سارا معصومي
ايالات متحده، عربستان و رژيم اسراييل تلاش گسترده‌اي را براي منزوي معرفي كردن ايران در عرصه بين‌المللي آغاز كرده‌اند. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا و سكاندار
كاخ سفيد جرقه سوداي منزوي نشان دادن ايران را حتي پيش از برتن كردن رداي رياست‌جمهوري در سر داشت و در يك سال و نيم گذشته با خروج از توافق هسته‌اي با ايران و بازگرداندن تحريم‌هاي ثانويه (هسته‌اي) اين رويا را به ظن خود به تحقق نزديك‌تر كرده است. يكي از اصلي‌ترين ايرادهايي كه رييس‌جمهور امريكا بر برجام وارد مي‌داند اين است كه اين توافق نه تنها فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران را مورد بررسي قرار نداده است بلكه منجر به تقويت جايگاه و نفوذ ايران در منطقه هم شده است. از سوي ديگر متحدان عرب و غيرعرب دونالد ترامپ در منطقه تلاش مي‌كنند هر حركت بي‌ثبات‌كننده در غرب آسيا را به نوعي به رفتارهاي تهران گره بزنند. در چنين شرايطي كه دوستان سياسي و شركاي تجاري ايران از سوي امريكا براي كاهش سطح رابطه تجاري خود با تهران تحت فشار قرار گرفته‌اند و واشنگتن ساعت شني بازگشت دور اصلي تحريم‌هاي ايران در ماه نوامبر را به كار انداخته است، پايتخت ايران در شانزدهمين روز از شهريور ماه ميزبان ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه و رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه بود. در حالي‌كه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس با رياست عربستان سعودي پرشكاف‌ترين روزها در روابط دو و چندجانبه را تجربه مي‌كنند و قطر به عنوان يكي از اعضاي شوراي همكاري خليج فارس در حصر از سوي عربستان سعودي و برخي فرزندخوانده‌هايش قرار دارد، حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران به استقبال همتاهاي خود از روسيه و تركيه در تهران مي‌رود. در روزهايي كه ميانجي‌گري‌هاي امريكا ميان كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس ره به جايي نمي‌برد، ولاديمير پوتين، حسن روحاني و رجب طيبب اردوغان براي سومين بار در يك سال گذشته ذيل عنوان «روند آستانه» در تهران به دنبال راهكاري براي پايان دادن به بحران در سوريه بودند. در روزهايي كه امريكاي ترامپ براي پشت ميز مذاكره كشاندن مخالفان و منتقدان خود راهي جز وضع تحريم‌هاي جديد يا تشديد تحريم‌هاي كهن در چنته ندارد، روساي‌جمهور ايران، تركيه و روسيه با وجود همه اختلاف‌هايي كه در اهداف سه كشور براي حضور در سوريه مي‌توان برشمرد، اشتراك‌هاي حداقلي را به بستري براي تلاش و گفت‌وگو به جاي قهر و غضب سياسي تبديل مي‌كنند. هرگاه نوبت به اظهارنظر درباره ثمربخشي سياست‌هاي دونالد ترامپ در قبال ايران مي‌رسد، رييس‌جمهور امريكا ادعا مي‌كند كه هر آنچه تا به امروز عليه تهران انجام داده به بار نشسته و رفتارهاي تهران در منطقه كمرنگ‌تر شده است. نشست سه‌جانبه تهران با بيانيه‌اي 12بندي براي رد ادعاي رييس‌جمهور امريكا كافي بود.در حالي كه ترامپ روسيه، تركيه و ايران را به تحريم‌هاي رنگارنگ گرفتار كرده است، روساي جمهور سه كشور در غياب يك قدرت فرامنطقه‌اي دور يك ميز در سالن اجلاس سران در مركز تهران نشستند و از آينده سياسي و اقتصادي براي سوريه سخن گفتند كه دير يا زود بايد جرقه آغاز آن زده شود. نشست تهران در روزهاي پرحادثه براي ايران در سطح بين‌المللي و در حالي كه دونالد ترامپ اعلام كرده رياست جلسه‌اي در شوراي امنيت پيرامون ايران در نخستين روزهاي مهر‌ماه را برعهده خواهد داشت، نشان از نقش سياسي غيرقابل انكار ايران در منطقه غرب آسيا (خاورميانه) دارد. از سوي ديگر در روزهاي بازگشت بخشي از تحريم‌ها و آغاز شمارش معكوس براي بازگشت بخش ديگري از تحريم‌ها، ايران رابطه حسنه خود با تركيه و روسيه به عنوان دو همسايه را تقويت كرده و اين بهبود روابط را با نشست روز جمعه به نمايش گذاشت. به زبان ساده‌تر مي‌توان گفت كه اجلاس سه‌جانبه تهران شكستي ديگر براي عربستان سعودي، رژيم صهيونيستي و ايالات متحده در به نمايش گذاشتن تصويري منزوي و محروم از ايران بود.
