پروفسور كيوان مزدا، پزشك انسان دوست و از نوابغ جراحي ستون فقرات كودكان به رحمت خدا رفت
انسان بدون مرز
امين شول سيرجاني
از ويتنام و كامبوج تا افغانستان و ايران؛ تعداد زيادي از «آدم‌ها» عزادارند. عزادار درگذشت پزشكي كه براي بازگشت كودكان مبتلا به بيماري‌هاي ستون فقرات به فرآيند زندگي طبيعي هيچ كم نگذاشت. پروفسور كيوان مزدا، فوق‌تخصص جراحي ستون فقرات كودكان، يازدهم مهرماه امسال جان به جان آفرين تسليم كرد. او از اواخر شهريورماه امسال بر اثر سكته قلبي به كما رفته بود. يك سال قبل از درگذشت كيوان مزدا در پاريس، پدر يكي از كودكاني كه مزدا جراحي كرده بود در بيمارستان نورافشار تهران، دعا كرده بود: «خدا آقاي مزدا رو عاقبت بخير كنه. انسانيت يعني آقاي مزدا». آقاي مزدا يكي دو نفر دعاگو نداشت. از آن مرد افغانستاني تا حنانه دختر 14 ساله اهل مشهد. او يكي از 70 بيماري بود كه شهريورماه پارسال در كلينيك ستون فقرات دكتر مزدا در موسسه بين‌المللي «زنجيره اميد» معاينه شد و مزدا و همكارانش او را براي جراحي ستون فقرات انتخاب كردند. دو روز بعد از جراحي لبخند تنها اتفاق زندگي دختر بود: «تا چند روز پيش قد من تا زير گوش مامان بزرگم بود. اما الان صاف شدم. قبل از جراحي 160 سانتيمتر بودم اما الان فكر كنم به ١٦٨سانتيمتر رسيدم.»
كيوان مزدا كه بود و چه كرد؟
«من كار ويژه‌اي نمي‌كنم. خيلي‌ها به ما كمك مي‌كنند. ما سعي مي‌كنيم بچه‌ها بهتر شوند. بيماران براي ما فرقي ندارند، چون انسان‌هاي همه جاي دنيا يكي هستند. فقط بايد تلاش كنيم هر چه بيشتر آنها را به زندگي برگردانيم.» اين مانيفست مردي بود كه كارهايش را بي‌سر و صدا پيش مي‌برد. اگر هزار بار ديگر هم براي گفت‌وگو با يك خبرنگار وقت تعيين مي‌كرد باز هم بخشي از صحبت‌هايش همين‌ها بود. تاكيد بر اينكه او كار ويژه‌اي نمي‌كند و در پي درمان همه است بي‌آنكه به رنگ و نژاد و مذهب بيمارانش بينديشد. كيوان مزدا در سال 1328 از پدر و مادري ايراني و فرانسوي در آبادان متولد شد. او از كودكي در فرانسه ساكن شده بود. مزدا فوق‌تخصص جراحي ستون فقرات كودكان داشت. او استاد دانشگاه پاريس هفت و رييس بخش ارتوپدي اطفال بيمارستان «روبرت دوبره» پاريس بود. اما اين همه باعث شهرت مزدا نشده بود. مزدا از سه دهه قبل تصميم گرفت از دانش پزشكي‌اش براي درمان كودكان در سراسر جهان بهره ببرد: «من به عنوان پزشك در ارتش فرانسه كار مي‌كردم. هميشه احساس مي‌كردم چيزي كم دارم. از ارتش بيرون آمدم. فكر مي‌كنم سال١٩٨٧ بود كه فعاليت‌هاي داوطلبانه را آغاز كردم.» او تا چند روز پيش از درگذشتش به همين راه وفادار ماند. كيوان مزدا در طول سه دهه گذشته در كشورهاي ويتنام، كامبوج، افغانستان، ايران و... كودكان زيادي را كه از مشكلات ستون فقرات رنج مي‌بردند جراحي كرد. او از اعضاي موسس تشكيلات خيريه «زنجيره اميد فرانسه» بود و در تاسيس بيمارستان مادر و اطفال كابل افغانستان نقش محوري ايفا كرد. علاوه بر اينها يكي از دلايل شهرت مزدا به جسارت او در انجام جراحي‌هاي پيچيده و دشوار بيماري اسكوليوز (كژ پشتي) برمي‌گردد. تعداد زيادي از كودكان در كشورهاي جهان سوم از انحناي ستون فقرات رنج مي‌برند اما به دليل تشخيص ديرهنگام و مشكلات ديگر بيماري‌شان تشديد مي‌شود. مزدا از جمله پزشكاني بود كه اين بيماران را جراحي مي‌كرد. ابداع 32 قطعه براي استفاده در جراحي‌هاي ستون فقرات از دستاوردهاي پژوهشي مزدا به شمار مي‌رود.
