روحاني طرح ماكرون را رد كرد
يك ساعت تلاش رييس‌جمهور فرانسه براي متقاعد كردن همتاي ايراني پاسخ نداد
سارا معصومي
سفر به ايالات متحده براي نجات توافق هسته‌اي با ايران، صدور بيانيه مشترك در قالب تروئيكاي اروپايي براي تحسين برجام و به تصوير كشيدن چندباره حمايت از برنامه جامع اقدام مشترك، گفت‌وگو با مقام‌هاي ايراني براي دعوت آنها به صبر و چاره‌انديشي درباره فرجام توافق هسته‌اي در شرايطي است كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده قصد د ارد تا چند روز ديگر تهديدهاي خود درباره خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران را عملي سازد. دومينوي تلاش‌هاي اعضاي غيرامريكايي برجام براي حفظ آن آغاز شده اما همچنان فضاي ابهام در نتيجه بگير و ببندهاي رييس‌جمهور امريكا ادامه دارد. امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه در چندماه اخير ترفندهاي متفاوتي را براي حفظ امريكا در برجام به كار برده است. استفاده از ادبيات دوپهلو، يكي به نعل و يكي به ميخ زدن، حمايت از تشديد فشارهاي غيرهسته‌اي بر ايران، گفت‌وگوي مستقيم و حضوري با رييس‌جمهور امريكا درباره حيات برجام و ارايه طرح‌هاي چندپايه و مرحله‌اي براي راضي كردن رييس‌جمهور امريكا از جمله اين تلاش‌هاي ماكرون است. با اين وجود به نظر مي‌رسد كه حضور در كاخ سفيد و گفت‌وگو با قدرت اول اجرايي ايالات متحده به ماكرون اين حقيقت را فهمانده است كه ترامپ به احتمال بسيار زياد از توافق با ايران خارج خواهد شد و وقع چنداني هم به تلاش‌هاي ديپلماتيك تيمش براي حفظ اين توافق نمي‌نهد. رييس‌جمهور فرانسه اندكي پس از ديدار با همتاي امريكايي و در حالي كه پا روي خاك ايالات متحده داشت اعلام كرد كه با حسن روحاني همتاي ايراني خود براي حفظ توافق هسته‌اي با توسل به راهكارهاي ديپلماتيك ادامه خواهد داد. اين اظهارات در حالي از سوي رييس‌جمهور فرانسه مطرح شد كه رابطه ميان تهران و پاريس در چندماه اخير به دليل اظهارات ضدايراني ماكرون درباره فعاليت‌هاي منطقه‌اي و توان موشكي ايران از فراز و فرودهاي بسياري برخوردار بوده و در چند مرحله تهران واكنش‌هاي تندي به موضع‌گيري‌هاي پاريس نشان داده است. همزمان سفر امانوئل ماكرون به ايران نيز هنوز در دستور كار دو كشور قرار دارد و هرچند كه اليزه مي‌گويد همه‌چيز طبق برنامه‌ريزي پيش خواهد رفت اما فعلا از اجرايي شدن اين سفر نيز خبري در دست نيست. با اين همه امانوئل ماكرون، شامگاه يكشنبه به وقت تهران در تماس تلفني با حسن روحاني بر ضرورت حفظ برجام و كار مشترك پاريس- تهران براي تضمين تداوم اجراي آن تاكيد كرد. اين تماس تلفني و جزييات منتشر شده آن در رسانه‌هاي غربي به پيام پاريس به واشنگتن تعبير شد. رسانه انگليسي «تلگراف» درباره اين گفت‌وگو مي‌نويسد: كمتر از يك هفته پس از آنكه امانوئل ماكرون با حضور در كاخ سفيد از رييس‌جمهور امريكا خواست كه توافق با ايران را حفظ كند، پيشنهادهايي از سوي وي در گفت‌وگو با مقام‌هاي ايراني براي بسط و توسعه برجام مطرح مي‌شود. كاخ اليزه در بيانيه‌اي اعلام كرده كه رييس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگويي تلفني با همتاي ايراني خود كه يك ساعت به طول انجاميد طرحي را به روحاني پيشنهاد داده است. در اين طرح ماكرون از روحاني خواسته كه بحث‌ها بايد منتهي به رفع و رجوع ايرادهايي شود كه ترامپ بر برجام وارد كرده است. براساس محتواي گزارشي كه اليزه از اين تماس تلفني داده، ماكرون در گفت‌وگو با روحاني باز هم پاي همان طرحي را به ميان كشيده كه در واشنگتن و در جريان ديدار با ترامپ نيز مطرح كرده بود. طرحي كه در سايه آن توافق هسته‌اي با ايران ايمن باقي مي‌ماند اما سه توافق ديگر در دستور كار قرار خواهد گرفت: نخستين توافق تمديد