بهمن عبداللهي/ كن فرانسه
گرچه امسال سينماي ايران به‌طور رسمي فيلمي را به جشنواره كن ارسال نكرد، اما تقدير چنين رقم‌زده كه يكي از پررنگ‌ترين حضورهاي سينماگران ايراني را امسال تجربه كنيم. نمايش چهار فيلم از سينماگران ايراني و البته به همراه دو فيلم كوتاه، از نشانه‌هاي اين طالع سعد است.
داستان اول؛ حضور
امسال فيلم «همه مي‌دانند» آخرين ساخته اصغر فرهادي كه محصول اسپانيا و در اين كشور ساخته‌شده است، اولين اكران خود را در كن تجربه كرد. اين اثر به عنوان افتتاحيه هفتاد و يكمين جشنواره فيلم كن به نمايش درآمد كه اتفاق مهمي محسوب مي‌شود. رسم نانوشته اين جشنواره افتتاح با يك فيلم انگليسي يا فرانسوي است كه امسال با افتتاح اين فيلم اين رسم شكسته شد. البته سال 2004 هم فيلم «تربيت بد» به كارگرداني پدرو آلمودار فيلم افتتاحيه اين جشنواره بود.
«همه مي‌دانند» در بخش رقابتي جشنواره كن براي كسب نخل طلاي بهترين فيلم با ساير فيلم‌هاي شركت‌كننده در جشنواره رقابت مي‌كند. به‌غيراز فيلم «همه مي‌دانند»، «سه‌رخ» در بخش مسابقه حضور دارد كه آخرين ساخته جعفر پناهي است. از طرف ديگر فيلم «مرز» ساخته علي عباسي در بخش نوعي نگاه حضور دارد كه اثرش محصول سوئد و دانمارك است.
فيلم «فارنهايت 451» ساخت رامين بحراني كارگردان ايراني مقيم امريكاست كه با همكاري امير نادري نوشته شده و در بخش غيررقابتي به نمايش درآمد.
جدا از اينها يك بازيگر ايراني داريم كه در ايران فعاليت نمي‌كند اما در سينماي بين‌المللي حضوري فعال دارد و او گلشيفته فراهاني است كه در فيلم «دختران آفتاب» به كارگرداني اوا هيوسون، كارگردان فرانسوي بازي دارد. جداي از اينها، از دو كارگردان جوان ايراني مي‌توانيم نام ببريم كه با دو فيلم كوتاه شركت دارند. فيلم «مثل بچه آدم» ساخته آرين وزير‌دفتري در بخش سينه‌فونداسيون و «تاريكي» به كارگرداني سعيد جعفريان و تهيه‌كنندگي رامبد جوان در بخش مسابقه فيلم كوتاه جشنواره كن ۲۰۱۸ شركت دارند.
بااينكه فيلم «فارنهايت 451» در بخش مسابقه نيست و يك نوبت نمايش داده‌شده، اما استقبال نسبتا خوبي از آن صورت گرفت به‌طوري‌كه تماشاگران بعد از ديدن فيلم، رامين بحراني و امير نادري را به‌طور ايستاده تشويق كردند. اين فيلم محصول امريكا و اقتباس جديدي از رمان مشهور ري بردبري است. پيش‌ازاين فرانسوا تروفو از اين رمان فيلم ساخته بود كه با تحسين مخاطبان روبه‌رو شده بود. امير نادري، كارگردان ايراني كه سال‌هاست مقيم امريكا است، در اين فيلم به عنوان همكار فيلمنامه و تدوين حضورداشته است. مايكل شنون، مايكل بي‌جردن، سوفيا بوتلا، مارتين دانوان، كاير دالوا، جين موفات و گريس بيت كرانگ در اين فيلم بازي كرده‌اند.
داستان دوم، اصغر فرهادي
اصغر فرهادي رفته‌رفته دارد جاي سينماگر بزرگي همچون عباس كيارستمي را در سينماي جهان براي ما ايرانيان پر مي‌كند. درواقع اسم فرهادي بعد از استاد كيارستمي يادآور سينماگران ايراني است. فرهادي در سال 2012 و 2016 كه اسكار گرفت عملا به جهان معرفي شد. اين امر به اصغر فرهادي كمك كرد كه بتواند فيلم «گذشته» را با فرانسوي‌ها توليد كند و فيلم «همه مي‌دانند» را با اسپانيايي‌ها. در اين فيلم «خاوير باردم»، «پنه لوپه كروز» و «ريكاردو دارين» بازي دارند كه هرسه از بازيگران مشهور سينماي اسپانيا و سينماي هاليوود هستند. فيلم به زبان اسپانيايي ساخته‌شده و در كشور اسپانيا داستان خود را روايت مي‌كند.
