بازي پلوسي با آتش
سفر احتمالي رييس مجلس نمايندگان امريكا به تايوان چه تبعاتي خواهد داشت؟
محمدحسين لطف‌الهي
تايوان، جزيره‌اي 23 ميليون نفري در 80 مايلي خاك چين همواره يكي از نقاط كانوني بحران در روابط پكن و واشنگتن بوده است. حالا اين بحران در اوج خود قرار دارد.
نانسي پلوسي، رييس مجلس نمايندگان امريكا روز دوشنبه تور آسيايي خود را با سفر به سنگاپور آغاز خواهد كرد. در بيانيه‌‌اي كه دفتر او روز يكشنبه منتشر كرد، اعلام شده است كه پلوسي در راس هياتي از نمايندگان كنگره عازم منطقه ايندوپاسيفيك خواهد شد تا بار ديگر «بر تعهد قوي و تزلزل‌ناپذير امريكا» به حمايت از دوستان و متحدانش تاكيد كند. بر اساس اين بيانيه، تور آسيايي رييس مجلس نمايندگان امريكا شامل سفر به كشورهاي سنگاپور، مالزي، كره جنوبي و ژاپن خواهد بود و نانسي پلوسي ترجيح داده درباره توقف احتمالي در تايوان كه در هفته‌هاي اخير اصلي‌ترين عامل تشديد تنش ميان پكن و واشنگتن محسوب مي‌شود، سياست سكوت را در پيش بگيرد.
رييس مجلس نمايندگان امريكا براي سفر به تايوان در سال جاري برنامه‌ريزي كرده بود، اما شيوع بيماري كوويد 19 باعث شد اين سفر به تعويق بيفتد. ماه گذشته ميلادي اما زماني كه از او سوال شد آيا به زودي به تايوان سفر خواهيد كرد يا نه، پلوسي پاسخ داد: «براي ما بسيار مهم است كه حمايت خود را از تايوان نشان دهيم.»
اگر تصميم پلوسي نهايي باشد، اين اولين‌بار نيست كه يك رييس مجلس نمايندگان ايالات متحده در دوره مسووليت خود عازم تايوان مي‌شود. در سال 1997 ميلادي، نيوت گينگريچ، رييس‌جمهوري‌خواه مجلس نمايندگان امريكا به تايوان رفت و با رييس‌جمهور وقت اين جزيره، لي تنگ هويي ديدار كرد. اين سفر درست پس از سفر گينگريچ به شانگهاي انجام شد كه در آن رييس مجلس نمايندگان امريكا به مقام‌هاي چيني هشدار داد ايالات متحده در صورت لزوم براي حمايت از تايوان دخالت نظامي خواهد كرد. به گفته گينگريچ، پاسخ چين در آن زمان «آرام» بود و پكن صرفا به تهديد لفظي واشنگتن اكتفا كرد. شواهد اما نشان مي‌دهد اين‌بار اوضاع تا حدود زيادي متفاوت خواهد بود. با گذشت نزديك به ربع قرن، چين بسيار قوي‌تر شده، اعتماد به نفس بيشتري پيدا كرده و شي جين پينگ رهبر اين كشور تاكيد كرده است كه هيچ چالشي عليه منافع اساسي چين را تحمل نخواهد كرد.
درو تامپسون، پژوهشگر ارشد مدعو در مدرسه سياست عمومي لي كوان يو در دانشگاه ملي سنگاپور مي‌گويد: «چين زير نظر شي جين پينگ يك دولت كاملا متفاوت با دولت‌هاي گذشته است. پكن حالا در موقعيتي است كه مي‌تواند قاطعانه‌تر عمل كند و هزينه‌ها و پيامدهايي را به كشورهايي كه منافع چين را در سياستگذاري يا اقدامات خود در نظر نمي‌گيرند، تحميل كند.» چين تايوان را جزيي از خاك خود مي‌داند و بر بازگشت مسالمت‌آميز آن به خاك اصلي تاكيد دارد. امريكا با اينكه استقلال تايوان را به رسميت نشناخته، اما اصلي‌ترين حامي اين جزيره است.