تعهدهاي هسته‌اي ايران پس از 2025 را شامل خواهد شد، دومين توافق به سراغ فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران خواهد رفت و در نهايت در توافق سوم نيز بايد وضعيت برنامه‌هاي موشك بالستيك ايران مشخص شود. نكته قابل توجه در اين تماس تلفني اين است كه ماكرون ابتدا منتظر ماند تا بيانيه مشترك تروئيكاي اروپايي در باب حمايت از توافق هسته‌اي با ايران و تعهد اروپا به اجراي آن منتشر شود و پس از اثبات برادري با ايران در تماس تلفني با روحاني از وي تقاضاي بسط برجام به توافق‌هاي ديگر را مطرح كند. در بيانيه مشترك تروئيكاي اروپايي نيز خط سياسي كه رييس‌جمهور فرانسه و صدراعظم آلمان در چند روز گذشته آغاز كرده‌اند حفظ و تاكيد شده بود كه هرچند اروپا به اجراي اين توافق پايبند است اما مسائل و دغدغه‌هاي مهمي هنوز باقي مانده كه در اين توافق به آن توجه نشده و بايد مورد توجه قرار بگيرند.
برجام؛ فرصت اروپايي، تهديد امريكايي
در حال حاضر نزاعي غيرمستقيم ميان اروپا و امريكا بر سر توافق موجود روي ميز با ايران و لزوم تفكيك آن از ساير اختلاف‌ها با تهران در جريان است. در حالي كه رفت و آمدها در كابينه ترامپ جاي چهره‌هاي نسبتا ميانه رو مانند ركس تيلرسون و ژنرال مك مستر را به چهره‌هاي ايران‌ستيزي چون مايك پمپئو و جان بولتون داده است، برجام نيز به ابزار در اختيار اين چهره‌هاي جديدتر براي تحت فشار قرار دادن تهران بدل شده است. اين در حالي است كه اروپا اعتقاد دارد برجام بايد پلي براي حل و فصل ساير مسائل با ايران باشد، امريكاي ترامپ اين تك توافق موجود با تهران در 4 دهه اخير را ابزار تهديد براي وادار كردن تهران به خواسته‌هاي ريز و درشت غيرهسته‌اي واشنگتن و متحدانش در منطقه مي‌داند. شامگاه يكشنبه به وقت تهران نيز تماس تلفني ماكرون با روحاني پس از اظهارات تند و تيز مايك پمپئو درباره ايران مطرح شد. وزير خارجه جديد ايالات متحده كه صلاحيت وي در مجلس سنا چند روز پيش تاييد شد با حضور در خاورميانه و در ديدار با مقام‌هاي سعودي و اسراييلي، ايران را بزرگ‌ترين اسپانسر تروريسم در جهان خواند. موضع‌گيري‌هاي تند و تيز چند روز اخير ترامپ، بولتون و پمپئو اين نگاه را تقويت كرده كه به احتمال بسيار زياد رييس‌جمهور امريكا در تاريخ 12 ماه مه (22 ارديبهشت) دستور به عدم تمديد توقف اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران خواهد داد. مايك پمپئو در رياض و در جريان نخستين سفر خود به غرب آسيا در جامه وزير خارجه ترامپ تلاش كرد ادبيات همچنان تند و توهين‌آميز دولت متبوع خود در قبال ايران را حفظ كند. وزير خارجه جديد امريكا كه پيش از سفر به رياض با حضور در بروكسل و در ميان متحدان اروپايي امريكا تلاش كرده بود بيم‌ها از دور شدن امريكاي ترامپ از متحد سنتي خود در قاره سبز را كمرنگ‌تر كند در حضور مقام‌هاي سعودي تمام باب‌ها براي حفظ برجام را نبست و تاكيد كرد كه واشنگتن به كار با متحدان اروپايي خود براي اصلاح توافق با ايران ادامه خواهد داد اما اگر توافقي در اين زمينه حاصل نشود، ترامپ همان‌گونه كه اعلام كرده از برجام خارج خواهد شد. سكاندار جديد وزارت خارجه امريكا در حالي باقي ماندن امريكا در برجام را منوط به ميزان پيشرفت مذاكرات تروئيكاي اروپايي با امريكا مي‌داند كه براساس گزارش‌هاي خبري منتشرشده در چند روز اخير، ماكرون در ديدار با ترامپ اشاره‌اي به محتواي طرح برايان هوك، مذاكره‌كننده امريكايي با اروپايي‌ها در حوزه برجام كرده كه رييس‌جمهور امريكا از وجود چنين طرحي ابراز بي‌اطلاعي كرده است. اين بي‌اطلاعي ترامپ از چند و چون مذاكره ميان اروپا و امريكا بر سر برجام نشان مي‌دهد كه وي در روز 12 ماه مه نيز تصميم شخصي و بي‌توجه به نظرات كارشناسي را درباره ايران خواهد گرفت.
