مداوم اجرا مي‌شد. جالب است كه كافه‌ها و نمايش‌ها از آن دوران تاكنون تغييرات زيادي كرده‌اند و بسياري از جوانان ديگر با تئاترهاي كافه‌اي آشنا نيستند. ما يك تئاتر كافه‌اي در جشنواره كيش ديديم كه به داستان رستم و سهراب مي‌پرداخت كه در آن از نمايش‌هاي سنتي ايراني هم استفاده شده بود، اما مي‌توانست در هر مكان ديگري نيز اجرا برود. مونولوگ مشهور «در مضرات دخانيات» به نويسندگي آنتون چخوف هم اجرا شد كه كارگردان اين كار حتي نيم‌نگاهي به مكان كافه نداشت. اين موضوع از عدم شناختي عميق و عدم مطالعه بسياري از تئاتري‌ها حكايت دارد. به نظر مي‌رسد كه شركت‌كنندگان حتي شناختي به نمايش‌هاي قهوه‌خانه‌‌اي و آثار اسماعيل خلج ندارند، زيرا وي نويسنده‌اي است كه فرودستان را به خوبي در محيط قهوه‌خانه‌هاي تهران به تصوير كشيده است. شايد آنان با نمايشنامه جذاب و ساده «كافه پولشري» به نويسندگي آلن وتز نيز آشنا نيستند، زيرا در اين متن با زني كافه‌چي روبه‌رو مي‌شويم كه از زندگي خود به مشتريان مي‌گويد. تئاترهايي چون «كافه پولشري» به شدت به مونودرام وابسته هستند، زيرا با تماشاگران مشخصي در مكاني از پيش تعريف شده مواجهند. تئاترهاي كافه‌اي به طرز جالب توجهي اجرامحور هستند. ريچارد شكنر در خصوص تئاتر محيطي چند اصل را مطرح مي‌كند؛ مثلا اينكه تمام محيط همان‌طور كه مورد استفاده اجراگران قرار مي‌گيرد مورد استفاده تماشاچيان نيز قرار مي‌گيرد يعني جاي مشخصي براي بازيگر در نظر گرفته نمي‌شود. عناصر نمايش نيز به زبان خود سخن مي‌گويند نه فقط با تاكيد بر كلام و متن قرار نيست صرفا يك نقطه شروع و يا يك نقطه پايان داشته باشد. اين نكات در هيچ يك از تئاترهاي كافه‌اي كه تا حالا ديده‌ام، رعايت نشده است و كارگردانان به همه چيز توجه داشتند جز مكان، فضا و محيط كافه؛ پس بايد بگوييم ما اصولا تئاتر كافه‌اي نداريم ولي تئاتر در كافه داريم. تئاترهاي كافه‌اي نبايد در جاي ديگري جز كافه اجرا شوند. بحث محتوا هم مهم است. استاد تئاتر آلترناتيو، داريوفو است كه اغلب عادت داشت كارهايش را به مكان‌هايي چون بازار تربار و ميدان‌هاي شلوغ ببرد و حرف‌هاي انتقادي بزند و از سانسور فرار كند پس ما هم مي‌توانيم اين راه را ادامه بدهيم. با تمام اين احوال، كيفيت برگزاري دومين جشنواره كوتاه كيش بسيار مناسب است و حضور حميد پورآذري و اصغر دشتي نيز به شركت‌كنندگان كمك مي‌كند تا كارهاي بهتري در آينده توليد كنند.