احتمال سفر نانسي پلوسي به تايوان در حالي مطرح مي‌شود كه روابط چين و امريكا در وضعيت حساسي قرار دارد. ارزيابي دولت ايالات متحده اين است كه ممكن است چين طي يك‌سال و نيم آينده تايوان را - شايد با استفاده از زور - بار ديگر تحت حاكميت پكن در آورد. از همين‌رو دولت بايدن مخالف سفر رييس مجلس نمايندگان امريكا به عنوان مقامي همسطح با رييس‌جمهور به تايوان است. پنتاگون هفته گذشته هشدار داد كه اين سفر ممكن است «واكنش پيش‌بيني نشده قوي» ارتش چين را در پي داشته باشد و پكن تلاش خواهد كرد تا جلوي فعاليت‌هاي استقلال‌طلبانه را بگيرد. به نوشته ان‌پي‌آر، تايوان و چين در سال 1949 پس از يك جنگ داخلي كه با پيروزي كمونيست‌ها در سرزمين اصلي چين به پايان رسيد، از هم جدا شدند. هر دو دولت چين و تايوان مي‌گويند كه آنها يك كشور هستند، اما در مورد اينكه كدام كشور حق حاكميت بر سرزمين اصلي را دارد، اختلاف‌نظر دارند. آنها روابط رسمي ديپلماتيك ندارند، اما از نظر اقتصادي تجارت و سرمايه‌گذاري متقابل قابل توجهي دارند. شي جين پينگ رييس‌جمهور چين سال گذشته ميلادي متعهد شد كه اتحاد دوباره چين و تايوان را پيگيري كند. او بازه زماني مشخصي را براي به سرانجام رساندن اين وعده تعيين نكرد، اما كارشناسان معتقدند پيش از برگزاري كنگره مهم حزب كمونيست چين در پاييز امسال كه پيش‌بيني مي‌شود شي جين پينگ براي سومين دوره متوالي ده‌ساله به عنوان رييس‌جمهور انتخاب شود، او براي نشان دادن سرسختي خود در مسير عمل به تعهدش، ممكن است دست به هر اقدامي - از جمله اقدام نظامي - بزند.جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا از خطري كه سفر نانسي پلوسي به تايوان ممكن است براي ايالات متحده ايجاد كند، آگاه است. در هفته گذشته، زماني كه از بايدن سوال شد كه نظرش درباره اين سفر چيست، رييس‌جمهور امريكا پاسخ داد كه «از نظر ارتش، اين ايده در موقعيت زماني فعلي ايده خوبي نيست.» به گزارش «اعتماد»، رييس‌جمهور امريكا از نظر قانوني اختيارات گسترده‌اي براي جلوگيري از سفر رييس مجلس نمايندگان به تايوان ندارد و با توجه به فضاي ضد چيني در حال رشد در درون هر دو حزب اصلي ايالات متحده يعني حزب دموكرات و حزب جمهوري‌خواه، از نظر سياسي مخالفت رسمي با اين سفر هزينه زيادي براي بايدن در بر مي‌داشت.چين تاكنون روشن نساخته است كه واكنشش به سفر پلوسي به تايوان چه خواهد بود. در گفت‌وگوي تلفني دو ساعته‌اي كه روز پنجشنبه هفته گذشته ميان بايدن و شي جين پينگ صورت گرفت، رييس‌جمهور چين به همتاي امريكايي خود هشدار داد كه امريكا در موضوع تايوان «نبايد با آتش بازي كند.» بر اساس بيانيه رسمي منتشر شده از سوي دولت چين، در اين گفت‌وگو اشاره مستقيمي به تصميم رييس مجلس نمايندگان امريكا انجام نشد. طبق نوشته رسانه‌هاي دولتي چين، شي به بايدن گفته است كه ايالات متحده بايد از «اصل چين واحد» تبعيت كند. وي تاكيد كرد كه چين قاطعانه با استقلال تايوان و دخالت نيروهاي خارجي مخالف است. رييس‌جمهوري چين به همتاي امريكا خود گفته است: «كساني كه با آتش بازي مي‌كنند تنها مي‌سوزند. اميدواريم طرف امريكايي در اين مورد شفافيت داشته باشد و به اصل چين واحد احترام بگذارد.»