نشست تهران؛ تلاش دوباره بازيگران دو سوي ميدان در سوريه
نشست سه‌جانبه سران روسيه، ايران و تركيه در تهران هرچند تحت عنوان روند آستانه صورت گرفت اما روساي جمهور هر سه كشور پيش از آغاز رسمي اجلاس ديدارهاي دو‌جانبه‌اي با هم داشتند كه در آن ديدارها درباره دايره وسيعي از مسائل سياسي و اقتصادي گفت‌وگو و تبادل نظر انجام شد. در رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي اجلاس سه‌جانبه تهران پيش و در حين برگزاري آن با تحولات سوريه در سطح كلان و حوادث ادلب به شكل جزئي‌تر گره خورد. اين نشست در حالي برگزار شد كه روسيه و ايران در كنار دولت بشار اسد براي بازپس‌گيري ادلب از گروه‌هاي تروريستي و شبه‌نظامي ايستادند و تركيه در آنسوي ميدان خواهان برقراري آتش‌بس در منطقه ادلب و باقي ماندن كنترل آن در دست اپوزيسيون است. بحث بر سر ادلب در سفرهاي اخير محمد جواد ظريف، وزير خارجه به تركيه و سپس سوريه يكي از اصلي‌ترين سوژه‌هاي روي ميز بود و برخي از منابع عربي مانند العربي الجديد روز گذشته ادعا كردند كه مولود چاووش اغلو، وزير خارجه تركيه نيز يك روز زودتر از رييس‌جمهور خود به تهران آمده تا در ديدار با محمد جواد ظريف او را به نسخه‌اي باب ميل تركيه درباره ادلب راضي كند. با اين وجود كشمكش‌هايي كه روز گذشته ميان روساي جمهور ايران و روسيه با همتاي ترك در جلسه علني نشست سه‌جانبه رخ داد نشان از اين داشت كه اختلاف‌ها ميان تهران و مسكو با آنكارا بر سر ادلب پايان نيافته است.
ايران به دنبال تحميل اراده و نظر خود در سوريه نيست
حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان به رسم ميزباني نخستين سخنران نشست تهران بود. وي در ابتداي كلام، حفظ تماميت ارضي ويكپارچگي سوريه، احترام به حاكميت ملي و حق ملت سوريه براي تعيين سرنوشت آينده كشورشان را اصول بنيادين در تفاهم‌هاي سه كشور حاضر در ابتكار آستانه خواند و تاكيد كرد كه تلاش ايران در طول سال‌هاي گذشته و به ويژه پس از متمركز شدن فعاليت‌ها در چارچوب روند آستانه، همواره بر مبناي تسهيل روند گفت‌وگوي «سوري- سوري» و تشويق دولت و معارضه براي پيوستن به اين روند بوده است.حسن روحاني در ادامه افزود: تلاش‌هاي مشترك ما باعث شد تا آتش جنگ و خونريزي در سوريه به پايان خود نزديك شود؛ ادامه فعاليت‌هاي تروريستي در سوريه متوقف و خطرات دراز مدت آن براي منطقه و جهان مهار شود و زمينه براي گفت‌وگوي ملي سازنده بين مردم سوريه فراهم شود.
