مقدمه‌تجزيه اتيوپي
اردوان اميراصلاني
بيش از يك ماه است كه منطقه تيگراي در شمالي‌ترين نقطه كشور اتيوپي درگير جنگ خونيني شده است. اتيوپي با بيش از 110 ميليون نفر جمعيت دومين كشور پرجمعيت آفريقا پس از نيجريه است و به نظر نمي‌رسد كه هرگز صلح را تجربه كند. پس از دوره‌هاي قحطي و نسل‌كشي در طول حكومت ماركسيستي منگيستو هايله ماريام و جنگ با اريتره، امروز نوبت تيگراي است كه توسط جنگ داخلي پاره پاره شود. جنگي كه تا به حال بيش از هزاران كشته و 50 هزار پناهجوي متواري به سودان در شرايط بسيار نامطلوب را به دنبال داشته است. در نگاه اول، درك بيرحمي قدرت مركزي اتيوپي به رهبري ابي احمد نخست‌وزيري كه در سال 2019 براي برقراري صلح و پايان دادن به جنگ طولاني اتيوپي و اريتره جايزه صلح نوبل را دريافت كرد بسيار دشوار است. با اين حال، علت پيدايش اين درگيري عمدتا نتيجه به قدرت رسيدن وي و گروه هم‌قوم اوست.
امروزه كشور اتيوپي با تبعيت از قانون اساسي 1994 يك جمهوري فدرال دموكراتيك به حساب مي‌آيد كه ساختار تقسيمات اداري داخلي آن با توجه به ملاحظات قوميتي صورت گرفته است. در واقع هدف از قانون اساسي كه بر اساس الگوي قديمي كمونيستي بنا شده بود، پنهان‌سازي شكاف‌هاي مذهبي - قومي و كينه‌هاي تاريخي بوده است. حاكمان وقت متعلق به اقليت تيگراي با بسط قانون اساسي بيش از يك ربع قرن به انحصار قدرت ادامه دادند. در سال 2018 به دنبال ناآرامي‌هاي كشور سيطره آنان بر آديس آبابا پايان يافت. جبهه دموكراتيك انقلابي خلق اتيوپي، ائتلاف سياسي حاكم بر كشور، براي مدت سه دهه تقريبا بدون وقفه قدرت را در دست داشت و به دنبال آن نخست‌وزير فعلي از قوم اكثريت اورومو را منصوب كرد. به قدرت رسيدن يكي از اعضاي اين قوم با بيش از يك سوم جمعيت اتيوپي در مقابل اقليت شش درصدي قوم تيگراي تنها باعث تشديد اختلاف نظرها شده است. در واقع با اين انتخاب اولين بار است كه فردي از قوم اورومو در راس دولت قرار مي‌گيرد.
لازم به يادآوري است كه در سال 1991 اين جبهه آزاديبخش خلق تيگراي بود كه ديكتاتوري رژيم نظامي - ماركسيستي تحت سلطه منگيستو را سرنگون كرد. بنابراين جبهه آزاديبخش خلق تيگراي تا زمان به قدرت رسيدن نخست وزير حفظ قدرت و تسلط بر ساختار سياسي و امنيتي كشور را حق مسلم و مشروع خود مي‌دانست. بهانه تيگراي براي خصومت‌هاي يك ماه گذشته تصميم دولت مركزي براي به تعويق انداختن انتخابات مجلس قانونگذاري آگوست 2020 به دليل بحران همه‌گيري ويروس كرونا است. قدرت منطقه‌اي تيگراي با اين باور كه حكومت آديس‌آبابا فاقد مشروعيت انتخاباتي است با سازماندهي انتخابات خود شروع به جدايي طلبي و جنگ افروزي با حمله به نيروهاي فدرال مستقر در ماكاله مركز تيگراي مي‌كند. واكنش حكومت مركزي فوري بود و نيروهاي فدرال با كمك ارتش اريتره و تداركات اسمره پايتخت اريتره از جمله فرودگاه‌هاي نظامي آن كشور جنگ همه‌جانبه‌اي را عليه جدايي‌طلبان تيگراي آغاز كردند. بيش از نيمي از كل پرسنل نيروهاي مسلح و لشكرهاي مكانيزه كشور در اين منطقه مستقر است.
همزمان با شدت گرفتن درگيري‌ها در تيگراي، خصومت‌هاي قوميتي قديمي با مطرح‌سازي اختلافات اراضي اجدادي با مخالفت آمهارا - دومين قوم مهم اتيوپي - بعد از اورومو شدت مي‌گيرند. در گذشته آمهاراها و تيگرايي‌ها درگيري‌هاي شديدي داشتند و آمهارا جبهه آزاديبخش خلق تيگراي را به الحاق قلمروي آنان به بخشي از منطقه تيگراي غربي در حين پيشروي به سوي آديس آبابا در سال 1991 متهم مي‌سازد. در حال حاضر، شبه نظاميان آمهارا به نيروهاي فدرال پيوسته و در چند كيلومتري مرز تيگراي مستقر شده‌اند.
اين جنگ كه در شرف پايان نيست، خطر گسترش به منطقه تيگراي را در بر دارد. در واقع ارتش تيگراي شامل نيروهاي شبه‌نظامي كاملا آموزش ديده به تعداد تخميني 250 هزار نفر است. با بمباران اسمره در اريتره توسط شبه‌نظاميان تيگرايي و تمركز شبه‌نظاميان آمهارا در مرز تيگراي، به احتمال قريب به يقين اتيوپي درگير جنگ‌هاي داخلي خواهد شد كه عواقب آن سراسر شاخ آفريقا را دربر مي‌گيرد. قاهره كه بر سر مساله آب و سد رنسانس با اتيوپي درگير است از اين وضعيت به نفع خود استقبال مي‌كند. برخي از شواهد و گزارش‌ها گوياي پشتيباني نظامي ارتش مصر از شبه‌نظاميان در تيگراي است. بنابراين صلح و ثبات نسبي چند دهه گذشته در منطقه شاخ آفريقا در معرض خطر شروع درگيري‌هاي شديد قرار دارد. به نظر مي‌رسد تاريخ تكرار مي‌شود.