از «اميركبير» تا «نشر نو»
عبدالرحيم جعفري (1394-1298) بنيانگذار و مدير پيشين انتشارات اميركبير - مهم‌ترين و گسترده‌ترين موسسه خصوصي چاپ و انتشار كتاب در تاريخ ايران و خاورميانه - است. وي تا سال ۱۳۵۸، دارنده و گرداننده اين بنگاه انتشاراتي بود. در سال ۱۳۵۸، به حكم دادگاه انقلاب اسلامي، موسسه انتشارات اميركبير به مالكيت سازمان تبليغات اسلامي درآمد. عبدالرحيم جعفري، در سال ۱۲۹۸ در سختي و تنگدستي به دنيا آمد. نام مادرش كبري بود و پدرش ميرزا علي‌اكبر. پدر او پيش از تولد عبدالرحيم به مشهد رفت و هيچگاه بازنگشت. ناگزير در غياب پدر، نام خاندان مادر را بر پسر نهادند؛ «عبدالرحيم استاد محمدجعفر». وي بعداً نام خانوادگي خود را به «جعفري» تغيير داد. عبدالرحيم جعفري، كار را از كتاب‌فروشي روي پله‌هاي مسجدشاه در بازار تهران آغاز كرد. او در كنار مادرش كه زندگي فقيرانه‌اي را سپري مي‌كردند به ناچار درس و مدرسه را رها مي‌كند و به كارگري رو مي‌آورد و چندي بعد، در چاپخانه «علي‌اكبر علمي» مشغول به كار مي‌شود. در همين ايام با پيشنهاد آقاي علمي، با دختر برادر وي ازدواج مي‌كند و زندگي مستقلي تشكيل مي‌دهد. از آنجا كه كارگري و كارمندي، بلندنظري و روحيه دورانديش او را ارضا نمي‌كرد، با ده ـ دوازده هزار تومان پس‌انداز، در ۲۸ آبان ۱۳۲۸ در اتاقي در طبقه دوم چاپخانه آفتاب، انتشارات اميركبير را پايه‌گذاري مي‌كند. با درايت و حسن مديريت جعفري، طولي نمي‌كشد كه انتشارات اميركبير به يكي از بزرگ‌ترين موسسات چاپ و نشر كتاب در كشور تبديل مي‌شود؛ تا جايي كه مي‌توان او و بنگاه انتشاراتي‌اش را، يكي از مهم‌ترين و تاثيرگذارترين عوامل تحول فرهنگي ايران در پيش از انقلاب نام نهاد. جعفري در اين دوران، مي‌كوشد تا در حوزه‌هاي مختلف، كاستي‌هاي موجود در زمينه كتاب را مرتفع سازد. تحولات سياسي در اواخر دهه پنجاه هرچند موجب شد جعفري موسسه انتشاراتي اميركبير را از دست بدهد اما باعث نشد او از كار خود دست بكشد و به فعاليتي دوباره روي نياورد. از همان آغاز وي به فكر راه‌اندازي انتشاراتي ديگر افتاد كه در نهايت توانست در سال 1360 «نشر نو» را پايه‌گذاري كند. «نشر نو» در طول نزديك به چهار دهه گذشته توانسته خود را با قوانين نشر كتاب در نظام جمهوري اسلامي ايران وفق دهد و اكنون سال‌هاست كه براي خود نام و آوازه‌اي بلند كرده كه يادآور همان موسسه انتشارات اميركبير زماني كه با مديريت مرحوم جعفري در اوج رونق قرار داشت، است. «در جست‌وجوي صبح» خاطرات عبدالرحيم جعفري بنيانگذار موسسه انتشارات اميركبير است كه در 3 جلد تنظيم و تدوين شده است. دو جلد نخستين آن چند سالي است كه منتشر شده و در سال 97 به چاپ ششم رسيده است اما جلد سوم آن هنوز جواز انتشار را دريافت نكرده است. جعفري در نخستين صفحه خاطرات خود مي‌نويسد: «به همه آناني كه در ساختن زندگي من و افتخاراتي كه در صنعت نشر كشورم كسب كرده‌ام سهيم بوده‌اند، به مولفان و مترجمان و شاعراني كه سطر سطر كتاب‌هاي چاپ شده‌ام از حاصل ذهن پربار و رشحات قلم تواناي آنان جان گرفت، به كارگران و زحمتكشان گمنامي كه در اتاق‌هاي تنگ و تاريك با پاهاي كوفته و دردمند در غبار سرب و مركب تنفس كردند و حروف سربي را يك به يك كنار هم چيدند؛ ورق ورق كاغذ به ماشين چاپ دادند و سرپنجه مهرورز خسته خود را در پنجه بي‌رحم آن افكندند؛ با انگشتان خونين و پينه بسته ورق تا كردند و فروغ چشمان‌شان را در كار نمونه‌خواني از دست دادند، به همسر صديق و مهربانم، صديقه جعفري كه در فراز و نشيب‌ها و شدايد زندگي صبور و غمخوار و استوار در كنارم بود و سرانجام از مادرم كبري جعفري رحمت‌الله عليها كه براي رسيدن به آرزوهاي بزرگ، همچون الفباي نوباوگي به آرامي و شكيبايي درس پشتكار و بردباري به من آموخت.»