ديگر مقام‌هاي ارشد چين اما در موضع‌گيري عليه پلوسي صريح‌تر بوده‌اند. ژائو ليجيان، سخنگوي وزارت خارجه چين در كنفرانس خبري روز دوشنبه هفته گذشته خود تصريح كرد: «طرف چيني بارها به ايالات متحده اعلام كرده كه به شدت با سفر پلوسي رييس مجلس نمايندگان به تايوان مخالف است. ما كاملا آماده هستيم.» او افزود: «اگر ايالات متحده راه خود را برود، چين قطعا اقدامات قاطع و كوبنده براي حفظ حاكميت ملي و تماميت ارضي خود انجام خواهد داد و ايالات متحده بايد مسوول هر گونه عواقب جدي آن باشد.» وانگ يي، وزير امور خارجه چين نيز روز سه‌شنبه گفت: درياي جنوبي چين «تفرجگاه» كشورهاي خارج از منطقه يا «عرصه مبارزه» براي رقابت قدرت‌هاي بزرگ نيست. به نوشته خبرگزاري رويترز، او در سخنراني افتتاحيه سمينار مجازي به مناسبت بيستمين سالگرد امضاي بيانيه رفتار طرف‌ها در درياي جنوبي چين تاكيد كرد كه موضوع درياي جنوبي چين بايد توسط خود كشورهاي منطقه رسيدگي شود.
برخي تحليلگران و مقام‌هاي دولتي فكر مي‌كنند، چين ممكن است با استفاده از نيروي هوايي خود مانع از انجام گرفتن اين سفر شود. سي‌ان‌ان مي‌نويسد: «يك مقام آگاه مي‌گويد كه دولتمردان امريكايي در اتاق‌هاي دربسته فكر مي‌كنند ممكن است چين براي جلوگيري از سفر پلوسي به تايوان، منطقه پرواز ممنوع اعلام كند.» در ابتداي هفته جاري، ارتش چين اعلام كرد كه از ساعت ۸ صبح روز شنبه ۳۰ جولاي (۸ مرداد) تا ساعت ۲۱ به وقت محلي يك رزمايش نظامي در تنگه تايوان برگزار خواهد كرد كه در آن از مهمات جنگي استفاده مي‌شود. ارتش چين در اعلاميه خود ورود به منطقه را اكيدا ممنوع اعلام كرده است. كارشناسان اين اقدام را يكي از اقدامات برنامه‌ريزي شده چين براي جلوگيري از سفر پلوسي ارزيابي مي‌كنند.
اهميت تايوان براي شي جين پينگ
جين پرلز، خبرنگار كهنه‌كار حوزه چين در روزنامه نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: «شي جين پينگ قاطع‌تر از تمام اسلاف خود تاكيد كرده كه اتحاد دوباره با تايوان را به عنوان يكي از اولويت‌هاي اصلي خود مي‌بيند.» به نوشته او، «آقاي شي، ماه گذشته وي فنگه وزير دفاع چين را به كنفرانسي امنيتي در سنگاپور اعزام كرد كه در آن وزير دفاع چين هشدار داد كه اين كشور در مسير جنگيدن براي تايوان ترديد به خود راه نخواهد داد. وي فنگه گفته بود اگر كسي به خود جرات دهد كه بخواهد تايوان را از چين جدا كند، ما براي جنگيدن ترديدي به خود راه نخواهيم داد و بدون فكر كردن به هزينه، وارد جنگ خواهيم شد. اين اظهارنظر قاطع نشان مي‌دهد اراده چين براي اتحاد دوباره با تايوان جدي است اما اگر اقدامي خارجي وجود نداشته باشد، اين اراده نمودي قريب‌الوقوع نخواهد داشت.»
ويليام اچ اورهولت، پژوهشگر ارشد مدرسه كندي وابسته به دانشگاه هاروارد در اين خصوص مي‌نويسد: «چين به شدت خواهان بازگشت تايوان است، اما اين بدان معنا نيست كه خواهان يك جنگ خونين در آينده نزديك است كه معجزه اقتصادي چين را نابود كند.»
