اولين نشست رودرروي سران كواد در دوره رياست‌جمهوري بايدن برگزار شد
چين‌ستيزي، هدف اصلي يك همكاري چهارجانبه
محمدحسين لطف‌الهي|جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا روز جمعه در كاخ سفيد ميزبان رهبران استراليا، هند و ژاپن بود؛ نشستي كه به گفته تحليلگران بخشي از تلاش‌ها در راستاي تغيير اولويت‌هاي سياست خارجي امريكا و گذار از جنگ‌هاي بي‌پايان و تمركز روي متحدان سنتي اروپايي به منظور تمركز بر دشمني است كه به سرعت رشد مي‌كند: چين. اين دومين نشست رهبران گروه «كواد» از زمان روي كار آمدن جو بايدن در ايالات متحده به حساب مي‌آمد. ايالات متحده و متحدان آسيايي اين كشور معتقدند چين به مرور زمان توانسته خود را به يك ابرقدرت اقتصادي تبديل كند و حالا در حال بهره‌برداري از اين توان اقتصادي است. از نگاه آنها چين به واسطه اين قدرت اقتصادي اعتماد به نفس ملي خود را تقويت كرده، نفوذ ديپلماتيك زيادي به دست آورده و با تقويت نظامي خود در مسير تبديل شدن به يك نيروي غيرقابل مهار است. به همين دليل با شكل دادن گروهي متشكل از 4 دموكراسي بزرگ و تاثيرگذار در منطقه هند - اقيانوس آرام، تلاش مي‌كنند ضمن برقراري توازن در اين منطقه، از افزايش غيرقابل نفوذ و قدرت چين جلوگيري كنند و به مهار اين كشور بپردازند. پيش از برگزاري اين نشست، كاخ سفيد در بيانيه‌اي اعلام كرده بود هدف از برگزاري آن «تعميق روابط و تقويت همكاري‌هاي عملي» ميان اعضاي گروه «كواد» است. در اين بيانيه كه روز 13 سپتامبر منتشر شد، كاخ سفيد تاكيد داشت محورهايي كه رهبران چهار كشور ايالات متحده، هند، استراليا و ژاپن پيرامون آن گفت‌وگو خواهند كرد، «همكاري در راستاي مهار پاندمي كوويد 19، چگونگي مقابله با بحران تغييرات اقليمي، همكاري در مسير توسعه فناوري‌هاي نوظهور و تبديل كردن منطقه هند - اقيانوس آرام به منطقه‌اي آزاد و باز» خواهد بود. با اين وجود تحليلگران موضوعات مطرح‌شده در نشست را بسيار فراتر از اين مي‌پندارند و معتقدند موارد طرح‌شده از سوي كاخ سفيد تنها بخشي از محورهاي نشست بوده است، چرا كه در اين بيانيه، به‌رغم نگراني‌هاي بي‌شمار اعضاي گروه كواد از رفتارهاي چين و همچنين هدف امريكا از تقويت اين اتحاد چهارگانه كه در اصل مهار چين بوده، هيچ اشاره‌اي به موضوع چين نشده است.
اولين نشست رودرروي
بايدن و رهبران «كواد»
نشست روز جمعه اولين نشست رودرروي بايدن و رهبران كواد تلقي مي‌شود. نارندرا مودي، اسكات موريسيون و يوشيهيده سوگا در شرايطي به ايالات متحده سفر كردند كه برخي از آنها به دليل شيوع بيماري كوويد 19 براي مدتي طولاني از ديدارهاي رو‌دررو با ساير رهبران جهان اجتناب مي‌ورزيدند و ترجيح مي‌دادند بخش اعظمي از اهداف ديپلماتيك خود را از طريق تماس‌هاي تلفني و ديدارهايي كه به صورت ويديوكنفرانس برگزار مي‌شد، دنبال كنند. نارندرا مودي، آخرين بار در ماه مارس به بنگلادش سفر كرده بود اما از ابتداي سال 2020 ميلادي جز كشورهاي همسايه حاضر نشد به هيچ كشور ديگري سفر كند و جايشانكار وزير خارجه هند رهبري هيات‌هاي هند در سفرهاي خارجي به ديگر نقاط جهان را بر عهده مي‌گرفت.
