انتخابات سوريه از منظري ديگر
روسيه منتظر نتيجه انتخابات ايران است
ابوالقاسم دلفي
در شرايطي كه اوضاع و تحولات منطقه خاورميانه و خليج فارس طي هفته‌هاي اخير سمت و سوي متفاوتي نسبت به ماه‌هاي اخير و به خصوص پس از انتخاب آقاي جو بايدن به رياست‌جمهوري ايالات متحده به خود گرفته است. چهارشنبه گذشته سوريه پس از پشت سر گذاشتن يك دهه جنگ و درگيريهاي خونين كه علاوه بر تلفات انساني نزديك به چهارصد هزار نفر و آوارگي بخش عظيمي از مردم اين كشور، شاهد برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري بود كه طي آن آقاي بشار اسد براي چهارمين بار پس از «جانشين پدر شدن» در سال ۲۰۰۰، با بيش از نود و پنج درصد آراي ماخوذه از سوري‌هايي كه در مناطق تحت كنترل دولت اين كشور به سر مي‌برند، به رياست‌جمهوري در سوريه ادامه خواهد داد.
همزماني برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري سوريه با دوران انتخابات و معرفي كانديداهاي مورد نظر شوراي نگهبان قانون اساسي براي حضور در انتخابات رياست‌جمهوري سيزدهم در كشورمان كه در بيست و هشتم خرداد ماه جاري برگزار خواهد شد و پس از جنگ ۱۱ روزه غزه و تحولات متعاقب آنكه احتمالا زمينه‌‌ساز پاره‌‌اي اتفاقات مهم داخلي در سرزمين‌هاي اشغالي و تعيين تكليف آينده نتانياهو نخست‌وزير فعلي رژيم صهيونيستي خواهد بود، حكايت از تصوير آينده متفاوت از آنچه در گذشته شاهد آن در منطقه بوديم، دارد.
انتخابات رياست‌جمهوري سوريه و برگزيده‌شده بشار اسد براي يك ماموريت هفت‌ساله ديگر در شرايطي برگزار شد كه درگيريهاي نظامي ده‌ساله در اين كشور تقريبا فروكش كرده و نتيجه آن اقتصاد ويراني است كه براي سوريه و مردمي كه در اين سرزمين باقي مانده‌اند به جاي گذاشته است.
از منظر كشورهاي غربي مخالف با نظام خانوادگي حاكم در سوريه و مخالفان داخلي آقاي بشار اسد، انتخابات چهارشنبه گذشته رياست‌جمهوري سوريه فاقد وجاهت لازم براي برگزيدن حكمران جديد اين كشور بوده است و آقاي بشار اسد رييس‌جمهور سوريه نيز پس از اعلام نتايج انتخابات در سخنراني جمعه گذشته خود خطاب به مردم اين كشور كه معارضان داخلي و خارجي وي را هدف داشت خاطرنشان كرد كه «آنچه شما انجام داديد رزمايش بي‌سابقه‌اي در مقابل دشمنان كشور بود و با اين كار تعادل قوا را به هم زديد و دشمنان سوريه قوي‌ترين پيام‌ها را دريافت كردند. شما انقلاب را كه توسط مزدوران، مشوه شده بود تثبيت و شهرت آن را نجات داديد.»
علي‌الاصول اشاره اخير آقاي اسد به شورش‌‌هاي مردمي سال‌هاي ۲۰۱۱ به بعد بوده كه منشا اصلي درگيري‌ها و جنگ ده ساله اين كشور است. رييس‌جمهور سوريه در انتخاب قبلي اين كشور در سال ۲۰۱۴ كه در كوران درگيري‌ها و جنگ برگزار شد، هشتاد و چهار درصد آرا را به دست آورده بود در حالي كه در انتخابات هفته گذشته آراي كسب شده ايشان از مرز نود و پنج درصد نيز عبور كرد. هرچند نتيجه به دست آمده در انتخابات اخير سوريه قابل پيش‌بيني بود و تعجبي را در افكار عمومي منطقه و بين‌المللي به دنبال نداشت، ليكن تصاوير منتشرشده از مردم سوريه در شهرهاي مختلف اين كشور كه پس از اعلام نتيجه، به ابراز احساسات مي‌‌پرداختند، نشان از اهميت و حساسيتي بود كه حاكميت سوريه به اين رخداد مهم سياسي سوريه نشان داده بود.
