شهاب شهسواري
پليس تركيه جست‌وجو در مناطق حاشيه‌اي شهر استانبول براي پيدا كردن محل‌هاي احتمالي دفن قطعات جسد جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد سعودي را آغاز كرده‌اند. 18 روز پيش جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد سعودي ساكن امريكا، براي انجام كارهاي اداري وارد كنسولگري عربستان در استانبول شد و از آن زمان تاكنون اثري از او يافت نشده است. پليس تركيه در حال جست‌وجوي جنگل‌ها و مناطق روستايي اطراف استانبول براي يافتن اثري از جسد او است. همزمان رسانه‌هاي غربي خبر مي‌دهند كه پادشاه سعودي كه تاكنون در «حبابي از خبرهاي خوب» محاصره شده‌بود، راسا براي حل و فصل اين بحران وارد عمل شده است، آن هم در شرايطي كه محمد بن سلمان وليعهدش حاضر به پذيرش هيچ يك از پيشنهادهاي امريكايي‌ها براي جمع و جور كردن بحران نشده است. هر چند هيچ منبع رسمي هنوز اطلاعي از سرنوشت اين روزنامه‌نگار شناخته‌شده منتشر نكرده است اما رسانه‌هاي تركيه به نقل از مقام‌هاي امنيتي خبر داده‌اند كه شواهد معتبري در اختيار دارند كه او درون كنسولگري سعودي «بازداشت، بازجويي، شكنجه، ترور و قطعه قطعه» شده است. پليس تركيه سه روز آخر هفته گذشته، بازرسي كاملي از درون ساختمان كنسولگري و اقامتگاه سركنسول عربستان سعودي در استانبول انجام داد، به گفته مقام‌هاي تركيه نمونه‌برداري از درون ساختمان كنسولگري به پايان رسيده است و اين نمونه‌ها براي آزمايش دي‌ان‌اي به آزمايشگاه‌هاي پليس تحويل داده‌شده‌اند. حالا پليس مناطقي را كه احتمال مي‌دهد قطعات جسد خاشقجي در آنجا دفن شده‌باشد مورد جست‌وجو قرار مي‌دهد، به گزارش رويترز دو مقام پليس تركيه تاييد كرده‌اند كه تركيه در منطقه جنگل بلگراد و شهر يالوا در سواحل درياي مرمره در جنوب استانبول، در حال جست‌وجوي وسيع براي پيدا كردن ردي از باقيمانده قطعات جسد روزنامه‌نگار سعودي است. به نوشته الجزيره اين مكان‌ها بر اساس پيگيري مسير خودروي ون مشكي رنگي شناسايي شده است كه بعد از مرگ خاشقجي ساختمان كنسولگري را ترك كرده است. گفته مي‌شود اين خودرو حامل گروهي 15 نفره از نمايندگان دولت سعودي بود كه با ماموريت قتل جمال خاشقجي به خاك تركيه وارد شده بودند.
ترامپ مرگ خاشقجي را پذيرفت
همزمان رييس‌جمهور امريكا براي اولين‌بار تاييد كرده است كه به باور او «قطعا به نظر مي‌رسد كه خاشقجي مرده است.» 18 روز پس از ناپديد شدن اين روزنامه‌نگار عربستاني ساكن امريكا، اين اولين‌بار است كه رييس‌جمهور اين كشور احتمال مرگ او را مستقيما تاييد مي‌كند. رييس‌جمهور امريكا كه در پايگاه هوايي اندروز در جمع خبرنگاران صحبت مي‌كرد تاكيد كرد، «اگر مشخص شود كه سعودي‌ها در قتل او نقش داشته‌اند بايد خيلي محكم در برابر آنها بايستيم.» مايك پنس، معاون اول رييس‌جمهور امريكا هم در مورد پرونده روزنامه‌نگار ناپديدشده سعودي گفته است: «جهان بايد بداند كه دقيقا چه اتفاقي رخ داده است و كساني كه مسوول آن هستند بايد محاكمه شوند. ما بايد همه شواهد موجود را جمع‌آوري كنيم و آنگاه رييس‌جمهور تصميم نهايي را خواهد گرفت كه مسير اقدامات به كدام سمت باشد.» استيون منوشين، وزير خزانه‌داري ايالات متحده امريكا هم كه قرار بود در هفته جاري سفري رسمي به عربستان سعودي داشته‌باشد، با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد كه اين سفر را لغو كرده است. منوشين در حساب كاربري توييتر خود نوشت: «بعد از جلسه‌اي كه با حضور رييس‌جمهور، دونالد ترامپ و وزير امورخارجه، مايك پومپئو داشتم، به اين نتيجه رسيديم كه بايد سفر پيش رو به عربستان سعودي را لغو كنم.»
