گروه اجتماعي
امسال بارش‌هاي بهاري باعث شد تا براي خيلي‌ها اين تصور پيش آيد كه تابستان متفاوت خواهيم داشت. اما چنين نشد و برعكس، شاهد تابستاني بوديم كه اگر نگوييم گرمايش كم‌سابقه بوده، مي‌توانيم مدعي باشيم كه گرمايش، بسيار بالا بوده است. به نظر مي‌رسد همين شرايط دوباره در مورد پاييز و زمستان درحال تكرار شدن است. بارش‌هاي زودهنگام چند روز اخير باعث شده خيلي‌ها بپرسند با پاييز و زمستاني سرد و پربارش مواجه هستيم و آيا دوره خشكسالي جايش را به يك دوره ترسالي مي‌دهد؟ اما اين نظريه تا چه حد منطبق با پيش‌بيني‌هاي علمي است؟ سوالي كه در گفت‌وگو با دكتر « احد وظيفه» مديركل پيش‌بيني سازمان هواشناسي كشور؛ تلاش كرده‌ايم تا پاسخ قانع‌كننده‌اي براي آن بيابيم. وظيفه، معتقد است كه برخلاف تمامي ادعاهاي مطرح شده امسال، زمستان «نرمال»ي را پيش‌رو خواهيم داشت و چندان تفاوتي از بابت ميزان بارش‌ها با ساير سال‌ها وجود ندارد. در اين گفت‌وگو وي همچنين به وضعيت كلي خشكسالي ايران در سال گذشته و مقدار بارش‌هاي امسال اشاره‌اي مي‌كند و براي چندمين بار، نسبت به وقوع پديده وارونگي هوا در زمستان امسال در شهرهاي بزرگ كشورمان هشدار مي‌دهد؛ پديده‌اي كه مي‌تواند باز هم روزهاي آلوده شديدي را براي شهرهايي چون تهران رقم زند و دوباره باعث تعطيلي مدارس و كارخانه‌ها و.... شود.
آقاي دكتر خيلي‌ها معتقدند كه با توجه به گرماي كم سابقه تابستان امسال، در پاييز و زمستان بايد منتظر فصل‌هايي پربارش يا به قول شما هواشناس‌ها، «تر»ناك باشيم. اما قبل از اينكه بخواهيم به اين مقوله بپردازيم، مي‌خواهم با هم مروري داشته باشيم بر وضعيت بارندگي‌ها در 6 ماهه نخست سال 97. سالي كه بهار پربارشي را داشت اما در عوض تابستان بسيار خشكي را شاهد بوديم. از ديدگاه شما نيمه اول سال جاري سال خيلي خشكي نبود؟
نمي‌توان اين‌گونه به قضيه نگاه كرد. بايد هر فصل را در چارچوب زماني و مكاني خود بررسي كرد. بررسي‌هاي نقشه‌هاي هواشناسي ما نشان مي‌دهد، واقعيت اين است كه بارش‌ها در نيمه دوم سال گذشته در بسياري از بخش‌ها مثل تهران، البرز، قزوين، زنجان، لرستان، همدان و... خيلي خيلي كم بود. اما خوشبختانه بارش‌هاي خوب نيمه دوم فروردين تا پايان ارديبهشت، باعث شد تا چيزي حدود 17-16 درصد از اين كمبودها جبران شود. گرچه باز هم در تابستان امسال هم، همان‌طور كه اشاره كرديد بارش‌هاي خوبي را شاهد نبوديم.
و نيمه دوم سال چطور، مي‌توانيم به روزهايي پربارش اميدوار باشيم؟
به هر حال فصل زمستان با بارش همراه است، اما براي اينكه بگوييم زمستان و پاييز پربارش و ترناكي را پيش رو داريم يا نه، بايد عوامل مختلفي را بررسي كرد. يكي از اين عوامل ميانگين دماست. سال گذشته دماي هوا در پاييز و زمستان نسبت به سال 95، بيشتر شده بود. البته اين طبيعي است و يك پديده جهاني است. در مورد بارش‌ها نيز در سال گذشته، با همان معضلات و كمبودهاي سال‌هاي قبل مواجه بوديم. يعني بارش‌ها كم بودند. بخصوص در نيمه جنوبي كشور كه اين كاهش نمود بسيار بيشتري را داشت.
به عنوان مثال در شرق خوزستان بيش از 300 ميليمتر نسبت به بارش‌هاي بلندمدت كاهش بارندگي داشتيم. در ساير استان‌ها نيز وضعيت همين گونه بود. مثلا در استان فارس بارش‌ها 170 ميليمتر، در بوشهر 125 ميليمتر، در سيستان و بلوچستان 75 درصد و دركرمان 67 درصد كاهش بارندگي زير مقدار نرمال داشتيم. ضمن آنكه ميانگين عدد بارش‌ها نيز در كل كشور چندان بالا نبود. براي درك عمق مساله، همين قدر بس كه بدانيد، استان پربارشي مانند چهارمحال و بختياري در سال گذشته نسبت به سال 95، 600 ميليمتر كمتر بارش داشته است. البته اين چيز جديدي نيست و حدود 12-10 سالي مي‌شود كه كشور با كمبود بارش‌ها روبه‌روست. حتي اگر يادتان باشد، سال گذشته مردم آب را بين فارس و بوشهر مي‌بستند. در مورد تهران و قزوين هم در نيمه دوم سال گذشته بين 10 تا 20 درصد بارش‌ها كاهش داشتند كه همين امر باعث شده بود تا يك قدمي سهميه‌بندي آب در تهران و در تابستان پيش برويم كه البته خوشبختانه چنين نشد. امسال هم پاييز و زمستان وضعيت بهتر از اينها نخواهد بود.