بر اساس آمار دولتي از حدود ۱۸ ميليون نفر واجدين شرايط راي دادن در داخل و خارج از سوريه، حدود چهارده ميليون نفر و به عبارتي ۷۶.6 درصد از آنان در پاي صندوق‌هاي راي حضور يافتند و در اين بين سيزده و نيم ميليون نفر به آقاي بشار اسد راي دادند. پيام اصلي بشار اسد پس از پيروزي در انتخابات به مخالفان خود در سوريه و كشورهاي خارجي معارض اين بود كه تصورات و خواب‌هاي شما براي سرنگوني حاكميت اين كشور محقق نشد و لذا برخي ناظران تحولات سوريه بر اين نظر قرار گرفتند كه پس از كسب نتيجه اعلامي انتخابات در سوريه، اقدامات ديپلماتيك بين‌المللي براي انجام اصلاحات در اين كشور را فعلا بايد فراموش كرد. لذا با توجه به اينكه كشورهاي غربي هرگونه مساعدت و كمك به بازسازي سوريه را منوط به ايجاد تغييرات سياسي در اين كشور كرده‌اند، بشار اسد و همفكران وي به سمت ساير كمك‌كنندگان داراي ظرفيت كشيده شده و به همين دليل روابط دمشق با كشورهاي نفتخيز خليج فارس كه با برخي از آنها نيز پيش از اين روابط ديپلماتيك مجدد برقرار شده و حتي قبل از برگزاري انتخابات، مسوولان سوري موضوع تغيير بزرگ در آينده روابط با كشورهاي خليج فارس را عنوان كرده بودند، به سوي گرمي بيشتر در حال تغيير است.
در شرايطي كه هنوز بخش‌هايي از خاك سوريه در شمال غربي اين كشور و به خصوص استان ادلب و نيز مناطق كردنشين از كنترل دولت مركزي خارج است معذالك بشار اسد به كمك هم‌پيمانان خود تقريبا دوسوم خاك سوريه را مجددا به كنترل درآورده است. از طرف ديگر و در جناح مخالفان نظام سوريه حاشيه عملياتي و اثرگذاري قابل توجهي به خصوص به دليل انشعابات پي در پي و حضور سران اپوزيسيون سوري در خارج از اين كشور مشاهده نمي‌شود و به نظر مي‌رسد كه دايره اثرگذاري آنها در تحولات سوريه فعلا به اقداماتي در سازمان‌هاي بين‌المللي عليه بشار اسد محدود شده است.
گذر از شرايط داخلي سوريه با تاكيد بر مشكلاتي كه به شدت گريبانگير بشار اسد پس از پيروزي در انتخابات شده، اوضاعي است كه روس‌ها به عنوان اولين كشوري كه موفقيت آقاي اسد را تبريك گفتند، با آن روبه‌رو هستند و در حالي كه هنوز بخش‌هايي از خاك سوريه در اشغال ترك‌ها و مزدوران آنهاست و امريكايي‌ها همچنان قسمت‌هايي از سوريه را براي سرقت نفت اين كشور براي خود حفظ كرده و تروريست‌هاي داعش نيز در مناطقي از سوريه فعال مايشاء هستند، سوال اصلي در اذهان منطقه اين است كه چرا روس‌ها همچنان روي بشار اسد شرط‌بندي كرده‌اند.
در پاسخ به اين سوال برخي ناظران تحولات سوريه معتقدند كه هرچند روس‌ها مسلط بر بازي در سوريه شدهاند ليكن در واقع زنداني استراتژي خود و جاه‌طلبي‌هاي هم‌پيمان خود (بشار اسد) هستند. پوتين به بخش بزرگي از اهداف خود در سوريه به خصوص نجات بشار اسد دست يافته و بدون ترديد در جنگ نظامي نيز پيروز شده ولي هنوز نتوانسته است اين دستاورد نظامي را به پيروزي‌هاي سياسي قابل توجهي تبديل كند. از يك طرف سوريه ويران‌شده بر اثر جنگ براي بازسازي نيازمند چند صد ميليارد دلار سرمايه است و غربي‌ها حاضر نيستند در اين زمينه حتي با بشار اسد همكاري و صحبت كنند. در ايام قبل از انتخابات اخير، رسانه‌ها و فضاي مجازي عربي اين فرض را مطرح مي‌كردند كه مسكو با اذعان به وضعيت موجود امكان كنار گذاشتن بشار اسد و جايگزيني وي را با فردي كه قابل قبول‌تر باشد، در دستور كار دارند. به نظر مي‌رسد غربي‌ها با اين راه‌حل كه ظاهرا تنها روي كاغذ عملي است همراه خواهند بود كه در نتيجه آن از مطالبات مصرانه خود نيز در خصوص اسد عدول نكرده و در بازسازي سوريه هم شركت مي‌كنند ضمن آنكه كشورهاي عربي حوزه خليج فارس اين راه‌حل را براي زمينه‌سازي بازگشت مجدد سوريه به جمع اعراب با كمك روسيه مناسب تلقي مي‌كنند؛ ليكن در صحنه عمل اين فرضيه اجرايي نبوده و بعيد است مدنظر كرملين بوده باشد.