در حالي كه مساله حضور ايران در سوريه در چندسال اخير مورد اعتراض امريكا و متحدان منطقه‌اي‌اش بوده است، رييس‌جمهور كشورمان با اشاره به اين نكته كه ايران بنا به درخواست دولت قانوني سوريه و براي مبارزه با تروريسم در اين كشور حضور يافت، خاطرنشان كرد: تداوم اين حضور نيز بر همين مبنا خواهد بود. در عين حال، اين حضور نه در گذشته و نه در آينده در جهت تحميل راي و نظر خود نبوده و نخواهد بود و از اراده ملت سوريه به عنوان ملت دوست حمايت خواهد كرد.حسن روحاني در ادامه به حساس‌ترين بحث جلسه روز جمعه كه سرنوشت ادلب بود، پرداخت و افزود: مبارزه با تروريسم در ادلب بخشي اجتناب‌ناپذير از ماموريت اعاده صلح و ثبات به سوريه است؛ اما نبايد اين مبارزه به غيرنظاميان آسيب رسانده و منجر به اعمال سياست سرزمين سوخته شود. ما براي صلح مي‌جنگيم و جنگ براي جنگ از نظر ما راه غلطي است كه گروه‌ها و رژيم‌هاي تروريستي در پيش گرفته‌اند. هدف نهايي چه در سوريه و چه در كل منطقه صلح است اما براي دستيابي به صلحي پايدار چاره‌اي جز مبارزه با تروريسم نداريم.
رييس‌جمهور درباره نقش امريكا در سوريه گفت: دخالت‌هاي غيرقانوني امريكا در سوريه با هيچ يك از قواعد بين‌المللي سازگار نيست و بر مشكلات موجود در آن كشور مي‌افزايد و روند دستيابي به صلح پايدار در سوريه را با چالش جدي مواجه مي‌كند.
رييس‌جمهور در بخش‌هاي پاياني اظهاراتش محورهاي اصلي مدنظر در هر راهكاري را برشمرد:
1- در هر مذاكره سياسي براي پايان بحران سوريه، بايد تماميت ارضي و استقلال سوريه محترم شمرده شود.
2- ضروري است تا ريشه‌كن شدن تمامي گروه‌هاي تروريستي در سوريه به ويژه در ادلب، مبارزه با تروريسم ادامه يابد.
3- در شرايط كنوني، كمك به بازگشت آوارگان و بازسازي سوريه بايد در دستور كار جامعه بين‌المللي قرار گيرد. جمهوري اسلامي ايران آماده است نقش سازنده خود را در اين زمينه ايفا كند.
4- حضور و مداخله غيرقانوني امريكا در سوريه كه منجر به تداوم ناامني در آن كشور شده است بايد فورا پايان يابد.
5- جامعه بين‌المللي موظف است با اقدامات رژيم صهيونيستي به ويژه تداوم اشغالگري آن رژيم عليه سرزمين و موجوديت ملت و دولت سوريه كه دامنه آن هر روز گسترش مي‌يابد، مقابله كند.
6- ضمن ارج نهادن بر تلاش‌هاي ارزشمند سه كشور در حل و فصل بحران سوريه، ضروري است همكاري و هماهنگي سه كشور تا استقرار كامل صلح و ثبات در سوريه ادامه يابد.
اقدام‌هاي تحريك‌آميز تروريست‌ها در ادلب
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه دومين سخنران اين نشست بود. وي هم در سخنراني اصلي خود و هم در مقام پاسخ دهي به رجب طيب اردوغان از سياست روسيه در قبال ادلب حمايت كرد. پوتين در بخش‌هاي ابتدايي اظهارات خود كه به نسبت سخنراني روحاني كوتاه‌تر بود، گفت: در حال حاضر بيش از 90 درصد سرزمين سوريه از حضور گروه‌هاي تروريستي پاكسازي شده و در اين فرآيند تعداد زيادي از شهرهاي اين كشور آزاد شده‌اند.گروه‌هاي تروريستي باقيمانده در سوريه در استان ادلب مستقر هستند و تلاش مي‌كنند كه وضعيت آتش‌بس در اين منطقه را به هم بزنند و دست به اقدامات تحريك‌آميزي براي استفاده از سلاح‌هاي شيميايي زده‌اند.وي با بيان اينكه توافقات مشترك سه كشور ايران، روسيه و تركيه براي حل بحران سوريه در چارچوب روند آستانه كمك زيادي براي حل اين بحران از طريق سياسي كرده و پيشرفت‌هاي خوبي در اين زمينه به دست آمده است، خاطرنشان كرد: ما تاكيد داريم كه بايد مردم سوريه خودشان به صورت مستقل سرنوشت‌شان را تعيين كنند. اجرايي شدن تصميمات كنگره ملي سوريه كه چندي پيش در سوچي برگزار شد، از اهميت بسياري برخوردار است. بايد به پيشبرد فعاليت‌هاي كميته قانون اساسي سوريه كمك كرد و در راستاي عادي‌سازي روند در اين كشور قدم برداشت.