يعني كمبود بارش خواهيم داشت؟
خير، برخي سايت‌هاي بين‌المللي با خوشبيني پاييز و زمستاني پربارش را براي ما پيش‌بيني كرده‌اند ولي مركز خشكسالي ايران و بسياري از سايت‌هاي ديگر شرايط بارشي پاييز و زمستان امسال را نرمال پيش‌بيني كرده‌اند. ببينيد خشكسالي‌هاي چند ساله اخير باعث شده تا شرايط نرمالي را در خصوص بارش‌هاي پاييزه و زمستانه نداشته باشيم. حتي اگر هم شرايط نرمال و پربارش باشد باز هم نمي‌تواند كمبودهاي گذشته را جبران كند چون سطح آب‌هاي زيرزميني ما به شدت كاهش پيدا كرده است.
خب اين كاهش بارندگي‌ها مختص ماست يا تمام دنيا درگير آن است؟
اين يك موضوع جهاني است. حتي شما در سال اخير شاهد آتش‌سوزي در جنگل‌هاي سوئد يا ژاپن و يونان بوديد! يا در جنوب فرانسه گرمايي كه امسال داشتند، واقعا بي‌سابقه بود. چندي قبل پدر اقليم‌شناسي جهان كه دانشمندي انگليسي است، خطاب به دولتمردان هشدار داده بود كه اگر سياست‌هاي گرمايشي جهان را اصلاح نكنيم، بايد منتظر فجايع زيست‌محيطي جبران‌ناپذيري باشيم كه ناشي از افزايش گرماست. الان در جهاني زندگي مي‌كنيم كه مصرف انرژي‌هاي فسيلي در بسياري از كشورها مثل هند و چين در آن بيداد مي‌كند. نتيجه آن هم؛ همين مي‌شود كه تابستان اين‌قدر كش مي‌آيد كه با پاييز تداخل پيدا مي‌كند. تا وقتي كه سياستمداران ما اهميت و عمق فاجعه‌اي كه در انتظار جهان است را درك نكنند بايد بپذيرند هر روز بيشتر از گذشته منتظر تغييرات عجيب و غريب در جو و اقليم كشورمان باشيم. اين موضوع بخصوص در كشوري مانند ايران شديدتر است. همان طور كه مي‌دانيد ميزان متوسط بارش‌ها در كشور ما 60 تا 70 درصد كمتر از متوسط بارش‌هاي جهاني است. متوسط بارش‌ها در ايران چيزي حدود 250 ميليمتر است درحالي كه سال گذشته اين رقم 168 ميليمتر بوده است. همين مساله نشان مي‌دهد كه هر سال وضع كشور ما بدتر از گذشته مي‌شود.
هر سال در پاييز تهران و شهرهاي بزرگ ايران با پديده‌اي به نام وارونگي هوا روبه‌رو مي‌شوند. فكر مي‌كنيد، امسال هم شاهد بروز اين پديده و آلودگي‌هاي شديد هوا در تهران و ساير كلانشهرها خواهيم بود؟
بله، اصولا وارونگي هوا چيز عجيبي نيست. در تابستان هم وجود دارد. منتها در تابستان كه هوا گرم است، آلودگي در سطح لايه‌هاي وسيع‌تري از جو پخش مي‌شود. در نتيجه انباشتگي ذرات آلاينده در تابستان كمتر است ولي در پاييز و زمستان آلاينده‌ها در سطوح پايين جو انباشته مي‌شوند و همين باعث آلايندگي بيشتر مي‌شود. امسال هم بي‌شك روزهاي زيادي را خواهيم داشت كه وارونگي هوا داريم. آنچه وضعيت را در شرايط وارونگي هوا بدتر مي‌كند؛ آلودگي هواست كه بخش اعظم آن به اتومبيل‌ها برمي‌گردد. واقعيت اين است كه خودروهايي كه سايپا و ايران خودرو توليد مي‌كنند، خودشان از مهم‌ترين عوامل توليد‌كننده آلودگي هوا هستند. بخصوص آنكه به گفته كارشناسان در زمستان، اين خودروها بدتر كار مي‌كنند و آلايندگي بيشتري دارند.
شهرداري مدعي است كه با اجراي طرح جديد ترافيك تهران، باعث شده تا حجم آلايندگي در پايتخت كمتر شود، واقعا همين طور است؟
در اينكه اجراي طرح زوج و فرد، چه جديد و چه قديم آن، در كاهش آلايندگي هوا موثر است، شكي نيست، ولي مقدار آن در حدي است كه نگذارد خفه شويم! يعني اگر چنين طرح‌هايي اجرا نشود، تحمل شرايط آلايندگي واقعا سخت و بعضا غيرممكن خواهد بود. يعني در واقع اين طرح‌ها فقط نمي‌گذارد كه شرايط آلايندگي به حد بحراني برسد.
احد وظيفه : در شرق خوزستان بيش از 300 ميليمتر نسبت به بارش‌هاي بلندمدت كاهش بارندگي داشتيم. در ساير استان‌ها نيز وضعيت همين گونه بود. مثلا در استان فارس بارش‌ها 170 ميليمتر، در بوشهر 125 ميليمتر، در سيستان و بلوچستان 75 درصد و دركرمان 67 درصد كاهش بارندگي زير مقدار نرمال داشتيم.