فشار براي بركناري ژنرال جنگ عليه يمن
به نوشته گاردين، مقام‌هاي امريكايي فاش كرده‌اند كه دولت امريكا به محمد بن سلمان فشار مي‌آورد براي اينكه خودش مسوول قتل جمال خاشقجي شناخته‌نشود، يكي از صميمي‌ترين دوستانش در ارتش سعودي را قرباني كند. بر اساس اين گزارش محمد بن سلمان در برابر فشارهاي امريكا مقاومت مي‌كند و حاضر نيست كه هيچ اقدامي براي حل و فصل اين پرونده و پذيرش مسووليت يا انداختن مسووليت بر گردن مقام‌هاي نزديك به خودش انجام دهد. ژنرال احمد العسيري، از فرماندهان ارشد نيروي هوايي سلطنتي سعودي كه از نزديكان محمد بن سلمان است، پيش از اين به عنوان سخنگوي ائتلاف تحت رهبري عربستان در جنگ عليه يمن شناخته مي‌شد. گفته مي‌شود او نقش كليدي در توطئه كشاندن جمال خاشقجي به كنسولگري استانبول براي ربودن او و بازگرداندنش به خاك سعودي داشته است. با اين حال محمد بن سلمان با انكار كامل نقش خود يا اطرافيانش در اين پرونده، حاضر به پذيرش فشارهاي امريكا براي قرباني كردن ژنرال عسيري نيست. گاردين مي‌نويسد اينكه واشنگتن تا اين حد تلاش مي‌كند تا يك قرباني براي حل و فصل پرونده پيدا كند، نشان از اوج اختلاف ميان دو پايتخت است، چرا كه در رياض هيچ كس حتي حاضر نيست مسووليت اين اقدام را قبول كند. ترامپ در جلسات خصوصي گفته است كه اين موضع دولت عربستان كاملا غيرقابل دفاع خواهد بود.
در عين حال انتقادها از رفتار دولت امريكا در تلاش براي لاپوشاني اقدام‌هاي پادشاهي سعودي افزايش پيدا كرده است. خبرنگار پوليتيكو با اشاره به سفر اخير مايك پومپئو به رياض و آنكارا در توييتر خود نوشته است: «مايك پومپئو مجبور نبود با محمد بن سلمان بخندد يا با حرف‌هاي او موافقت كند يا با او عكس بگيرد و بر اهميت روابط دوجانبه واشنگتن و رياض تاكيد كند. مجبور نبود از هيچ يك از مواضع عربستان در پرونده خاشقجي تشكر كند. اما نهايتا همه اين كارها را كرد.»
«فايل صوتي را به كسي نداده‌ايم»
مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه روز جمعه در جمع خبرنگاران، گمانه‌زني‌ها در مورد پخش فايل صوتي از لحظات بازجويي و مرگ جمال خاشقجي براي وزير خارجه امريكا در سفر هفته گذشته مايك پومپئو به تركيه را تاييد نكرد. پيش از اين شبكه خبري اي‌بي‌سي امريكا در گزارشي مدعي شده‌بود كه مقام‌هاي تركيه در سفر مايك پومپئو به آنكار، فايل صوتي ادعايي از لحظات بازجويي، شكنجه و قتل روزنامه‌نگار منتقد سعودي را براي او پخش كرده‌اند و از اين طريق او را قانع كرده‌اند كه خاشقجي در كنسولگري عربستان به قتل رسيده است. اما به نوشته پايگاه خبري جمهوريت ديلي نيوز، وزير خارجه تركيه با رد اين ادعا تاكيد كرد: «تركيه هرگز به هيچ فردي و هيچ كشوري هيچ شكلي از فايل ضبط شده ارايه نكرده است. اصلا چنين مساله‌اي وجود ندارد كه دولت تركيه فايل صوتي در اختيار پومپئو يا هيچ مقام امريكايي قرار داده‌باشد. ما اطلاعات و شواهد مشخصي در اين زمينه داريم، اما تا زماني كه تحقيقات به نتيجه نرسد، قصد نداريم اين اطلاعات را علني كنيم.»