شروتي پاندالاي، تحليلگر امنيت ملي هندي در اين باره مي‌گويد: «اجلاس حضوري رهبران چهار كشور بيانگر يك واقعيت مهم است. در شرايطي كه اين كشورها درگير تبعات يك پاندمي مرگبار هستند و برخي چالش‌هاي مشترك بين‌المللي را پيش روي خود مي‌بينند ضروري بود كه آنها گرد هم جمع شوند و يك همكاري فعال در مسير تقويت ظرفيت‌ها براي مقابله با چالش‌ها و بحران‌ها را شكل دهند.» به گفته او، رهبران اين چهار كشور در نشستي مجازي كه ماه مارس برگزار شد، يك چشم‌انداز و افق ديد جديد درباره اتحاد و همكاري‌هاي‌شان خلق كردند و در نشست حضوري كه به مراتب اهميت بيشتري داشت كوشيدند تا راه‌هاي عملياتي كردن اين چشم‌انداز جديد را بررسي كنند. از سوي ديگر، به نظر مي‌رسد اين آخرين ديدار حضوري يوشيهيده سوگا با رهبران گروه كواد باشد. او اعلام كرده است كه ديگر تمايلي براي شركت در رقابت نخست‌وزيري ندارد و پارلمان ژاپن قرار است روز چهارم اكتبر جانشين او را انتخاب كند.
كواد؛ اتحادي نظامي يا غيرنظامي؟
مقام‌هاي دولتي چهار كشور ايالات متحده، استراليا، ژاپن و هند هيچ‌گاه به صورت مستقيم و صريح درباره ماهيت نظامي كواد صحبت نمي‌كنند و نمي‌پذيرند كه كواد يك اتحاد نظامي است. آنها در پاسخ به سوال‌هاي خبرنگاران در اين خصوص به عدم وجود پيماني رسمي در خصوص همكاري‌هاي نظامي در اين چارچوب اشاره مي‌كنند. با اين وجود، به‌رغم اينكه هند هيچ‌گاه از نظر رسمي شريك نظامي ايالات متحده محسوب نمي‌شده و همواره در برابر پيوستن به پيمان‌هاي نظامي مقاومت مي‌كرده اما هم ميان واشنگتن و توكيو و هم ميان واشنگتن و كانبرا پيمان نظامي دوجانبه وجود دارد. اين چهار كشور همچنين بارها اقدام به برگزاري تمرين‌ها و رزمايش‌هاي مشترك در منطقه هند - اقيانوس آرام كرده‌اند و حتي برخي كارشناسان از اين اتحاد به عنوان «ناتوي شرقي» نام مي‌برند. كونيهيكو مياكه، ديپلمات پيشين و از مشاوران ارشد دولت فعلي ژاپن در اين خصوص معتقد است: «آنچه ما دنبال مي‌كنيم يك اتحاد با يك محور ثابت امنيتي نظير ناتو نيست،بلكه يك سيستم چند لايه و تشكيل‌شده از موجوديت‌هاي مختلف است كه اهداف متعددي را دنبال مي‌كند.» روزنامه فايننشال‌تايمز مي‌نويسد: «اتحاد كواد پس از 9 سال وقفه در سال 2017 و در پي نگراني‌هاي امنيتي ژاپن، هند و استراليا از سياست خارجي چين بار ديگر احيا شد. دولت ترامپ اين گروه را ابزاري براي مقابله نظامي با چين در نظر داشت؛ هرچند كه مقام‌هاي اين كشورها اين موضوع را تاييد نمي‌كردند.» به نوشته اين روزنامه، امضاي پيمان Aukus ميان امريكا، بريتانيا و استراليا و موافقت با تجهيز استراليا به زيردريايي‌هاي اتمي ترديدها پيرامون ماهيت نظامي كواد را بسيار بيشتر از گذشته كرده است. در همين رابطه، اسكات موريسون نخست‌وزير استراليا روز جمعه مدعي شد، نارندرا مودي همتاي هندي او از توافق همكاري اخير بين واشنگتن، لندن و كانبرا اعلام حمايت كرده است. به نوشته خبرگزاري «اسپوتنيك»، موريسون پس از ديدار با مودي گفت، كشورهاي عضو ائتلاف چهارگانه، از جمله هند و ژاپن، از امضاي اين توافق استقبال كرده‌اند. نخست‌وزير استراليا در جمع خبرنگاران گفت: «او (مودي) مانند يوشيهيده سوگا [نخست‌وزير ژاپن] كه هفته گذشته با وي صحبت كردم، قطعا همين ديد را دارد.» ماريا روست رابل، استاد دانشگاه موناش در ملبورن استراليا در اين خصوص مي‌گويد: «امريكا و استراليا اكنون 50 درصد از كواد هستند و در عين مي‌توان آنها را دو سوم توافق Aukus خواند. به عقيده من اكنون همه‌چيز در اختيار دولت بايدن است كه مي‌خواهند كواد را به كدام سمت و سو پيش ببرند.»
