امروز سالگرد درگذشت قيصر امين‌پور است
شاعر جنگ و صلح
عبدالجبار كاكايي
حالا كه در سالگرد درگذشت قيصرامين‌پور هستيم در اين چند خط بايد بگويم كه با قيصر خاطره زياد داشته‌ام. به ياد دارم يك پروژه دانشجويي راجع به يك فيلسوف عرب داشتم كه از فلاسفه معروف سده‌هاي آغازين اسلامي بود. يادم هست كه براي كسب اطلاعات جست‌وجو مي‌كردم و يكي از افرادي كه خيلي به من در اين موضوع كمك كرد و من اشراف ايشان را به متون كهن و به ويژه آراي فلاسفه عرب متوجه شدم، قيصرامين‌پور بود.
شعر قيصر امين‌پور در دل جريان ادبي شعر انقلاب اسلامي شكل گرفت. اين شعر در يك پروسه زماني ويژه به وجود آمد كه تقريبا حمايت همگاني رسانه‌ها و مردم را دربرداشت و تبديل به يك دوره تاريخي– سياسي مشخصي با ادبيات ويژه شد. تعدادي از شاعراني كه همدل و مانوس با اين فضاي معنوي بودند، تقريبا مي‌شود گفت كه فضاي عمومي جامعه اينچنين بود، توانستند با يك شبكه ذهني و زباني منسجم به نوعي از ادبيات اجتماعي با بهره‌گيري از تعابير عرفاني و ايدئولوژيك سياسي و استعاره‌هاي جديد مبتني بر همان موضوعاتي كه تبليغ مي‌شد، شعري را به وجود بياورند به اسم شعر انقلاب. قيصرامين‌پور در انتخاب اين تعابير و شكل‌گيري در اين شبكه ذهني و زباني تقريبا جزو سرآمدان اين شعر بود.
اما در اين ميان بخشي از ويژگي‌هاي شخصي قيصر او را در ميان همگنانش مقداري استثنا مي‌كرد. يكي از ويژگي‌هاي او شايد بر مي‌گردد به ويژگي‌هاي ذاتي و شخصيتي قيصر امين‌پور، كه آدم عاقلي بود. يعني در واقع او افق دورتري را نسبت به شاعران ديگر رصد مي‌كرد. ويژگي ديگر او اين بود كه قيصر به اصطلاح امروزي‌ها راديكال و تندرو نبود و سال‌هاي بعد را مي‌ديد. اين موضوع به خاطر درايت و عقلانيتي بود كه قيصر داشت و مي‌توانست بر احساسات و عواطفش غلبه داشته باشد و همين موضوع تاثيرش در آثار قيصر نمايان است و باعث شد كه شعر قيصر ملايم‌تر شود، افق دورتري را رصد كند و نسبتا به حوزه‌هاي معرفت، تفكر و انديشه هم توجه داشته باشد و شعرش فقط در آثار اجتماعي
خلاصه نشود.
چنانچه در دهه هفتاد و هشتاد آثار او كاملا در حوزه معرفت خلق مي‌شد. موضوع ديگر اينكه قيصر علوم ادبي زمان خود را دنبال مي‌كرد. يعني او ادبيات فارسي را به جد دنبال مي‌كرد و بسياري از ويژگي‌هاي شعر او كه ويژگي‌هاي زباني است، ريشه در توجه قيصرامين‌پور به متن‌هاي كهن فارسي داشت. به اضافه اينكه او ادبيات فارسي را تا مقطع دكتري ادامه داد و همه اين موضوعات كمك كرد كه قيصر شاعري باشد كه هم در زبان فرهيخته باشد، هم در موضوعات مطرح شده متعادل باشد و هم متعلق به يك شبكه ذهني و زباني خاص باشد. اينها ويژگي‌هايي بود كه «قيصرامين‌پور» را متمايز و برجسته كرد. اما يكي از زمينه‌هايي كه شعر انقلاب به واسطه آن انسجام پيدا كرد و به شبكه ذهني و زباني منسجمي رسيد، تابلوي بزرگ و
عريض «جنگ» بود.
جنگ هشت ساله با شرايط تاريخي و اجتماعي خودش، بستري را فراهم كرد كه شاعران بتوانند در آن بستر انديشه‌هاي خود را بهتر بيان كنند. شايد ما در مقايسه شعر انقلاب و جنگ به اين نتيجه برسيم كه اساسا چيزي به اسم شعر انقلاب اسلامي نداريم و عموما آثاري كه منتشر شده آثار جنگ است. چرا كه شعر انقلاب آثار انگشت شماري است كه در كوران انقلاب 1357 با جهت‌گيري‌هاي متفاوت و گاهي حتي متناقض به وجود آمده است. عمده آثاري كه شبكه ذهني و زباني با آن شكل گرفت آثاري است مربوط به جنگ هشت ساله و قيصر امين‌پور در واقع در دل ادبيات جنگ شكفته شد. از اين جهت شايد از آثار درخشان او در ميان اين آثار مي‌توان به قطعات شعري براي جنگ سروده قيصر
اشاره كرد.
پس از پايان جنگ هم آثاري كه براي صلح سرود و نقطه مقابل جنگ بود، در واقع جزو درخشان‌ترين آثار قيصر امين‌پور بوده‌اند. به تعبير ساده بايد بيان شود كه قيصرامين‌پور شاعر جنگ و صلح بوده است و خودش را در ادبيات جنگ و صلح، اعتبار بخشيد. اما اينكه امروزه آيا اشعار او مورد پسند و رجوع مخاطبان است بحثي است كه در فراخور زمان شكل مي‌گيرد. از آنجايي كه بخش عمده‌اي از آثار قيصر در حوزه ادبيات اجتماعي ايران خلق شده است، طبيعتا وقتي اين موضوعات فروكش مي‌كند اين آثار نيز كمتر مورد رجوع مردم است. اما اين به معني فراموش شدن آثار قيصرامين‌پور نيست. اشعار قيصر جايگاه تثبيت شده‌اي دارند و دليلي ندارد
جلوي چشم باشند.
قيصر و ديگر دوستان در دوره‌اي شعر سروده‌اند كه مخاطبان‌شان عامه مردم در دوره‌اي هيجاني بوده‌اند و در آن دوره آثارشان هم بسيار محل رجوع و طرف توجه بوده است، چرا كه خيلي از نيازهاي رواني و مطالبات مردم را پاسخگو بود. اما جامعه‌اي كه در حال حاضر داريم از هيجانات خسته شده و توجهي به آرمان‌هاي جمعي ندارد. جامعه فعلي دنبال خصوصيات فردي خودش است و در اين دوره بيشتر دنبال آثار ديگري مي‌رود كه متناسب با شرايط روحي‌اش باشد. اما مطمئن باشيم هر وقت جامعه ما آن انسجام واقعي را پيدا كرد و آرمان‌هاي جمعي براي او مهم و داراي ارزش شد، باز شعر قيصرامين‌پور است كه پاسخگوي
مطالبات مردم است.