خدمات مزدا به كودكان ايراني
از سال 1386 كه موسسه بين‌المللي «زنجيره اميد» در ايران تاسيس شد، كيوان مزدا يكي از چهره‌هايي بود كه در تاسيس اين موسسه در كنار «مريم مرعشي» (موسس زنجيره اميد ايران) نقش كليدي ايفا كرد. كيوان مزدا ظرف 12سال گذشته سفرهاي متعددي به ايران داشت تا با كمك همكارانش در ايران كودكان بي‌بضاعت زير 18 سال را درمان كند. علاوه بر خدمات درماني، مزدا در طول اين سال‌ها تلاش كرد تا شماري از پزشكان ايراني را هم آموزش دهد. او در آخرين سفرش به ايران كه شهريورماه امسال انجام شد، در گفت‌وگو با سايت «زنجيره اميد» به اين موضوع اشاره كرده است: «از نظر تكنيكي چند وسيله جديد به ايران آورده‌ايم، مونيتورينگ نخاع، وسايل سيستم‌هاي ايمپلنت و... كه در ايران وجود نداشتند. اما كار مهم بحث آموزش بود. هم آموزش‌هايي كه در ايران انجام مي‌داديم و هم با كمك ستاد فرانسه و زنجيره اميد توانستيم چند نفر را به فرانسه براي دوران درازمدت يك سال و نيم يا دوره‌هاي 15روز تا دو ماه، كه توانستيم سطح همكاران ايراني را كمي بالاتر ببريم و در حال حاضر 80 درصد بيماران را خودشان عمل مي‌كنند.»
بيماري انحناي ستون فقرات يكي از بيماري‌هايي است كه در صورت تشخيص ديرهنگام هزينه‌هاي فراواني را به سيستم درمان تحميل مي‌كند و احتمال موفقيت را هم كاهش مي‌دهد. از همين رو بود كه كيوان مزدا همواره بر لزوم اصلاح رويكردهاي درماني در كشور تاكيد مي‌كرد. به گفته مزدا دو فرق در ايران نسبت به كشورهاي توسعه‌يافته وجود دارد؛ يكي اينكه هنوز هم عامل ژنتيكي ناشي از ازدواج‌هاي خويشاوندي در بروز اين بيماري‌ها نقش دارد. تفاوت ديگر به اين برمي‌گردد كه بيماران در ايران معمولا زماني مراجعه مي‌كنند كه فرصت درمان آنها از دست رفته است. مزدا سيستم درماني ايران را اينگونه توصيف مي‌كرد: «ما در ايران هم پزشكان خوبي داريم. اما مشكل بهداشت و درمان ايران به سيستم آن برمي‌گردد. ايران براي مدرن‌شدن هنوز يك كشور جوان است. حتما يك روزي به وضع مطلوب مي‌رسد. هيچ سيستمي كاملا بهشت نيست. سيستم اينجا هم مشكلات خودش را دارد. پول كم است. دكترها و كادر درماني حقوق‌هاي كافي ندارند. مردم هم حقوق كافي ندارند. فقط آنهايي كه پول دارند مي‌توانند زندگي آساني داشته باشند. اما آنهايي كه كنار جاده و در حاشيه‌اند، همان‌جا در حاشيه مي‌مانند و ديده نمي‌شوند. آنها ممكن است يك‌درصد هزينه‌هاي چنين جراحي‌هايي را هم نداشته باشند.»
كيوان مزدا براي كودكان ايراني آرزوهاي ديگري هم داشت. اينكه در ايران يك بيمارستان فوق‌تخصصي جراحي كودكان تاسيس شود كه از نظر كيفيت و امكانات در سطح بيمارستان‌هاي اروپا باشد. بيست و هفتم شهريورماه امسال مزدا در گفت‌وگو با سايت زنجيره اميد از آرزويش مي‌گويد: «آرزوي‌مان اين است كه بيمارستان خودمان را داشته باشيم كه بتوانيم قوانين خودمان را اعمال كنيم. يعني سطح بيمارستان از نظر انساني و فني به سطح بيمارستان‌هاي خودمان در فرانسه و جاهاي ديگر برسد. اين كار امكانپذير است اگر قوانين را ما تعيين كنيم. اميدوارم با تلاشي كه در زنجيره اميد مي‌كنيم بتوانيم در آينده نزديك هم عمل‌ها را انجام دهيم و هم آموزشي به پرستاران، دكترها و حتي مردم اداري بدهيم كه سيستم را پيشرفته كنيم.» موسسه زنجيره اميد در ايران از سال گذشته كلنگ احداث اين بيمارستان را به زمين زده است. اما مزدا براي رفتن عجله داشت.
بيست و هفتم شهريورماه امسال مزدا در گفت‌وگو با سايت زنجيره اميد از آرزويش گفته بود: «آرزوي‌مان اين است كه بيمارستان خودمان را داشته باشيم كه بتوانيم قوانين خودمان را اعمال كنيم. يعني سطح بيمارستان از نظر انساني و فني به سطح بيمارستان‌هاي خودمان در فرانسه و جاهاي ديگر برسد. اين كار امكانپذير است