چين؛ محور اصلي اتحاد چهارگانه
بزرگ‌ترين چالش پيش روي كواد و محور اصلي تمام همكاري‌ها ميان اعضاي اين اتحاد چهارگانه مساله چين است. ان‌پي‌آر در گزارشي نوشته است: «چين در جزاير مصنوعي واقع در درياي چين جنوبي تاسيسات نظامي ايجاد كرده و از نگاه كشورهاي گروه كواد وجود اين تاسيسات نظامي در يك مسير اصلي تجارت بين‌المللي، تهديدي براي تجارت آزاد است. علاوه بر اين، هر كدام از چهار كشور عضو كواد، مشكلات مخصوص به خود را در رابطه با پكن تجربه مي‌كنند.» براساس اين گزارش، هند و چين طولاني‌ترين مرز علامت‌گذاري نشده در جهان را دارند و اختلافات مرزي بسياري ميان اين دو كشور وجود دارد. در سال 2020، در يكي از درگيري‌هاي مرزي ميان دو طرف، 20 سرباز هندي كشته شدند و اين موضوع باعث شد هند در فضايي ديگر دست به جبران بزند و فعاليت تعدادي از شركت‌هاي چيني را در هند ممنوع اعلام كند. استراليا به دليل نزديكي به امريكا و دنباله‌روي از اين كشور در بسياري از موضوعات با چين دچار چالش شده است. اين كشور سال 2020 تحقيق درباره منشا شيوع ويروس كرونا را آغاز كرد و در خلال اين تحقيقات چين را متهم مي‌كرد كه عمدا ويروس را ايجاد كرده است. آنها همچنين با امضاي پيمان Aukus خشم مقام‌هاي چيني را برانگيختند. ژاپن نيز علاوه بر نگراني‌هاي امنيتي، اختلافات مرزي با چيني‌ها دارد. آنها معتقدند جزاير سنكاكو (نامي كه ژاپني‌ها استفاده مي‌كنند) واقع در درياي چين جنوبي متعلق به آنهاست و چيني‌ها نيز تاكيد دارند كه اين جزاير (ديايو: نامي كه چيني‌ها به كار مي‌برند) تحت حاكميت پكن است. ايالات متحده نيز علاوه بر اينكه چين را تهديدي استراتژيك براي آينده خود مي‌داند، از رشد اقتصادي اين كشور نگران است و در تلاش براي كاهش نرخ اين رشد و طي جنگ تجاري هم خسارت‌هاي بسياري متحمل شده و هم خسارت‌هاي بسياري بر چين وارد كرده است.
تغييرات اقليمي و افغانستان
محورهاي ديگر كواد
نشست روز جمعه در شرايطي برگزار شد كه كشورهاي عضو كواد قرار است حدود يك ماه ديگر در نشستي سرنوشت‌ساز در خصوص آينده زمين شركت كنند. نشست گلاسكو در ماه نوامبر برگزار خواهد شد و در شرايطي هدف اين نشست كاهش گازهاي گلخانه‌اي و انتشار كربن خواهد بود كه نام ايالات متحده و هند در ميان سه كشور نخست جهان در اين زمينه ديده مي‌شود. با توجه به تاكيد سران گروه كواد در راستاي همكاري براي مقابله با تغييرات اقليمي، توافق هند و امريكا در اين زمينه مي‌تواند در نتيجه نهايي نشست گلاسكو موثر باشد. ايالات متحده از هند خواسته تا استفاده از زغال‌سنگ را كنار بگذارد و ماه گذشته نيز جان كري براي گفت‌وگو با مقام‌هاي هندي پيرامون اين موضوع به دهلي نو سفر كرده بود. يكي ديگر از موضوعات مهم مورد گفت‌وگو در كواد، افغانستان بود. تحليلگران معتقدند برگزاري اين نشست در فاصله كوتاهي پس از خروج امريكا از افغانستان، حاوي يك پيام است. از نگاه اين تحليلگران، امريكا مي‌خواهد تغيير در اولويت‌هاي خود را در عمل نشان دهد. اعضاي كواد و به ويژه هند هم بسيار نگران نفوذ چين در افغانستان هستند و در پي آن هستند كه با همكاري امريكا راهي براي جلوگيري از اين نفوذ پيدا كنند. در همين رابطه آنتوني بلينكن وزير امور خارجه امريكا روز جمعه گفت، كشورش به زودي راهبردي جديد در حوزه اقيانوس هند- آرام را اعلام مي‌كند. به نوشته خبرگزاري «رويترز»، بلينكن در ديدار با همتايان خود در كشورهاي عضو اتحاديه ملل جنوب شرق آسيا (آسه‌‌آن) گفت، اين طرح جامع راهبردي در پاييز امسال رونمايي خواهد شد و مدعي شد هدف آن «ايجاد منطقه‌اي باز و آزاد، متصل و پيوسته و منعطف» خواهد بود. وزير امور خارجه امريكا افزود: «اين طرح اهميت جنوب شرق آسيا در منطقه هند-آرام و نقش حياتي آسه آن در تعيين آينده منطقه را منعكس مي‌كند». رويترز نوشت: اظهارات بلينكن در حالي صورت مي‌گيرد كه دولت «جو بايدن» در نظر دارد تمركز خود را از بحران افغانستان به سمت مقابله با قدرت رو به افزايش چين تغيير دهد.