البته در جشنواره كن با زيرنويس فرانسه و انگليسي نمايش داده شد. پخش فيلم از همان ابتدا موردتوجه پخش‌كنندگان بين‌المللي قرار گرفت و ازجمله «نت‌فليكس» كه 120 ميليون مخاطب آنلاين در دنيا دارد به دنبال خريد اين فيلم است؛ اما تا پايان جشنواره كن نمي‌توان دقيقا گفت هر فيلمي چه خريدار و چه پخش‌كننده‌هايي پيدا خواهد كرد. در مورد اصغر فرهادي نظرات مثبت و منفي زياد است. در نظرسنجي نشريه اسكرين از منتقدان «همه مي‌دانند» درنهايت توانسته 1.8 مجموع ستاره‌ها را دريافت كند كه وضعيتي متوسط ارزيابي مي‌شود. اين نظرسنجي نشان مي‌دهد فيلم «سه رخ» جعفر پناهي با 2.6 بيشتر موردتوجه قرارگرفته است.
هرچند پيش‌بيني براي جايزه فرهادي يا پناهي زود است، اما دور از انتظار نيست كه اين دو سينماگر به جوايزي دست پيدا كنند.
داستان سوم؛ جعفر پناهي
جعفر پناهي از خرداد ۱۳۸۹ از فيلمسازي منع شده، اما با اين تفاسير فعاليت خودش را متوقف نكرده است. با سختي‌ها و مرارت‌هايي كه دارد فيلم‌هاي خودش را مي‌سازد و به جشنواره‌هاي خارجي هم مي‌فرستد. آخرين جايزهاي كه پناهي گرفت مربوط به فيلم «تاكسي» بود كه در بخش رقابتي شصت و پنجمين جشنواره بين‌المللي فيلم برلين به نمايش درآمد و خرس طلا گرفت؛ اما فيلم جديد او يعني «سه رخ» با بازي جعفر پناهي، بهناز جعفري و بازيگران تازه‌كار ساخته‌شده است. اين فيلم در كن بسيار موردتوجه قرار گرفت و در بروشورها و مجلاتي كه در طول جشنواره منتشر مي‌شود به‌كرات مي‌توان عكس جعفر پناهي را ديد.
يكي از حاشيه‌هاي جالب جشنواره كن اين است كه در بلوار مقابل كاخ جشنواره آدم‌هايي هستند كه پلاكارد دست گرفته‌اند و درخواست بليت رايگان يا بليت اهدايي مي‌كنند. تعداد زيادي از اين افراد را ديدم كه در جست‌وجوي دعوت‌نامه يا بليت فيلم «سه‌رخ» جعفر پناهي بودند. يكي از اين افراد پيرمردي بود كه مي‌گفت سينماي ايران را دوست دارد و فيلم‌هاي پناهي را دنبال مي‌كند.
جعفر پناهي در جشنواره حضور نداشت و صندلي رديف اول سالن گرند لومير كه نامش نوشته‌شده بود خالي ماند؛ اما عوامل فيلمش همچون بهناز جعفري، مستانه مهاجر، امين جعفري و چند نفر ديگر از فرش قرمز عبور كردند. در اين مراسم موسيقي قسمتي از فيلم كه برگرفته از ترانه نوستالژي «ساري گلين» با ساز دودوك پخش شد. زماني كه اسم جعفر پناهي از تريبون‌ها اعلام شد همه حاضران دست زدند و هنگام نمايش اسمش بر تيتراژ به ابراز احساسات
پرداختند.
با توجه به اينكه جعفر پناهي دستيار عباس كيارستمي در سينما بوده؛ در اين فيلم نماهايي گرفته است كه يادآور سينماي كيارستمي و اداي دين به آثار اين فيلمساز فقيد است.
اگرچه نمي‌توان تا پايان جشنواره پيش‌بيني دقيقي از جوايز داشت، اما به نظر مي‌رسد كه او هم يكي از شانس‌هاي اين دوره از جشنواره كن است.
