اول آبان روز آمار و برنامهريزي است
اهميت آمارها را دريابيم
رضا مهرآرا
هر بار كه به صفحات مختلف روزنامه‌ها و رسانه‌هاي خبري نگاهي بيندازيم جولان شاخص‌ها و اعداد مختلف را در ميان اخبار رسانه‌ها خواهيم ديد كه چگونه اين حجم انبوه از اعداد و آمار درصددند واقعيت‌هاي ديده نشده از اقتصاد و اجتماع را نمايان كنند.در اين ميان توليدكنندگان آمارها همواره بر شناساندن و شفاف ساختن نقاط كور، تاريك و ناشناخته و ابعاد ناشناخته مسائل اجتماعي و اقتصادي براي ارايه به محققان و برنامه‌ريزان كمر همت بسته‌اند كه قطعا اگر تهيه و توليد آمارها بدين صورت وجود نداشت هيچ تصوير گويايي از وضعيت گذشته و درحال جريان در اختيار برنامه‌ريزان و سياست‌گذاران قرار نمي‌گرفت.هر چند نظام آماري سال‌هاست از معضلاتي نظير موازي كاري و اختلافات آماري رنج مي‌برد ولي بازهم همچنان چشمان تصميم‌گيران و مسوولان به مراكز آمار در اعلام شاخص‌هاي توليد شده نظير نرخ تورم، رشد اقتصادي و نرخ بيكاري دوخته شده است تا شايد بتوان با بهره‌گيري از آمارها انجام برنامه‌ريزي‌هاي توسعه اقتصادي، بالا بردن سطح كيفيت زندگي، سلامت و رفاه اجتماعي جامه عمل پوشانيد.در اين ميان با وجود آنكه آمارهاي رسمي مطابق با مفاهيم مشترك و اصول هماهنگ در سطح بين‌المللي و منطبق با استانداردهاي روز دنيا و همچنين رعايت موازين اخلاقي و حرفه‌اي تهيه و توليد مي‌شود ولي هنوز پاي اعتماد تعدادي از رسانه‌ها و نگرش كلي جامعه و مسوولان در كشور به برخي از آمارها مي‌لنگد كه به نظر اين مساله برآمده از عدم آگاهي با شيوه‌ها و مفاهيم تهيه و جمع آوري آمارها و عدم درك مشترك است. اين درحالي است كه مراكز آماري بر اساس نمونه‌هاي منتخب داراي بيشترين خصوصيات جامعه اقدام به جمع آوري، استخراج و ارايه آمار مي‌پردازند.اطلاعات آماري مربوط به ساختار جمعيتي كشور نظير تركيب سني و جنسي، مجرد يا متاهل و بيكار يا شاغل بودن را بدون مجهز شدن به ابزار داده و آمار نمي‌توان به‌طور دقيق شناسايي و ارزيابي كرد.در عين حال بسياري تنها تعدادي از شاخص‌هاي آماري نظير تورم، بيكاري و رشد اقتصادي كه در نظام آماري كشور به‌صورت ماهانه و فصلي تهيه مي‌شود در فضاي رسانه‌اي كشور فرصت عرض اندام مي‌يابد و احتمالا تعدادي از آمارهاي مفيد و كاربردي مطابق با شرايط امروز از مدار توجه و علاقه رسانه‌ها و برنامه‌ريزان دور مانده‌اند براي مثال اطلاعات بسياري در سالنامه آماري كشور نظير صنعت، تجارت و كسب و كار در مركز آمار تهيه و منتشر مي‌شود ولي سيگنال‌هاي كافي براي بهره‌برداري عملياتي‌تر از اين مجموعه عظيم با ارزش دريافت نمي‌شود.از آنجا كه داده‌ها و آمار طيف وسيعي از نيازهاي اساسي كشور را از پيش بيني و برآورد گرفته تا تفسير و تبيين‌هاي علمي و پژوهشي را فراهم مي‌سازد از اين رو لازم است بسياري از خروجي‌هاي آماري ديگر نظير اطلاعات مربوط به صنعت، كشاورزي و بازرگاني نيز مورد توجه شايسته هم از سوي رسانه‌ها و هم توسط برنامه‌ريزان و متخصصان قرار بگيرد.