محك انعطاف ايران
درحالي كه تا كمتر از 15 روز ديگر ترامپ بايد تصميم برجامي خود را اعلام كند، رفتار چند روز اخير اروپايي‌ها نشان مي‌دهد كه در مذاكرات ميان اروپا و امريكا، توفيق چنداني حاصل نشده و در نهايت تروئيكاي اروپايي از ايران مي‌خواهند كه با دست نخورده باقي ماندن برجام، تن به توافق تكميلي ديگري بدهد كه دامنه محدوديت‌هاي هسته‌اي اين كشور پس از 2025 را حفظ كند. اين ايده اروپايي‌ها در تماس تلفني روحاني با ماكرون از سوي رييس‌جمهور ايران رد شد و اين در حالي است كه از نخستين روزهاي طرح مساله اصلاح برجام از سوي امريكا، چهره‌هايي مانند محمد جواد ظريف وزير خارجه ايران بر عبث بودن تلاش‌ها براي راضي كردن ترامپ براي باقي ماندن در برجام تاكيد كرده بودند. با اين وجود به نظر مي‌رسد كه اروپا ترجيح مي‌دهد از اندك فرصت باقي مانده همچنان براي چكش كاري سطح توقع ايران و امريكا استفاده كند و در مقطع فعلي گزينه‌هاي اجرايي خود براي حفظ ايران در توافق هسته‌اي در صورت خروج امريكا از آن را مورد بحث و بررسي قرار ندهد.
تهران‌گفت‌وگوهاي‌هسته‌اي‌جديد‌را نمي‌پذيرد
رسانه انگليسي بي‌بي‌سي نيز درباره تماس تلفني ماكرون با روحاني نوشت: «رييس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگو با همتاي ايراني خود از وي خواست كه وارد گفت‌وگوهاي جديد هسته‌اي شود. با اين وجود در اين تماس تلفني طولاني، رييس‌جمهور ايران به همتاي فرانسوي خود گفت كه توافق هسته‌اي موجود ميان 7 كشور قابل مذاكره مجدد نيست.» در حالي كه اروپايي‌ها مي‌گويند خواهان حفظ توافق هسته‌اي با ايران هستند به نظر مي‌رسد كه ترامپ توانسته ماكرون و مركل را نسبت به دغدغه‌هاي خود متقاعد كند و اكنون تروئيكاي اروپايي تلاش مي‌كنند توپ حفظ توافق هسته‌اي را به زمين ايران بيندازند؛ مساله‌اي كه ايران با آن كنار نخواهد آمد. درحالي كه اروپايي‌ها مي‌خواهند حضور هرچند فيزيكي امريكا در برجام را حفظ كنند ايران مي‌گويد واشنگتن در دو سال و نيم گذشته از حصول برجام نيز به تعهدات خود پايبند نبوده است و حفظ فضاي ابهام پيرامون ايران در حقيقت همان برقرار نگاه داشتن فضاي منفي است كه مانع از نزديك شدن كامل سرمايه‌گذاران به تهران مي‌شود. بي‌بي‌سي در بخشي از گزارش خود درباره تماس تلفني شامگاه يكشنبه روساي جمهور ايران و فرانسه تاكيد مي‌كند كه هرچند روحاني مذاكره بيشتر درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را رد كرده اما خواهان توسعه روابط دوجانبه ميان تهران و پاريس شده است.