داستان چهارم، ايرانيان حاضر در جشنواره كن
جداي از عوامل سازنده ايراني برخي از فيلم‌ها كه در جشنواره حضور دارند، تعدادي از ايرانيان علاقه‌مند به به‌سينما از سراسر دنيا به اين جشنواره آمده‌اند. اين حضور شامل رسانه‌هاي فارسي زبان هم مي‌شود كه گزارش‌هايي از جشنواره كن تهيه مي‌كنند؛ اما معدود خبرنگاران داخلي با هزينه شخصي به جشنواره آمده‌اند. از طرف ديگر نهادهاي دولتي مانند فارابي، مركز گسترش سينماي تجربي، سينماي هنر و تجربه و پخش شركت سوره كه وابسته به حوزه هنري است در بازار شركت دارد، همچنين شركت‌هاي خصوصي مثل شركت‌هاي نسرين ميرشب يا آيات مديا كه سه فيلم «سوءتفاهم»، «تنگه ابوقريب» و «به‌وقت شام» را در اينجا عرضه كرده است. غلامرضا موسوي هم از تهيه‌كنندگان سينماي ايران هم حضور دارد و به ديدن فيلم‌ها مي‌رود. سيف‌الله صمديان هم پاي ثابت هر دوره از جشنواره كن است كه به ثبت لحظات مشغول است و البته فاطمه معتمد‌آريا هم طبق روال سال‌هاي گذشته در كن حضور دارد و بيشتر مشغول تماشاي فيلم‌هاست.
داستان پنجم، خبرنگاران
برخلاف جشنواره‌هاي داخلي ما در ايران كه به خبرنگاران سرويس‌هاي ويژه اختصاص داده مي‌شود، در جشنواره كن هيچ امتياز ويژه‌اي به اين قشر تعلق نمي‌گيرد، مگر اينترنت رايگان و صندوقي كه اطلاعات جشنواره و فيلم‌ها در آن گذاشته مي‌شود. البته ديدن فيلم‌ها براي خبرنگاران رايگان است و در اتاق خبرنگاران قهوه، آب و گاهي هم آب‌ميوه رايگان است. يعني برخلاف جشنواره‌هاي ايراني هتل، پذيرايي ناهار و شام، بليت هواپيما با هزينه خود رسانه‌ها يا خبرنگاران تامين مي‌شود. بااين‌وجود از 50هزارنفري كه به عنوان مهمان و شركت‌كننده در جشنواره حضور دارند 4500 خبرنگار، عكاس، منتقد، مجري و غيره در اين رويداد سينمايي ثبت‌نام كرده‌اند. اين موارد از اين منظر قابل‌توجه است كه جشنواره‌اي كه اعتبار داشته باشد اهالي رسانه حاضر به هزينه كردن هستند تا در آن حضور پيدا كنند. اين امر متاسفانه برخلاف جشنواره‌هاي ما است كه به خبرنگاران سرويس‌هاي ويژه‌اي داده مي‌شود، اما خبرنگاران خارجي تمايلي براي شركت در جشنواره‌هاي ما ندارند! اين موضوع گواه اين است كه بايد در شيوه‌هاي اجراي برگزاري و انتخاب فيلم‌ها به‌ويژه جشنواره جهاني فيلم فجر بيشتر كار شود تا رسانه‌ها براي شركت در جشنواره علاقه‌مند شوند تا از اين مسير جشنواره به دنيا معرفي شود.
داستان ششم، بازار
بازار كن فرانسه را بايد بازار معتبري دانست. اين اعتبار وابسته به جشنواره‌اي كه از جشنواره‌هاي برلين و ونيز بالاتر بوده و بخش ديگر اين اعتبار را بايد به حضور همه شركت‌ها و پخش‌كننده‌ها دانست كه از همه جاي دنيا در اين بازار غرفه دارند. به‌عبارت‌ديگر همه شركت‌هاي ريزودرشت هزينه‌هايي براي اجاره غرفه‌ها پرداخت مي‌كنند تا بتوانند در اين بازار شركت داشته باشند. حتي كشتي‌هايي با هزينه‌هاي هنگفت اجاره كرده‌اند و كارهاي اداري خود را روي اين شناورها انجام مي‌دهند. فيلمي كه در جشنواره كن شركت‌كند حتي اگر جايزهاي نگيرد به‌خوبي مي‌تواند پخش‌كننده خوب پيداكرده و از اين طريق كسب درآمد كند. به همين دليل براي سازندگان فيلم‌ها حضور در كن خيلي مهم و البته موثر است.
