سازمان توسعه و نوسازي معادن و صنايع معدني ايران (ايميدرو) به عنوان يكي از سازمان‌هاي توسعه‌اي كشور از نيمه دوم سال 92 با تجديدنظر در استراتژي خود، سبب تقويت حضور بخش خصوصي در اقتصاد بخش معدن و صنايع معدني شد كه اين امر فصلي جديد را در اجراي برنامه‌ها رقم زد؛ فصلي كه مقدمات آن پيش از شكل‌گيري برجام فراهم شد به طوري كه با ورود گام به گام شركت‌هاي خصوصي در قامت مشاركت‌كننده و سرمايه‌گذار، طرح‌هاي به‌جا مانده از گذشته، دوباره در مسير ساخت قرار گرفتند.
پس از برجام نيز حضور همزمان شركت‌هاي خارجي و داخلي به اين روند سرعت داد. فعال‌سازي و راه‌اندازي طرح‌هاي به‌جا مانده از دهه و حتي دهه‌هاي گذشته از جمله پديده‌هاي سال‌هاي اخير است با اين توضيح كه پس از برجام، فعال شدن ال‌سي طرح‌ها و استفاده از منابع مالي خارجي، نقشي حياتي در راه‌اندازي پروژه‌ها ايفا كرد. بخش معدن و صنايع معدني در اين مسير به حوزه‌اي پويا تبديل شد و توانست نقش خود را به عنوان يكي از بازيگران اصلي اقتصاد مقاومتي عيان سازد. نگاهي به عملكرد سال‌هاي 91 و 92 و مقايسه آن با سال‌هاي اخير، به نيكي تفاوت در توليد، صادرات و اجراي پروژه‌ها را نشان مي‌دهد.
اجراي طرح‌هاي 7گانه فولاد استاني و به سرانجام رساندن تدريجي آنها- كه دچار وقفه طولاني شده بود- و نيز اجراي طرح‌هايي همچون 1.2 ميليارد دلاري آلومينيوم جنوب و يك ميليارد دلاري سرب و روي مهدي‌آباد از جمله اين عملكرد‌ها
به شمار مي‌آيد.
در همين حين، ايميدرو با بهره‌گيري از مذاكرات موثر با شركت‌ها و صاحبان فناوري داخلي و بين‌المللي، طرح‌هاي ديگري ازجمله فرآوري سنگ‌آهن در سنگان، تيتانيوم كهنوج، اسكله بندر پارسيان، زغالشويي البرز مركزي، طرح 40 هزار تني آلومينيوم جاجرم، الكترود گرافيتي، آنتيموان سفيدابه، نيروگاه هرمز و هرمزان، طلاي زرشوران، پتاس خور و بيابانك، پالايشگاه قطران زرند، 4 طرح كنسانتره و گندله‌سازي سنگان، منطقه ويژه صنايع انرژي‌بر، تجهيز معادن گل‌گهر 4- 5- 6، زغال‌سنگ خمرود و توليد گرين كك را در كنار ديگر طرح‌هاي بخش معدن و صنايع معدني به اجرا درآورد.
PERED؛ دانش ايراني
متخصصان كشورمان پس از حدود سه دهه از توليد آهن اسفنجي در كشور، نخستين كارخانه با دانش ايراني (Persian Reduction) را راه‌اندازي كردند. كارخانه احياي مستقيم شادگان در عين حالي كه جزو پروژه‌هاي راكد سال‌هاي قبل محسوب مي‌شد، نخستين طرحي است كه از سيستم پِرِد بهره مي‌برد. پس از آن دو كارخانه ديگر از مجموعه فولادهاي استاني، تحت تكنولوژي پرد، به توليد رسيدند. كارخانه‌هاي آهن اسفنجي ميانه و ني‌ريز هر دو با روش ايراني احياي مستقيم، محصول توليد مي‌كنند.