بي‌خبري پادشاه عربستان از اقدامات پسرش
رسانه‌هاي غربي گزارش مي‌دهند كه بعد از به خطر افتادن جايگاه محمد بن سلمان، وليعهد قدرتمند سعودي كه اصلي‌ترين متهم قتل احتمالي جمال خاشقجي معرفي مي‌شود، سلمان بن عبدالعزيز، پدر او و پادشاه سعودي راسا وارد پرونده شده است تا بتواند آسيب‌هاي وارده را كنترل كند. رويترز در گزارشي به نقل از چند مقام آگاه از مسائل دربار سعودي مي‌نويسد بازتاب وسيع پرونده جمال خاشقجي باعث شده است تا پادشاه 83 ساله عربستان شخصا وارد گود شود و مسووليت پيگيري پرونده را بر عهده بگيرد. به نوشته رويترز، سلمان بن عبدالعزيز، 10 روز پيش نزديك‌ترين مشاورش، خالد الفيصل، فرماندار مكه را به استانبول فرستاد تا بتواند در گفت‌وگو با مقام‌هاي تركيه اندكي ابعاد اين پرونده را مهار كند. به گفته منابعي كه با رويترز گفت‌وگو كرده‌اند، نگراني در دربار سعودي نسبت به آينده محمد بن سلمان، وليعهد قدرتمند اين كشور بسيار زياد شده است، چرا كه بسياري از رهبران قدرت‌هاي جهاني از او انتظار دارند تا در مورد اين پرونده توضيح بدهد و او از مهار اين فشارها بازمانده است. بر اساس گزارش رويترز، در واقع پيشرفت در گفت‌وگوهاي عربستان و تركيه و پيشنهاد تشكيل هيات مشترك تحقيقات در مورد پرونده ناپديد شدن جمال خاشقجي، بعد از سفر خالد الفيصل به تركيه رخ داد كه به دستور مستقيم پادشاه انجام شده‌بود. سلمان بن عبدالعزيز، همچنين به دادستان كل سعودي دستور داده است تا تحقيقات فوري در مورد پرونده را آغاز كند. يك منبع سعودي كه به نوشته رويترز ارتباط نزديكي با دولت اين كشور دارد مي‌گويد: «انتخاب خالد الفيصل و اعزام او به تركيه، نشان از نقش شخص شاه در اين پرونده دارد، خالد هم مقام بالايي در دربار دارد، هم دست راست پادشاه سعودي و مشاور ارشد او محسوب مي‌شود و در عين حال ارتباط نزديكي هم با رييس‌جمهور تركيه، رجب طيب اردوغان دارد.» رويترز مي‌نويسد چندين منبع نزديك به دربار سعودي و تجار با نفوذ سعودي در خارج از كشور در مصاحبه با اين رسانه تاكيد كرده‌اند كه از زمان سفر 10 روز پيش خالد الفيصل به تركيه، پادشاه عربستان شخصا مديريت اين پرونده را برعهده گرفته است.
زماني كه خبر ناپديد شدن جمال خاشقجي منتشر شد، سلمان بن عبدالعزيز كه كارهاي روزمره حكومتي را به وليعهد، محمد بن سلمان سپرده است، از ابعاد اين بحران بي‌خبر بود. رويترز به نقل از دو منبع در دربار سعودي مي‌نويسد كه پادشاه سعودي از سوي دستياران وليعهد در حبابي از خبرهاي مثبت قرار گرفته‌بود و از اتفاقات بد و بحران‌ها بي‌خبر بود. به گفته يكي از 5 منبع آگاهي كه با رويترز مصاحبه كرده است: «حتي اگر بن سلمان اراده مي‌كرد كه پدرش را در مورد ابعاد اين ماجرا بي‌خبر بگذارد، باز هم تمامي تلويزيون‌هاي سعودي و عربي كه توسط پادشاه رصد مي‌شوند، اين ماجرا را پوشش مي‌دادند. در نتيجه بعد از با خبر شدن از قضيه، پادشاه وليعهد را در اين مورد سوال پيچ مي‌كند. محمد بن سلمان نهايتا مجبور مي‌شود به او توضيح دهد و بعد از اينكه پرونده ابعاد بين‌المللي پيدا مي‌كند از او بخواهد تا در براي حل قضيه دخالت كند.»
