كشف تنها فيلم موجود از مارسل پروست
بهار سرلك
استاد دانشگاهي در كانادا ادعا مي‌كند تنها فيلمي را كه مارسل پروست، نويسنده فرانسوي در آن حضور دارد، پيدا كرده است. به گزارش روزنامه گاردين، فيلم سياه‌وسفيدي كه مهمانان يك عروسي را نشان مي‌دهد و در سال 1904 فيلمبرداري شده است، نگاهي گذرا به مرد حدودا 30 سالهاي كه كلاهي لبه‌دار به سر دارد و كت‌وشلوار به تن و از پله‌ها پايين مي‌آيد، دارد. باقي مهمان‌ها اكثرا زوج هستند. ژان-پي‌يرسيروا-تراهان، استاد دانشگاه لاوال كبك معتقد است فيلمي كه در سينماي ملي پاريس كشف كرده است احتمالا تنها فيلم از اين نويسنده فرانسوي باشد.
سيروا-تراهان مي‌گويد اين فيلم، فيلم عروسي الن گرفول، دختر كنتس گرفول است. كنتس گرفول يكي از صميمي‌ترين دوستان پروست و الهام‌‌بخش او براي خلق شصيت اورين دوگوئرمانتس در كتاب «در جست‌وجوي زمان از دست‌رفته» است.
لوك فريس، مدير انجمن «بازبيني مطالعات پروست» شكي ندارد كه در اين فيلم پروست نشان داده مي‌شود. او به مجله «Le Point» گفته است: «از آنجايي كه تمامي جزييات زندگي پروست را مي‌دانيم، از طريق چندين منبع مي‌دانيم كه در آن سال‌ها اين نويسنده كلاه لبه‌دار به سر مي‌گذاشته و كت‌وشلوار خاكستري به تن مي‌كرد... گفتن اين جمله كه ما نخستين كساني هستيم كه پروست را از زمان هم‌عصرهاي او مي‌بينيم، تكان‌دهنده است... حتي شايد بهتر بود او كمي آهسته‌تر از پله‌ها پايين مي‌آمد! البته اگر فيلم را در حالت كُند قرار دهيم همه‌چيز خوب مي‌شود.» ژان- ايو تادي، استاد دانشگاه سوربون كه به مطالعه زندگي پروست پرداخته است، مي‌گويد از اين اتفاق خوشحال است: «هميشه فكر مي‌كردم او را در فيلم‌هاي خبري خواهيم ديد. شكل صورت و نوع لباس پوشيدن او همگي مطابق اوست و شناسايي هويت او متقاعدكننده است.» او به مجله Le Point گفته است: «اين كشف بسيار تاثيرگذار است چرا كه پروست رابطه‌اي مبهم با تصاوير متحرك داشت. باعث تعجب است كه هيچ‌كس فكر جست‌وجوي آرشيو فيلم‌هاي گروفل به ذهنش نرسيده... اين كشف نشان مي‌دهد كشفيات بيشتري امكان‌پذير است حتي در مورد نويسنده‌اي كه زندگي و آثار او را خيلي دقيق مورد بررسي و تحقيق قرار داده‌ايم.»
با اين وجود سيروا- تراهان هنوز به كشف خود مشكوك است. او مي‌گويد: «همه‌چيز ما را به اين نتيجه رساند كه اين شخص پروست است. اما مدرك و شاهد دقيقي براي اثبات حدس خود نداريم. اما در هر حال، اين فيلم مدرك باارزشي در دنياي «جست‌وجوي زمان از دست رفته» است.»
مارسل پروست در سال 1922 و در سن 51 سالگي از دنيا رفت. مشهورترين اثر او «در جست‌وجوي زمان از دست‌رفته» بين سالهاي 1913 تا 1927 در هفت جلد منتشر شد. اين رمان به خاطر داستان طويل و درونمايه «حافظه غيرارادي» يكي از شاهكارهاي ادبيات فرانسه به شمار مي‌رود. بهترين نمونه اين درونمايه بخشي است كه مربوط به «كيك مادلن» مي‌شود و اين بخش در ابتداي داستان «طرف خانه سوان» در جلد اول آمده است.
پروست در رمان «در جست‌وجوي زمان از دست رفته»، حافظه را محور داستان و كيك مادلن را يكي از عناصر كليدي اين داستان قرار داده است به صورتي كه وجود اين كيك در دل اصلي‌ترين درونمايه داستان يعني «حافظه غيرارادي» نقش اصلي را بازي مي‌كند و خاطره‌هاي گذشته شخصيت داستان با خوردن و بوييدن اين كيك زنده مي‌شود. در طول داستان قوه بينايي، شنوايي و بويايي خاطرات مهم راوي داستان را جلوي چشم او مي‌آورد و گاهي همين خاطره‌ها باعث مي‌شود داستان به بخش‌هاي ابتدايي كتاب بازگردد. قدرت پروست در ادبيات و فرهنگ فرانسه تا آنجا پيش رفته كه اصطلاح «مادلنِ پروست» امروزه براي اشاره به نشانه‌هاي حسي كه خاطره‌اي را زنده مي‌كند به كار مي‌رود. اين كتاب به همت مهدي سحابي در سال 1369 به فارسي ترجمه و از سوي نشر مركز در دسترس خوانندگان قرار گرفته است.