سرمايه‌گذاري 5.3 ميليارد دلاري
با شروع دولت يازدهم در نيمه دوم سال 92، طرح‌هاي متعددي در بخش معدن و صنايع معدني، راكد و غيرفعال بودند. ايميدرو با استراتژي جديدي كه طراحي و عملي كرد، حضور بخش خصوصي پررنگ ديده شد و در نتيجه توانست با مشاركت اين بخش 32هزار ميليارد تومان طرح را فعال كرده يا به اجرا درآورد. اين استراتژي در راستاي اقتصاد مقاومتي و گسترش حضور بخش خصوصي به اجرا در آمده است. طي اين مدت افزون بر 5.3 ميليارد دلار در نقاط مختلف كشور پروژه وارد مدار توليد شد.
در اين ميان ايميدرو طي سال‌هاي 93 تا 95، با مشاركت بخش خصوصي، 27 طرح بزرگ را در بخش معدن و صنايع معدني به ارزش 3 ميليارد و 7 ميليون و 5 هزار دلار به بهره‌برداري رساند كه در نتيجه آن، براي 7 هزار و 660 نفر اشتغال مستقيم ايجاد شد.
افتتاح بيش از 3 ميليارد دلار طرح
با اشتغال 4800 نفري
طي سال‌هاي 93 تا 95 ارزش طرح‌هايي كه به بهره‌برداري رسيد از 3 ميليارد دلار عبور كرد كه حاصل آن ايجاد اشتغال 4800 نفري است. در اين مدت پروژه‌هاي شاخصي همچون طلاي زرشوران، سيمان ونزوئلا، فاز دوم اسكه منطقه ويژه صنايع انرژي خليج‌فارس، پتاس خور و بيابانك و طرح‌هاي متعددي در مس، فولاد و امور زيربنايي راه‌اندزي شد. يكي از پديده‌هاي مدت مورد بررسي، راه‌اندازي آهن اسفنجي فولاد سفيددشت- به عنوان نخستين طرح از فولادهاي استاني- است.
افتتاح 2.3 ميليارد دلار در سال 96
ايميدرو طي سال 96 با مشاركت بخش خصوصي، 23 طرح در بخش معدن و صنايع معدني به بهره‌برداري رساند كه از ارزش بيش از 2.3 ميليارد دلاري برخوردار بود. مجموع اشتغال مستقيم اين طرح‌ها نيز 4850 نفر بود. در اين ميان، 3 واحد احياي مستقيم فولادهاي استاني با دانش فني ايراني (PERED) افتتاح شدند. همچنين طي سال گذشته، با راه‌اندازي تعدادي پروژه، سنگان به پايگاه توليد و توسعه سنگ‌آهن تبديل شد به طوري كه 10 ميليون تن ظرفيت توليد گندله و 2.5 ميليون تن ظرفيت توليد كنسانتره سنگ‌آهن در مجتمع معدني سنگان به بهره‌برداري رسيد.
توليد محصولات معدن و صنايع معدني
در سال 96
توليد و صادرات فولاد
شركت‌هاي فولادساز كشور از ابتداي ماه فروردين تا پايان اسفند سال گذشته، 21 ميليون و 884 هزار تن فولاد خام توليد كردند. اين رقم در سال 95، معادل 18 ميليون و 466 هزار تن بود كه حاكي از رشد 19درصدي است.
علاوه بر اين طي 12 ماهه سال 969، 19 ميليون و 776 هزار تن انواع محصولات فولادي (كلاف، تيرآهن، ورق عريض، ميلگرد، ورق گرم، ورق سرد، ورق پوشش‌دار و غيره) در كشور توليد شد. ميزان توليد اين محصولات در سال 95، 18 ميليون و 151 هزار تن بود كه نشان‌دهنده افزايش 9درصدي است. طي سال 96، 161 هزار تن مس، 337 هزار تن آلومينيوم، 240 هزار تن آلومينا و 58 ميليون تن سنگ‌آهن توليد شد.
صادرات 10.7 ميليارد دلاري
سال گذشته ارزش صادرات معدن و صنايع معدني ايران به بيش از 10.7 ميليارد دلار رسيد. اين رقم صادرات 22درصد از كل صادرات كشور را دربرگرفت. در اين ميان براي نخستين بار، صادرات فولاد ايران با 39 درصد رشد به رقم 9.48 ميليون تن در سال 96 رسيد. در همين مدت رشد 300 درصدي صادرات آهن اسفنجي و 10.4 درصدي سيمان محقق شده است. طي اين مدت 713 هزار تن آهن اسفنجي صادر شد كه نسبت به آمار سال گذشته (172 هزار تن)، حاكي از افزايش 315 درصدي صادرات اين محصول است. بدين ترتيب كل صادرات زنجيره فولاد از 9 ميليون و 208 هزار تن نيز عبور كرد.