يك منبع نزديك به دربار سعودي به رويترز گفته است: «حتي اگر فرض كنيم كه محمد بن سلمان، فرزند مورد علاقه و محبوب پادشاه باشد، باز هم پادشاه مجبور است تا سرنوشت خود و دربار سعودي را به عنوان يك كل در نظر بگيرد. نهايتا اين قضيه مي‌تواند همه را با هم فرو ببرد.» به نوشته رويترز يكي از منابع مي‌گويد كه دستياران محمد بن سلمان ابتدا تصور مي‌كردند كه اين پرونده و واكنش امريكا موقتي و گذرا است، اما اين يك اشتباه محاسباتي در مورد ابعاد پرونده بود.
به نوشته رويترز، سلمان بن عبدالعزيز، در طول چهار دهه به عنوان يك شاهزاده بلندپايه در دربار سعودي همواره به عنوان «تنبيه‌كننده شاهزادگان بدكار» شناخته مي‌شد. اما معلوم نيست كه در اين سن و سال و در برابر پسر خودش هم توان و اراده بازگشت به آن نقش را داشته‌باشد. به گفته منابع خبرگزاري رويترز، سلمان بن عبدالعزيز، به تازگي براي جلوگيري از فروش عجله‌اي سهام كمپاني نفتي آرامكوي سعودي وارد قضيه شده‌بود و اقدام پسرش را متوقف كرده‌بود، همچنين در قضيه نقشه معامله قرن دولت امريكا براي صلح ميان اسراييل و فلسطينيان، اظهارات وليعهد در مورد همراهي با اين سياست را اصلاح كرده‌بود و بر تعهد پادشاهي در مورد هويت اسلامي و عربي قدس شريف تاكيد كرده‌بود. با وجود اين دخالت‌ها و مخالفت‌هاي علني يا پنهاني، به گفته يك منبع آگاه، سلمان بن عبدالعزيز كم‌كم كاملا از روند تصميم‌ها و سياست‌هاي پسرش بي‌خبر شده است. به گفته يك منبع «او در يك حباب مصنوعي زندگي مي‌كند و اخيرا گروهي از مهم‌ترين دستيارانش به او هشدار داده‌اند كه قدرت بدون نظارتي كه در اختيار پسرش قرار داده است، در حال به هم زدن اوضاع است.» رويترز از قول يك منبع مي‌نويسد: «اطرافيان شاه به او مي‌گويند از خواب بيدار شو و ببين كه دور و برت چه مي‌گذرد.»
تعليق سفرهاي ديپلماتيك قدرت‌هاي اروپايي به رياض
همزمان با واكنش مقام‌هاي امريكا، دولت‌هاي اروپايي نيز گفت‌وگوهاي ديپلماتيك خود را با عربستان سعودي تا زمان روشن شدن وضعيت پرونده جمال خاشقجي تعليق كرده‌اند. امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه دستور داده است كه تمامي سفرهاي ديپلماتيك به عربستان سعودي به حالت تعليق درآيد، پيش از فرانسه، آلمان، بريتانيا و هلند هم سفر ديپلمات‌هاي خود را به عربستان سعودي تعليق كرده‌بودند. روز پنجشنبه برونو لو ماري، وزير دارايي فرانسه و ليام فاكس، وزير تجارت بين‌المللي بريتانيا سفر خود را به رياض براي شركت در نشست بين‌الملل سرمايه‌گذاري آينده لغو كردند. به گزارش گاردين، وزير خارجه بريتانيا روز جمعه تاكيد كرد: «رفتار ادعايي با جمال خاشقجي كاملا غيرقابل قبول است و بايد عواقت خيلي خيلي جدي در پي داشته‌باشد.» با اين حال وزير خارجه بريتانيا تاكيد كرده است كه روابط ميان بريتانيا و عربستان سعودي «راهبردي» است و حاضر به پاسخ در برابر سوال‌ها در مورد آينده صادرات سلاح‌هاي بريتانيايي به عربستان نشده است.
همزمان شايعاتي مبني بر بركناري وزير خارجه عربستان سعودي، عادل‌الجبير و جانشين شدن سفير عربستان سعودي در پاكستان به جاي او در رسانه‌ها منتشر شده است. هنوز هيچ منبع رسمي اين خبر را تاييد نكرده است.