بر همين اساس اعداد و ارقام تهيه شده توسط دستگاه‌هاي اجرايي در كنار ساير محصولات آماري مركز آمار و بانك مركزي مي‌تواند تصويري شفاف و روشن از شرايط كلان كشور ارايه دهد.علاوه بر اين در ساير كشورهاي پيشرو جهان نيز بار اصلي توليدات آماري و اطلاعات كلان جوامع بر دوش سازمان‌هاي آماري مي‌باشد كه به بهترين وجه ممكن و بدون هيچ گونه شبهه آفريني از سوي رسانه‌ها و افكار عمومي به فعاليت تخصصي خود مي‌پردازند.پر واضح است درك جمعي و عمومي شهروندان اين كشورها نسبت به داده‌هاي توليدي توسط نهادهاي آماري مثبت و همراه است.متاسفانه به نظر مي‌رسد با وجود تصويب مرجعيت مركز آمار در تهيه، توليد و اعلام آمارها توسط مجلس ولي هنوز آمارهايي نظير تورم و بيكاري در كشور از طريق چند مرجع و به‌طور مجزا اعلام مي‌شود كه پيامد منفي آن كاهش اعتماد عمومي به آمارها شده است.در مساله رفاه و كيفيت زندگي مي‌توان از داده‌هاي موجود تحليل‌هاي واقع بينانه‌تر و دقيق‌تري از شرايط مادي زندگي نظير شكاف درآمدي، فقر مطلق و نسبي و محروميت‌هاي اقتصادي، سوء تغذيه و نابرابري‌هاي رفاهي و همچنين ميزان توزيع ثروت در ميان دهك‌هاي درآمدي ارايه داد تا بتوان از آمارهاي رسمي موجود بهره‌هاي لازم و كافي را برد.
مي توان گفت تنها زماني نظام آماري كشور قادر خواهد شد از پس رفع معضل تناقضات و اختلافات آماري موجود ميان اجزاي خود بر بيايد كه يگانه بودن مرجعيت مركز آمار در تهيه، توليد، اعلام و انتشار آمارهاي رسمي در كشور حفظ شود و ساير دستگاه‌ها آمارهاي تخصصي ثبتي خود را در اختيار مركز آمار قرار دهند.در نتيجه تحقق اين شرايط امكان گوشزد كردن پيش‌هشدار‌ها و زنگ خطر‌هاي اقتصادي و اجتماعي و تلنگرهاي فرهنگي به‌طور دقيق‌تر و مستندتر بيش از گذشته فراهم مي‌شود. در شرايط كنوني كشور وقت آن رسيده است اصحاب رسانه‌ها و افكار عمومي نيمه پر ليوان نظام آماري را ببينند و با در پيش گرفتن رويكردي جدي‌تر و تخصصي‌تر به اعداد و ارقام منتشره و زير سوال نبردن اعداد انتشار يافته رسمي نظام آماري كشور را از غبار كم توجهي سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان به آمارها و اتهام سياسي‌كاري و درست و واقعي نبودن آمارها خارج سازند تا با افزايش اعتماد و اطمينان رسانه‌ها و افكار عمومي به آمارهاي رسمي ان‌شاء‌الله در آينده نزديك استقرار سامانه آماري پيشرفته را شاهد باشيم. از طرف ديگر با تهيه و توليد اطلاعات آماري كاربردي‌تر و سودمند‌تر و بر اساس نيازهاي واقعي جامعه در نظام آماري، نظام برنامهريزي كشور مي‌تواند در حوزه‌هايي مثل سنجش سرمايه اجتماعي و اميد اجتماعي، وضعيت فقر و فشار اقتصادي خانوارها و شكاف درآمدي، قدرت خريد خانوارها، وضعيت توليد و صنعت در كشور، علم، دانش و فناوري را با تخصيص بودجه‌هاي لازم با طراحي و ساخت طرح‌هاي آماري جديد مطابق با شرايط كنوني اطلاعات ارزشمندتري به دست آورد. كارشناس آمار