روايت معتدل‌تر فرانسوي از گفت‌وگوي روحاني- ماكرون
رويترز در نگاهي به معناي تماس تلفني روحاني و ماكرون نوشت: اختلاف‌ها بر سر توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 مصوب سال 2015 ميلادي، پس از آنكه تهران هرگونه توافق جانبي را رد كرد، عميق‌تر شده است. اين در حالي است كه همزمان مايك پمپئو در ديدار با مقام‌هاي اسراييلي مواضع بسيار سختي عليه ايران اتخاذ كرده است. ايران در چندماه گذشته و پس از مشروط شدن باقي ماندن امريكا در برجام بارها اعلام كرد كه اصلاح توافق هسته‌اي را نمي‌پذيرد اما به نظر مي‌رسد كه روحاني در تماس تلفني با ماكرون براي آخرين بار به صراحت دست رد بر سينه نماينده تروئيكاي اروپايي براي تشويق كردن ايران به مصالحه زده و تاكيد كرده اين تهران نيست كه قرار است كوتاه بيايد. همزمان به نظر مي‌رسد كه ايران خود را براي برجام بدون امريكا نيز آماده مي‌كند و در چند هفته گذشته خبر حذف دلار از چرخه‌هاي مالي بين‌المللي خود را اعلام كرده است. در حالي كه گزارش منتشر شده از تماس ميان روحاني و ماكرون در سايت رياست‌جمهوري ايران تند و تيز است و تيتر مخالفت ايران با توافق هسته‌اي فراتر از برجام را اعلام كرده اما اليزه نسخه معتدل‌تري را برگزيد و با تاكيد بر اينكه دو رييس‌جمهور بيش از يك ساعت با هم تلفني صحبت كرده‌اند اعلام كرد كه هر دو طرف موافق تداوم تلاش‌ها براي حفظ برجام هستند. اليزه همچنين در بخش‌هايي از اين گزارش تاكيد كرده كه روساي جمهور نه تنها درباره سرنوشت توافق هسته‌اي بلكه درباره مسائل مورد اختلاف ديگر مانند برنامه موشك‌هاي بالستيك ايران نيز با هم گفت‌وگو كرده‌اند. فعاليت‌هاي منطقه‌اي و پرونده‌هاي روز در منطقه مانند سوريه نيز در گفت‌وگوي تلفني شامگاه يكشنبه ماكرون- روحاني مدنظر قرار گرفته شد. در حالي كه ماكرون تلاش مي‌كند خود را به عنوان ميانجي‌گر يا به نوعي نجات‌دهنده برجام معرفي كند، امريكا نيز انعطافي در اين خصوص نشان نمي‌دهد و حتي مواضع واشنگتن سخت‌تر از قبل هم شده است. سي‌ان‌ان نيز در نگاهي به گفت‌وگوي روحاني و ماكرون نوشت: اظهارات روحاني در گفت‌وگو با رييس‌جمهور فرانسه مي‌تواند منجر به پيچيده‌تر شدن تلاش‌هاي اروپا براي نگاه داشتن امريكا در برجام شود.
ادامه برجام با اين شرايط قابل تحمل نخواهدبود
عباس عراقچي، معاون وزير خارجه ايران در ديدار با اليستر برت معاون وزيرخارجه بريتانيا، ضمن انتقاد از رويكرد كشورهاي اروپايي در مقابل بدعهدي‌ها و تخلفات ترامپ در اجراي برجام، تلاش سه كشور انگليس، آلمان و فرانسه در جلب رضايت ترامپ به قيمت تحت فشار قرار دادن ايران را سياستي اشتباه و شكست خورده توصيف كرده و به‌شدت مورد انتقاد قرار داد. با اين وجود، طرف بريتانيايي ضمن اعلام پايبندي كامل كشورش به برجام تاكيد كرد: بريتانيا خواهان اجراي تمامي مفاد برجام از سوي همه كشورها است و اين نكته را در مذاكرات خود با طرف امريكايي مدنظر دارد. همچنين عراقچي در پاسخ به سوال خبرنگار ايسنا در خصوص وضعيت برجام و خروج يا عدم خروج امريكا از آن عنوان كرد: در هر دو صورت كه امريكا از برجام خارج بشود يا نشود ادامه اين موضوع قابل تحمل نخواهد بود و تدابير ويژه‌اي در نظر داريم. وي افزود: براي همه سناريوها گزينه‌هاي خودمان را آماده كرديم. معاون وزير امور خارجه كشورمان در پاسخ به اين پرسش كه آيا احتمال بازگشت به پيش از برجام وجود دارد، تصريح كرد: هر احتمالي وجود دارد.