حكم دادگاه نيويوركي براي بازگشت نقش‌برجسته هخامنشي به ايران
نجات يك اثر از زير چكش حراجي
گروه اجتماعي | كتيبه سرباز هخامنشي به كشور باز مي‌گردد. دادگاه عالي نيويورك روز دوشنبه در حكمي اعلام كرد نقش برجسته پارسي كه قدمت آن به حدود ۵۰۰ سال پيش از ميلاد مسيح بازمي‌گردد بايد به ايران عودت داده شود. اين نقش برجسته بيش از ۸۰ سال پيش به شكل غيرقانوني از ايران خارج شده است. اين خبر كه توسط نيويورك تايمز منتشر شده با اشاره به قدمت اثر نوشت: «اين اثر 2500 ساله در ماه اكتبر و در حالي كه در يك نمايشگاه هنري در نيويورك به فروش گذاشته شده بود، از سوي دفتر دادستان منطقه منهتن نيويورك مصادره شد.»
آبان ماه سال 96 بود كه تصوير كتيبه‌اي با نقش يك سرباز هخامنشي روي كاتالوگ نمايشگاه و حراج كمپاني Rupert wace ancient art نظر فعالان و مسوولان ميراث فرهنگي كشور را به خود جلب كرد. بررسي‌هاي معاونت حقوقي سازمان ميراث فرهنگي نشان داد كه اين كتيبه به صورت غيرقانوني از كشور خارج شده است در نتيجه فروش آن در يك حراجي رسمي اقدامي خلاف قانون است. مسوولان حراج اين كمپاني مبلغ 1.2 ميليون دلار براي نقش برجسته تعيين كرده بودند، اما پس از پيگيري‌هاي حقوقي و در نهايت اطلاع دادستان نيويورك از موضوع، دستور توقف فروش اين اثر صادر شد. طبق اعلام بازپرسان پرونده، اين نقش برجسته نخستين‌بار در سال ۱۹۳۶ (۱۳۱۵-۱۳۱۴) به شكل غيرقانوني از ايران خارج و در سال ۲۰۱۱ از موزه هنرهاي زيباي مونترال به سرقت رفته است. با اين حال دو مالك اين نقش برجسته كه در لندن اقامت دارند، مدعي شده‌اند كه اين اثر را به صورت قانوني و از يك فروشنده معتبر آثار تاريخي خريداري كرده‌اند، اما دفتر دادستاني منهتن در شكواييه خود استدلال كرده كه براي آثار مسروقه، خريد قانوني و از روي حسن نيت، بي‌معني است.
قوانين بين‌المللي فروش آثاري كه مالك آن نه يك شخص، بلكه يك دولت باشد را در حراجي‌ها غيرقانوني اعلام و از فروش آن به هر شكلي ممانعت به عمل مي‌آورند. كشورهاي مختلف فهرستي از آثار ارزشمند و تاريخي و هنري كه متعلق به دولت است را در قالب ليست قرمز در سايت پليس اينترپل منتشر مي‌كنند كه مسوولان حراجي‌ها و خريداران آنها با مراجعه به اين ليست‌ها مي‌توانند از مجاز يا غيرمجاز بودن فروش اشيا در حراجي‌ها مطلع شوند. اما ايران به رغم اينكه در مقطعي از تاريخ شاهد خروج غيرقانوني آثار ارزشمند تاريخي بسياري بوده، هنوز ليست قرمزي از آثار خود تهيه نكرده و در اختيار پليس اينترپل قرار نداده است. همين موضوع باعث مي‌شود هرازگاهي خبري از كشف يك اثر در حراجي‌هاي كشورهاي مختلف منتشر شود كه البته تمام پرونده‌هاي مربوط به اين آثار با موفقيت بسته نمي‌شوند و منجر به بازگشت آثار به كشور نمي‌شوند. گل مهرهاي ساساني كه دو سال پيش با پيگيري‌هاي وزارت امور خارجه و سازمان ميراث فرهنگي به موزه ملي ايران تحويل داده شدند از جمله آثاري بودند كه توسط دولت آمريكا به ايران تحويل داده شدند. آثار چغاميش و خوروين هم موفق شدند به ايران بازگردند. اما بودند آثاري كه به دلايل مختلف از جمله نبود مستندات محكم براي اثبات مالكيت دولت ايران و خروج غيرقانوني آنها، چوب حراج خوردند و هرگز به ايران بازنگشتند. از جمله يك سنگ‌نگاره هخامنشي كه مالك آن يك فرانسوي بود و به مبلغ ۵۸۰ هزار پوند در حراج كريستي لندن به فروش رفت، يا جام سيمين ايلامي متعلق به هزاره دوم پيش از ميلاد كه نبود مستندات كافي براي اثبات مالكيت دولت ايران بر آن، باعث شد تا سرنوشت ديگري در آلمان پيدا كند.
حالا طبق تصميمي كه دادگاه نيويورك گرفته است، اين كتيبه بايد به ايران عودت داده شود و هنوز زمان بازگشت اثر به ايران اعلام نشده است. ابراهيم شقاقي، مديركل امور حقوقي و املاك سازمان ميراث فرهنگي ضمن اعلام اينكه اين حكم غيرقابل اعتراض است، در پاسخ به اين پرسش كه در وضعيت كنوني سياسي دو كشور ايران و آمريكا، چطور امكان بازگشت اين اثر تاريخي به ايران وجود دارد، به خبرگزاري ايسنا گفت: «تحريم‌ها به مباحث فرهنگي- تاريخي بين كشورها ربطي ندارد، از سوي ديگر حكم دادگاه پشت آن است. همچنين راي دادگاه عالي براي اجراي حكم قطعي است و قابليت تجديدنظر در ديوان عالي كشور آمريكا را ندارد.»
اين نقش برجسته مربعي شكل كه اندازه آن ۸ اينچ مربع (51.6 سانتيمتر مربع) اعلام شده، بخشي از ديواره منقش به تصوير رديفي از سربازان گارد جاويدان در يكي از ساختمان‌هاي مركزي پرسپوليس است.