ايران و جدال نفتي
حميدرضا شكوهي
مهم‌ترين نقطه قوت بيژن زنگنه در دوران وزارت، نه در عرصه داخلي، بلكه در عرصه بين‌المللي و حضور تاثيرگذار در اوپك بوده است؛ اما اين‌بار زنگنه، اگرچه باسابقه‌ترين وزير نفت حاضر در اوپك است، اما به خاطر تحريم نفت ايران، تاثيرگذارترين آنها نيست. يكصدوهفتادوهشتمين نشست اوپك در شرايطي برگزار مي‌شود كه بشكه‌هاي نفت توليدي ما در حدي نيست كه بتوانيم چندان در بازار نفت تاثيرگذار باشيم. اوپك و اوپك پلاس در سطحي برابر قرار گرفته‌اند و عربستان و روسيه به قدرت‌هاي اصلي و تعيين‌كننده تبديل شده‌اند و اتفاقا در نشست امروز و فردا (پنجشنبه و جمعه) هم نقشي تعيين‌كننده خواهند داشت. اما اين به معناي آن نيست كه ايران صرفا نظاره‌گر باشد. دستور كار نشست صدوهفتادوهشتم و نتيجه آن تا حدي روشن است. قرار است عرضه نفت در جهان كاهش يابد. دليلش هم مشخص است. ويروس كرونا كه اقتصاد بزرگ‌ترين خريدار نفت جهان يعني چين و همچنين ساير كشورهاي جهان را تحت تاثير قرار داده، ميزان تقاضا براي نفت را كاهش داده است و اين يعني مازاد عرضه در بازار جهاني نفت كه حاصلش كاهش قيمت نفت است. كاهش قيمت نفت بيش از همه براي عربستان ناگوار است كه طبق معمول بيشترين اتكا را در بودجه بر نفت دارد و روي نفت هفتاد دلاري حساب كرده است. در شرايط عادي هم، رشد قيمت نفت به بشكه‌اي هفتاد دلار در سال جاري ميلادي بعيد بود، اما حالا كه هم تقاضا كم شده و هم عرضه بيش از گذشته است، اين شكاف عرضه و تقاضا نفت را مي‌تواند ارزان‌تر كند. پس طبيعتا عربستان بيش از ديگران به دنبال كاهش توليد كشورهاي توليدكننده نفت است. اما در بين كشورهاي عضو اوپك در شرايط كنوني بار كاهش توليد تنها روي دوش عربستان مي‌افتد.
البته رشد توليد عراق هم در سال‌هاي اخير به حدي بوده كه بتواند در تصميم اوپك براي كاهش توليد، نقش تاثيرگذاري داشته باشد، اما تجربه نشان داده عطش عراق براي افزايش توليد نفت به هر قيمتي، موجب مي‌شود عربستان نتواند براي كاهش توليد روي اين كشور حساب ويژه‌اي باز كند. پس چشم‌ها به سمت روسيه برمي‌گردد كه مي‌تواند عربستان را براي نيل به هدف كاهش عرضه و افزايش قيمت نفت ياري دهد. روس‌ها پيش از اين بارها اعلام كرده بودند كه از قيمت كنوني نفت راضي هستند. اما اين مواضع، در يكي، دو روز اخير اندكي تعديل شده تا عربستان اميدوار شود كه مي‌توان روي كمك روس‌ها هم حساب كرد. تصويب كاهش توليد نفت اوپك و اوپك پلاس، شايد قطعي باشد اما ميزان كاهش توليد، بستگي به همراهي روسيه دارد. روس‌ها هم همانند هر كشور ديگري مي‌دانند جهان، ظرفيت پذيرش ميزان توليد فعلي نفت را ندارد و آثار ويروس كرونا بر بازار نفت تا ماه‌ها پابرجا خواهد بود. پس شايد مخالفت روس‌ها با كاهش توليد، تنها ژستي براي گرفتن امتيازات بيشتر از عربستاني باشد كه حفظ ژست پدرخواندگي خود بر اوپك را بر اعلام مواضع سياستمدارانه ترجيح مي‌دهد. پس چندان دور از انتظار نيست كه پس از تصويب كاهش توليد در اوپك، روسيه هم در كاهش توليد به عربستان بپيوندد و اميدهاي تازه‌اي براي افزايش قيمت نفت در بازار ايجاد شود. البته مشكل بازار نفت با همين كاهش ششصد هزار تا يك ميليون بشكه در روز رفع نمي‌شود و چشم‌انداز تقاضاي نفت در جهان به‌گونه‌اي است كه كاهش مجدد قيمت نفت در ماه‌هاي آينده دور از انتظار نباشد. اما نمايش همبستگي اوپك و اوپك پلاس براي كاهش توليد، مي‌تواند قيمت نفت را اندكي افزايش دهد و در ادامه، كاهش قيمت نفت را لااقل تا مدتي متوقف كند. در اين ميان، ايران حامي كاهش توليد خواهد بود، چراكه اولا صادرات نفت ايران در حدي نيست كه كسي از ايران انتظار كاهش عرضه داشته باشد، ثانيا در شرايط تحريم كه ايران مجبور است ميزان اندكي نفت را با تخفيف بفروشد تا تحريم‌ها را دور بزند، هر يك دلار افزايش قيمت نفت، كمكي به نزديك شدن به پيش‌بيني اميدبخش، اما غيرواقعي فروش يك ميليون بشكه نفت در روز در بودجه 99 خواهد بود و اينجاست كه ايران هم نگرشي مشترك با عربستان به بازار نفت خواهد داشت.