توليد 4 ماه 97
توليد شركت‌هاي بزرگ معدني و صنايع معدني در 4 ماه سال 97 رشد دو رقمي را به ثبت رساند. در اين مدت توليد با افزايش 11 تا 122درصدي همراه شد.
از ابتداي سال تا پايان تيرماه 97، توليد فولاد خام به 6.2 ميليون تن (رشد 15درصدي)، محصول فولادي به 3.7 ميليون تن (رشد 11درصدي)، آهن اسفنجي به بيش از 7 ميليون تن (رشد11درصدي)، گندله سنگ آهن به 14.5 ميليون تن (رشد 41درصدي)، كنسانتره سنگ‌آهن به حدود 15 ميليون تن (رشد 22درصدي)، شمش آلومينيوم به 122هزار تن (رشد 11درصدي)، استخراج سرب و روي به بيش از 497 هزار تن (رشد 84درصدي) و كاتد مس به 74هزار تن (رشد 62درصدي) رسيد.
صادرات 3.7 ميليارد دلاري 4 ماه سال
ارزش صادرات معدني و صنايع معدني از ابتداي سال تا پايان تير ماه امسال از 3.7 ميليارد دلار عبور كرد. صادرات اين بخش با رشد 21درصدي همراه شد. طي اين مدت در حالي كه صادرات معدن و صنايع معدني با رشد مواجه شد، واردات اين حوزه كاهش 17درصدي را تجربه كرد. در 4 ماه ابتداي سال جاري اندكي بيش از 1.6 ميليارد دلار محصولات معدني و صنايع معدني وارد كشور شد.
در ميان كالاهاي صادر شده، بخش مس در رشد، پيشتاز بود و به افزايش 93درصدي دست يافت در‌حالي كه فولاد رشد 74درصدي را پشت‌سر گذاشت. صنعت مس در بخش توليد نيز در سال جاري جان تازه‌اي گرفته است.
بازارهاي هدف؛ عراق اول
در ميان 20 كشور بازار هدف ايران، كشورهاي عراق (536 ميليون دلار)، چين (491 ميليون دلار) و امارات متحده عربي (481ميليون دلار) قرار دارند و در انتهاي جدول نيز به ترتيب قطر (28.1 ميليون دلار)، تركمنستان (28.06 ميليون دلار) و هلند (27.9 ميليون دلار) جاي گرفته‌اند. كل تناژ صادراتي اين بخش به مرز 21 ميليون تن رسيد كه سهم زنجيره فولاد در مرز 4 ميليون تن، زنجيره مس 201 هزار تن و آلومينيوم 53هزار تن قرار داشت. در اين مدت 1.8 ميليارد دلار محصولات زنجيره فولاد، 449 ميليون دلار زنجيره مس و 119 ميليون دلار نيز انواع سنگ به خارج كشور صادر شد.
تناژ واردات نيز به يك ميليون و 424 هزار تن رسيد كه زنجيره فولاد با 541 هزار تن، زغال سنگ و كك با 244 هزار تن و پودر آلومينا و محصولات وابسته با 135 هزار تن در رتبه‌هاي اول تا سوم جاي گرفتند. در همين حال ارزش واردات فولاد به 483 ميليون دلار، آلومينيوم به 66 ميليون دلار و پودر آلومينا 72 ميليون دلار رسيد.
شروع 4 طرح بزرگ در سال 96
همچنين در سال 96، چهار طرح بزرگ آغاز شد كه منجر به اشتغال 2500 نفر شده است. در اين ميان طرح احداث كارخانه كنسانتره روي مهدي‌آباد از اهميت خاصي برخوردار است. همچنين پروژه تيتانيوم و بندر پارسيان نيز جزو طرح‌هاي اولويت‌دار ايميدرو محسوب مي‌شوند.