وي همچنين با بيان اينكه بايد امنيت در سوريه در سرزمين‌هاي بازپس گرفته شده تحكيم شود، ادامه داد: روسيه براي تحقق موضوع بازگشت آوارگان سوري برنامه‌اي پيشنهاد داده كه بايد به صورت بين‌المللي اجرا شود و اين برنامه از طرف دوستان ما يعني ايران و تركيه مورد حمايت قرار گرفته است.در جريان يك ماه و نيم گذشته بيش از 15 هزار نفر سوري به اين منطقه بازگشته‌اند، روسيه در حال حاضر در زمينه‌هايي چون غذا، دارو و ... كمك‌هاي مستقيمي را به مردم سوريه ارايه مي‌كند.
اردوغان ادلب را مساله امنيت ملي تركيه خواند
«ادلب» خط قرمز تركيه در سوريه است. اين مساله حتي پيش از برگزاري نشست تهران نيز مشخص بود و از مفاد بيانيه 12بندي سران نيز مي‌توان اين نكته را استنباط كرد كه سه‌طرف اين‌بار نيز نتوانسته‌اند درباره سرنوشت ادلب به تفاهم خاصي دست پيدا كنند. بخش اعظمي از سخنان مقدماتي رييس‌جمهور تركيه در جايگاه سخنران سوم به ادلب اختصاص پيدا كرد. وي با اشاره به اينكه سرنوشت ادلب تنها آينده سياسي سوريه نيست، گفت: اين مساله به امنيت ملي تركيه گره خورده است.
مساله ادلب در چند هفته گذشته بازتاب بسياري در رسانه‌هاي بين‌المللي داشته و در حالي كه كشورهايي چون ايران و روسيه همصدا با دولت مركزي سوريه مي‌گويند اين منطقه به مامني براي گروه‌هاي تروريستي تبديل شده است، كشورهاي اروپايي در كنار تركيه و امريكا تلاش مي‌كنند بحث‌هاي انساني درباره غيرنظاميان در ادلب را پررنگ‌تر كنند. در همين راستا رييس‌جمهور تركيه نيز با اشاره به اينكه نتيجه نشست تهران از سوي افكار عمومي دنبال مي‌شود، گفت: ما تلاش داريم در روند آستانه خاك سوريه را امن كنيم تا به ويژه مهاجران سوري بتوانند به خانه‌هاي خود بازگردند. مهمترين گام در روند آستانه تاسيس مناطق عاري از تنش بود كه اين گام را برداشتيم و به مرور اين مناطق از دور خارج شدند و تنها شهر ادلب باقيمانده است.
رييس‌جمهوري تركيه كه در 7 سال گذشته مقابل بشار اسد ايستاده است با اشاره به 12 نقطه نظارتي گفت: تركيه تضمين داده است كه در اين نقاط امنيت جاني مردم به ويژه امنيت مردم در ادلب تامين شود. ما اين ضمانت را به مردم داده‌ايم كه نمي‌توانيم به رژيم اسد كه سابقه قتل عام مردم خودش را دارد اعتماد كنيم و معتقديم هر‌گونه حمله به ادلب به تراژدي بزرگي منجر مي‌شود. با حمله به ادلب مردم جايي براي فرار نخواهند داشت لذا به مرزهاي تركيه هجوم مي‌آورند. ما اكنون در تركيه چهار و نيم ميليون پناهنده سوري داريم و ظرفيت ما كامل است.نگرش و عملكرد ما در ادلب تعيين‌كننده آينده همكاري ما در سوريه خواهد بود. ما اميدواريم طرف‌هاي ديگر حساسيت و نگراني تركيه را درك كنند.
رجب طيب اردوغان در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود با هشدار نسبت به راه افتادن حمام خون در صورت حمله به ادلب خواهان برقراري آتش‌بس در اين منطقه شد.
كنايه ظريف به ترامپ از نشست تهران
در حالي كه دونالد ترامپ با بازي‌هاي كوچكش متحدانش را تحقير مي‌كند و اعتبار امريكا را از بين مي‌برد، ما از اين بابت خوشحاليم كه امروز در تهران با قدرت‌هاي مسوول براي دستيابي بيشتر به راه‌حلي سياسي در سوريه تعامل مي‌كنيم. توافق كرده‌ايم تا براي پايان دادن به تروريسم و جلوگيري از رنج مردم در ادلب همكاري كنيم.