به عقيده خانم آنا بورشوسكايا از «انستيتو واشنگتن» و آشنا به سياست‌هاي خاورميانه‌اي روسيه اين فرض كه با برگزاري انتخابات در سوريه، پوتين در نظر دارد بشار اسد را خلع يد كند، در حد خيال‌پردازي است زيرا پوتين تاكنون نشان داده است كه در آينده نزديك جايگزيني براي بشار اسد متصور نيست. از يك طرف حضور روس‌ها در سوريه در چارچوب يك فرآيند منطقه‌اي انجام شده و از ديدگاه كرملين حمايت از بشار اسد اين فرصت را براي آنها فراهم كرده كه بازگشت روسيه به خاورميانه را عملياتي كنند و در نتيجه به عنوان يك بازيگر غير قابل انتقال انكار در منطقه تلقي شوند كه اين امر فرصت قرار گرفتن در بهترين موقعيت ژئوپليتيك منطقه را براي آنها فراهم كرده است.
از نظر خانم آنا بورشوسكايا، اولويت اساسي براي مسكو در اين فرآيند منطقه‌اي تداوم حيات بشار اسد در سوريه و كاهش برتري امريكا در امور جهاني است كه هر دو اين محورها به هم ارتباط داشته و تاثيرات متقابل دارند. طي دو هفته آينده اولين ديدار حضوري روساي جمهور امريكا و روسيه با خط و نشان‌هاي مقدماتي آقاي بايدن براي ورود به مسائل حقوق بشري در روسيه، در ژنو برگزار خواهد شد و موضع قابل اتكاي آقاي پوتين در تحولات خاورميانه و حضور در سوريه و در اوضاع و احوالي كه امريكا قصد ترك منطقه را دارد، در مذاكرات با بايدن بسيار حايز اهميت است.
از اين منظر مسكو قصد دارد به عنوان ابرقدرتي كه همچنان هم‌پيمانان خود را كمك مي‌كند و آنها را تنها نمي‌گذارد، بيش از پيش از سايه اتهامات دوران پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي عبور كند و منطقه را به اين تصور برساند كه روسيه به عنوان يك ابرقدرت با نفوذ به آنچه مي‌گويد، عمل مي‌كند . پوتين در توجيه حضور نظامي در سوريه اعلام كرده است كه بشار اسد را نجات مي‌دهد و اين واقعيت فعلا تحقق يافته است. ولي آيا غربي‌ها كه گفته بودند اسد بايد برود توانستند به خواسته خود دست يابند؟
لذا به نظر مي‌رسد با سياست جاري روس‌ها در درازمدت، غربي‌ها و ساير قدرت‌ها چاره‌‌اي جز كنار آمدن با بشار اسد را ندارند و در اين شرايط است كه نزديكي اخير عربستان به سوريه معنا پيدا كرده است. البته بسياري از ناظران تحولات سوريه معتقدند كه در مورد نقش و وزن سياسي روسيه در سوريه و توانايي تاثيرگذاري مسكو بر رفتار بشار اسد گزافه‌گويي مي‌شود و شاهد اين مدعا نيز تلاش‌‌هاي مجددي است كه روس‌ها اخيرا براي ترغيب بشار اسد در جديت نشان دادن در مذاكرات مربوط به موضوع روند حل‌وفصل سياسي منازعه سوريه آغاز كرده‌اند. ليكن در گفت‌وگوهاي اوايل آوريل گذشته تيم مذاكره‌كننده سوري و مخالفان بشار اسد، نتيجه حاصل نشد كه خلاف تلاش‌ها و خواسته‌هاي مسكو را نشان داد. همچنين در اين زمينه خاطرنشان شده است كه امريكا در سال ۲۰۰۳ با مداخله در عراق گمان مي‌كرد كه صدام را بركنار و رژيم دلخواه خود در بغداد مستقر مي‌كند. در حالي كه مداخله امريكا تنها منجر به بهره‌‌مندي منطقه از دستاوردهاي سياسي جنگ امريكا عليه صدام و نابودي وي شد. امريكايي‌ها طي ده سال گذشته هزينه‌هاي فراواني براي تثبيت حضور خود در عراق و به تبع آن منطقه خليج فارس صرف كرده‌اند كه نتيجه و حاصل آن تبديل به بروز اراده در هيات حاكمه جديد امريكا براي خروج اين كشور از سراسر منطقه شده است.
