مرد تنهاي دونلي را دريابيد

ديروز مطلبي درباره شيرمحمد اسپندار در ايسنا منتشر شد كه مي‌گفت اين نوازنده ممتاز ساز دونلي در بستر بيماري است.
شيرمحمد 89 ساله دو سالي است كه از بيماري‌هاي گوناگون رنج مي‌برد. در زمانه‌اي كه نگرش‌هاي طولي در فرهنگ و هنر رنگ باخته و هنرمندان مختلف در عرض يكديگر و نه در طول هم، دست به كار تسخير جغرافيايي مختص خود از قلمرو لايتناهي هنرند و كسي هم جاي ديگري را تنگ نمي‌كند، مرد سيستاني موسيقي ما بالطبع از نوادر روزگار فرهنگ و هنر است كه همچنان بايد او را واجد صفت‌هاي افضلي چون «متخصص‌ترين» و «ماهرترين» نوازنده ساز دونلي دانست. چيره‌دستي و تخصص او در نواختن اين ساز چنان است كه گفته مي‎شود نظر به فاصله كيفي صداي ساز او از سايرين و خاصه جواناني كه در سيستان و بلوچستان ادامه‌دهنده راه اويند، بيراه نيست اگر او را تنها نوازنده متخصص دونلي بدانيم.
دونلي يا دوني يكي از سازهاي خانواده ني و ساز بومي بلوچستان است.‌ سازي شامل دو ني كه هنگام نواختن هر دو در دهان نوازنده قرار مي‌گيرد. نوازنده ني مونث را قدري پايين‌تر از آن ديگري كه مذكر است، قرار مي‌دهد. در نواختن اين ساز، تنها ني مذكر و شش سوراخ آن است كه مورد استفاده براي دميدن قرار مي‌گيرد و ني مونث تنها نقش واخواني يا به اصطلاح دمكش را بر عهده دارد.
شيرمحمد اسپندار سال ۱۳۱۰ در شهر بمپور سيستان و بلوچستان متولد شد. نوجوان بود كه براي كار به پاكستان رفت و 27 ساله بود كه با انباشتي از تجربه موسيقي در همان كمتر از دو دهه به ايران بازگشت.
از او مقام‌ها و آهنگ هاي بلوچي زيادي برجاي مانده است كه عمدتا در زمره زيباترين قطعات موسيقي نواحي ايرانند. تنديس او و نخستين دونلي در موزه تهران قرار دارد.
از ويژگي‌هايش كه معمولا درباره‌اش گفته مي‎شود، پشتكار همراه با دقت و كنجكاوي اوست. چنانكه هر قطعه‌اي را از هر جا و با هر‌سازي كه مي‏شنيد، در آن دقيق مي‎شد و تا نمي‌نواخت آرام نمي‌گرفت. چنانكه مي‌گويند هر بار كه صداي ‌سازي از تلويزيون و راديو پخش مي‎شد، آنقدر بر آن متمركز مي‎شد و سعي‌اش را براي درآوردن آن قطعه به مختصات ساز تخصصي خود دخيل مي‌كرد كه سرانجام همان قطعه‌ را با دوني تحويل مي‎داد.
خودش مي‌گويد نواختن دوني را تنها با نگاه كردن به انگشتان كسي كه همزمان در دو ني مي‌نواخته، فرا گرفته است. غم‌انگيز اينكه -بنا به تاييد او- تنها يك نفر در سيستان و بلوچستان پهناور و بالطبع ايران نواختن دوني را از شيرمحمد آموخته بوده و او موسي بلوچ بود كه خود از محل تلمذ در محضر شيرمحمد، آوازه‌اي در موسيقي ايران يافته بود. گرچه درد ديرسال معيشت هنرمندان دامنگير او هم بود و او را كه ناچار بود با وانت در جاده‌ها كار كند، سرآخر در سانحه رانندگي به كام مرگ برد.
شيرمحمد اسپندار امروز در حيات است و اين يعني فرصتي براي آنها كه مي‌دانند چه مسووليت به‌جا نياورده‌اي در قبال او دارند؛ تا شايد اين چند روز باقيمانده را فارغ از دغدغه‌هاي درمان و معيشت و چيزهايي از اين دست كه افتد و داني بگذراند.