اكتشاف ذخاير جديد
تا قبل از شروع دولت يازدهم، يكي از مسائلي كه حوزه معدن و صنايع معدني كشور را با تهديد روبه‌رو مي‌كرد، كاهش ذخاير كشف شده معادن بود و از اين رو، از جمله دغدغه‌هاي اصلي ايميدرو در دولت يازدهم، اجراي برنامه اكتشاف بود. بنابراين، برنامه اكتشاف از دولت يازدهم و با هماهنگي و تفاهمنامه‌اي ميان وزارت صنعت، معدن و تجارت، ايميدرو و سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات معدني ايران شروع شد كه اجراي آن را ايميدرو برعهده دارد.
برنامه‌ريزي براي اكتشاف 250 هزار كيلومتر مربع در اولويت قرار گرفت و اين برنامه به طور جدي از بهار 93 آغاز شد. طبق آمارها، اين ميزان وسعت اكتشاف، تقريبا 2 برابر اكتشافات 80 سال گذشته بوده است. در سال 95 فاز شناسايي 100 درصد پهنه‌ها به اتمام رسيد و در برخي از اين پهنه‌ها، فاز پي‌جويي و اكتشافات عمومي نيز پيشرفت‌هاي مناسبي را طي كرده است.
به طوري كه 400 محدوده اميدبخش معدني در 21 استان كشور مشخص شد و تا پايان سال96، نخستين دستاوردهاي برنامه اكتشاف اعلام شد كه حاكي از رشد ذخاير عناصر ارزشمند معدني در كشور است. تا اين مدت، حدود 500 ميليون تن سنگ‌آهن، 345 ميليون تن زغال كك شو، 220 ميليون تن زغال حرارتي، 103 ميليون تن باريت، 21 ميليون تن بوكسيت، 30 هزار تن آنتيموان، 65 هزار تن عناصر نادر خاكي و 42 تن طلا، افزايش يافته است.
برنامه ايميدرو در سال 97
برنامه افتتاح 6.1 ميليارد دلار طرح در سال 97
ايميدرو در سال جاري (97) 33 طرح به ارزش بيش از 6.1 ميليارد دلار به بهره‌برداري مي‌رساند. اين طرح‌ها در بخش‌هاي مختلف زنجيره فولاد، زنجيره مس، آلومينيوم، سرب و روي، عناصر نادر خاكي و زيرساخت‌ها است.
طي سال 97 همچنين 14 طرح جديد يا مجدد فعال شده، وارد عمليات اجرايي مي‌شوند. ارزش اين طرح‌ها به مرز 3.7 ميليارد دلار مي‌رسد. اين طرح‌ها مربوط به بخش‌هاي مس، فولاد، زغال سنگ و طلا است. برخي از اين پروژه‌ها شامل بيلت آلومينيوم جاجرم، فاز دو زرشوران، معدن مس دره آلو، معادن مس تفت، آلوميناي خليج‌فارس و فولاد مكران هستند.
وضعيت توليد در سال‌هاي 92 و 96
بررسي آماري وضعيت توليد، سرمايه‌گذاري و اجراي پروژه‌ها نشان مي‌دهد طي سال 91، ارزش 13 طرح راه‌اندازي به بيش از 4100 ميليارد تومان رسيد كه 644 ميليون يورو آن سهم ارزي محسوب مي‌شود. طي آن سال افزون بر 2100 اشتغال مستقيم ايجاد شد. از سوي ديگر سال 92 هيچ طرحي در حوزه معدن و صنايع معدني راه‌اندازي نشد. طبق جدول ارايه شده در سال 92 توليد فولاد خام 15.6ميليون، آلومينيوم 350هزار تن، سنگ‌آهن 48.6 ميليون تن و كنسانتره زغال سنگ 1.1 ميليون تن بود. اين در حالي است كه سال 96 ميزان توليد فولاد خام به 21.8 ميليون تن، مس كاتد به 161 هزار تن (تغيير تكنولوژي دليل كاهش توليد شد)، سنگ‌آهن به 74 ميليون تن، زغال‌سنگ يك ميليون و 496 و شمش آلومينيوم به بيش از 337 هزار تن رسيد. همچنين ميزان اشتغال مستقيم ايجاد شده در سال 96 به 4850 نفر رسيد. در سال گذشته 23 طرح به ارزش بيش از 2.3 ميليارد دلار افتتاح شد.