توان نظامي چين را نبايد ناديده گرفت
كارشناسان امريكايي متفق‌القولند كه چين توانايي نظامي بالايي براي اقدام عليه تايوان دارد. اوريانا اسكايلار ماسترو، پژوهشگر موسسه مطالعات بين‌المللي فريمن اسپوگلي دانشگاه استنفورد مي‌گويد: «چين اكنون بزرگ‌ترين نيروي دريايي جهان را دارد و ايالات متحده مي‌تواند كشتي‌هاي بسيار كمتري را وارد يك درگيري احتمالي در تايوان كند. همچنين به نظر مي‌رسد نيروي موشكي چين توان هدف قرار دادن ناوها در درياي چين جنوبي را به خوبي داراست و مي‌تواند خطر ناوهاي هواپيمابر امريكايي - اصلي‌ترين ابزار قدرت دريايي امريكا - را خنثي كند.»
او همچنين تقابل با چين را در موضوع تايوان بسيار بسيار سخت‌تر از تقابل با روسيه در موضوع اوكراين ارزيابي مي‌كند. اوريانا اسكايلار ماسترو تاكيد دارد: «ارتش چين بزرگ‌تر و قدرتمندتر از ارتش روسيه است و اقتصاد چين نيز بسيار بزرگ‌تر، انعطاف‌پذيرتر و جهاني‌تر از اقتصاد روسيه حساب مي‌آيد.» از همين رو، جلب حمايت ديگر كشورها براي تحريم اقتصادي چين نظير آنچه در موضوع روسيه و اوكراين اتفاق افتاد - با توجه به اينكه چين شريك اصلي تجاري بسياري از كشورها در دنياست - بسيار چالش‌برانگيزتر از منزوي كردن روسيه خواهد بود.
اين تحليلگر معتقد است ايالات متحده نبايد سياست «ابهام استراتژيك» را در قبال تايوان كنار بگذارد و انجام دادن چنين كاري يعني ايجاد خطر بزرگ‌تر براي تايوان. به اعتقاد او، بر خلاف اظهارنظرهايي كه اخيرا صورت گرفته، بعيد به نظر مي‌رسد كه در يك جنگ احتمالي، ايالات متحده نيروهاي خود را براي كمك به تايوان اعزام كند.
رييس ستاد مشترك ارتش امريكا هفته گذشته هشدار داد كه ارتش چين «تخاصمي و خطرناك‌تر» شده است. ژنرال مارك ميلي، رييس ستاد مشترك ارتش امريكا روز يكشنبه هفته گذشته در اندونزي گفت: ميزان تعاملات ناامن ارتش چين در منطقه اقيانوس آرام با نيروهاي امريكايي و ساير نيروهاي شريك به‌طور قابل توجهي افزايش يافته است و چين همچنين به‌طور فزاينده‌اي اقدام به رهگيري هواپيماها و كشتي‌هاي امريكا و شركايش مي‌كند. ژنرال ميلي كه پيش‌تر از كاركنانش خواست جزيياتي در مورد تعاملات بين ارتش چين با ايالات متحده و سايرين در اين منطقه جمع‌آوري كنند، گفت: پيامي كه ارتش چين از طريق اقداماتش در هوا و دريا مي‌فرستد، اين است كه به‌طور قابل توجهي در اين منطقه خاص تهاجمي‌تر شده است.
تنش نظامي بر سر تايوان تاكنون دو بار به اوج رسيده است؛ يك‌بار در دهه 1950 ميلادي كه دولت كمونيست چين چندين جزيره دورافتاده در تايوان را در چند نوبت هدف بمباران قرار داد و بار ديگر در دهه 1990 ميلادي كه رييس‌جمهور وقت تايوان به ايالات متحده سفر و چين در واكنش به اين اتفاق اقدام به شليك موشك به سوي آب‌هاي تايوان كرد و دست از اين اقدام برنداشت تا زماني كه ايالات متحده دو ناوگروه خود را براي اعلام حمايت از تايوان به منطقه فرستاد.