نكته ديگر كه بايد در مورد جشنواره كن تاييد كرد، اينكه اساسا فيلم‌هايي كه به جشنواره كن راه پيدا مي‌كنند با دقت و وسواس انتخاب‌شده‌اند. درواقع فيلم‌هاي زيادي به جشنواره معرفي مي‌شوند اما درنهايت حدود 20 فيلم براي بخش مسابقه، 30 فيلم هم براي بخش‌هاي ديگر پذيرفته مي‌شوند كه براي اولين‌بار به نمايش درمي‌آيند. به همين دليل است كه فيلمي كه در جشنواره كن پذيرفته مي‌شود حتي اگر جايزهاي هم نبرد، معياري براي ارزشمندي فيلم است و به همين دليل است كه پخش‌كننده‌ها به دنبال خريد اين فيلم‌ها هستند؛ به همين دليل است كه حضور فيلم‌هاي ايراني گواهي بر درجه اعتبار كافي سينماي ايران محسوب مي‌شود.
داستان آخر؛ اجرا
يكي از مهم‌ترين ويژگي‌هايي هر جشنواره‌اي كه به اعتبار آن كمك مي‌كند، شيوه‌هاي اجرايي آن است. سه محور اصلي براي برگزاري حرفه‌اي يك جشنواره وجود دارد؛ اول كيفيت فيلم‌هاست كه نحوه انتخاب آن است كه قبلا گفته شد، دوم ميزان جايزه نقدي برندگان كه از اندازه‌اي مشخص بايد بالاتر باشد تا آن جشنواره «آ» محسوب شود و درنهايت شيوه اجرايي جشنواره است. جشنواره كن كه از دهه چهل برگزار مي‌شود و امسال هم هفتاد و يكمين دوره آن است همچنان با نظم و ترتيب خاصي برگزار مي‌شود. بر اساس تشريفات كن، زماني كه فيلمي در بخش مسابقه شركت مي‌كند و قرار است اكران شود، ستاره‌ها از روي فرش قرمز عبور مي‌كنند. طبق برنامه ستاره‌ها با ليموزين از كاخ مقابل جشنواره به جلوي فرش قرمز آورده مي‌شوند كه عوامل فيلم بايد با لباس رسمي از روي فرش قرمز عبور كنند. عبور عوامل فيلم همراه با ثبت تصاوير عكاسان است كه در لحظه براي تمام دنيا مخابره مي‌شود و از دوربين‌ها تصاوير به‌صورت زنده در تلويزيون بزرگ محوطه پخش مي‌شود تا هزاران نفري كه پشت نرده‌ها قرار دارند و با كمك نگهبانان و پليس‌ها كنار فرش قرمز قرار ايستاده‌اند بتوانند ستاره‌ها را تماشا كنند. ديدن افرادي كه دنبال بليت مجاني مي‌گردند تا به تماشاي فيلم بنشينند يا افرادي كه لباس‌هاي عجيب‌وغريب پوشيده‌اند تا توجه عكاسان و رسانه‌ها را به خودشان جلب كنند يا افرادي كه خودشان را شبيه هنرپيشه‌هاي مشهور درمي‌آوردند تا توجه كارگردان و تهيه‌كنندگان را براي كار در سينما جلب كنند از تصاوير آشناي كاخ جشنواره است. از طرف ديگر با توجه به تهديدهاي امنيتي كه مدتي است اروپايي‌ها درگير آنند نيروهاي محافظت با آرامش كامل و لباس متحدالشكل كار خودشان را انجام مي‌دهند. جاي تعجبي ندارد كه افراد همه موبايل به دست در حال عكس گرفتن هستند تا به سرعت اين عكس‌ها را در فضاي مجازي و فضاي شخصي خودشان منتشر كنند. اين موارد ذكر شد تا به اين نتيجه برسيم كه باوجوداين همه علاقه‌مند و شركت‌كننده‌هاي با سلايق و خاستگاه‌هاي متفاوت در كن، هيچ‌گونه بي‌نظمي را در كن شاهد نيستيم. فيلم‌ها به‌موقع پخش مي‌شوند هركسي وظيفه خودش را به‌درستي انجام مي‌دهد. به همين دلايل است كه جشنواره كن داراي اعتباري ويژه مي‌شود. جشنواره فيلم كن همواره از سال‌هاي دور تا همين اواخر براي ايرانيان خاطرات خوبي به‌جا گذشته و بايد اميدوار بود كه امسال هم اين خاطرات شيرين بار ديگر رقم بخورد. يكي از آن خاطرات خوش دريافت نخل طلاي كن توسط استاد عباس كيارستمي است كه در دوره پنجاهم براي فيلم «طعم گيلاس» رخ داد. اميدواريم امسال هم جوايز خوبي به دست سينماگران ايراني برسد.