روس‌ها نيز گمان دارند در سوريه به وضعيت مشابه امريكا در عراق دچار شدهاند با اين تفاوت وضعيت كه اگر امريكايي‌ها به‌رغم تمامي رفتارها و راهبردهاي غيرمسوولانه خود در منطقه و دخالت نظامي در عراق موفق شدند صدام را براي هميشه از كار بركنار و از سر راه‌شان بردارند، روس‌ها اين روزها با نجات بشار اسد حتي نمي‌توانند سوريه را به حال خود رها كنند، زيرا بدون تحول سياسي در سوريه اگر نظاميان روسي بروند سرنوشت بشار اسد و مقابله وي با معارضان معلوم نيست به كجا ختم مي‌شود و بازگشت به شرايط قبل از دخالت روسيه در سوريه محتمل به نظر مي‌رسد.
در هر حال انتخابات سوريه انجام شد و بشار اسد طي هفت سال آينده حاكم كشوري خواهد بود كه با تلاش‌ها و پشتيباني‌هاي فراوان حاميانش از جمله روسيه قرار است به راه خود ادامه دهد. جمهوري اسلامي ايران نيز طي هفته‌هاي آتي با مشخص شدن نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري سيزدهم، تحولات و راهبردهاي منطقه‌اي خود را منطبق با ديدگاه‌هاي رييس‌جمهور جديد و تيم سياست خارجي خود براي هشت سال آينده رقم خواهد زد و در اين بين به نظر مي‌رسد كه مسكو در پرتو شرايط پيچيده خود در منطقه، با حساسيت‌هاي بيشتري نسبت به انتخابات سوريه در انتظار نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري در ايران براي چشم‌انداز آينده حضور خود در منطقه به سر خواهد برد.
انتخابات سوريه انجام شد و بشار اسد طي هفت سال آينده حاكم كشوري خواهد بود كه با تلاش‌ها و پشتيباني‌هاي فراوان حاميانش از جمله روسيه قرار است به راه خود ادامه دهد . جمهوري اسلامي ايران نيز طي هفته‌هاي آتي با مشخص شدن نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري سيزدهم، تحولات و راهبردهاي منطقه‌اي خود را منطبق با ديدگاه‌هاي رييس‌جمهور جديد و تيم سياست خارجي خود براي هشت سال آينده رقم خواهد زد و در اين بين به نظر مي‌رسد كه مسكو در پرتو شرايط پيچيده خود در منطقه، با حساسيت‌هاي بيشتري نسبت به انتخابات سوريه در انتظار نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري در ايران براي چشم‌انداز آينده حضور خود در منطقه به سر خواهد برد.
گذر از شرايط داخلي سوريه با تاكيد بر مشكلاتي كه به شدت گريبانگير بشار اسد پس از پيروزي در انتخابات شده، اوضاعي است كه روس‌ها به عنوان اولين كشوري كه موفقيت آقاي اسد را تبريك گفتند، با آن روبه‌رو هستند و در حالي كه هنوز بخش‌هايي از خاك سوريه در اشغال ترك‌ها و مزدوران آنهاست و امريكايي‌ها همچنان قسمت‌هايي از سوريه را براي سرقت نفت اين كشور براي خود حفظ كرده و تروريست‌هاي داعش نيز در مناطقي از سوريه فعال مايشاء هستند، سوال اصلي در اذهان منطقه اين است كه چرا روس‌ها همچنان روي بشار اسد شرط‌بندي كرده‌اند.