روسيه و عربستان
سعيد عابدپور
در روزهاي اخير روس‌ها بعد از سكوت معني‌دار درباره قتل جمال خاشقچي ترجيح دادند به جاي درگيري در اين موضوع كه از نظر آنها شايد درگيري ژئوپلتيك بين تركيه و عربستان سعودي است، به منافع خود فكر بكنند. روس‌ها براي اينكه از سفره چند صد ميليارد دلاري فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري با سعودي‌ها عقب نباشند، موضعي متفاوت در قبال قتل خاشقچي گرفتند. روس‌ها ابتدا از انجام تحقيقات درباره قتل خاشقچي حمايت كردند ولي موضع صريح پوتين، تبرئه مقام‌هاي سعودي از دخالت در اين ماجرا و هل دادن مسووليت به سمت امريكا، اين پرونده را از نظر روس‌ها بست. اين نخستين‌باري نيست كه روس‌ها منافع ملي خود را پيش مي‌برند. آنها در روابط خود با ايران، تركيه و سوريه به منافع ملي خود فكر مي‌كنند و براي‌شان بيش از اينكه ايران، تركيه يا سوريه مهم باشد، منافع ملي‌شان است. سياست روسيه با روي كار آمدن يلتسين از مدار ايدئولوژي به سمت منافع ملي پيش رفته است و پوتين با مهارت اين سياست را پيش مي‌برد. روس‌ها با وجود آنكه در موضوعاتي مانند ناسيوناليسم اسلاو، كليساي ارتدوكس و بلوك شرق سابق واكنش‌هاي عاطفي و سياسي نشان مي‌دهند، ولي هيچگاه اين واكنش‌ها فراتر از شعارها و خطابه‌هاي آتشين نمايندگان دوما يا كشيشان روسي نيست. شاهد اين مثال عدم دخالت روسيه در جريان فروپاشي يوگسلاوي بود. روس‌ها در دفاع از بلگراد در مقابل حملات هوايي ناتو يا پيشروي ناتو در پريشتيناي كوزوو، جز جار و جنجال كاري نكردند. آنچه در اوكراين هم اتفاق افتاد، تنها واكنشي به نفوذ ناتو بود. چگونه امكان داشت ناتو در اوكراين و در مرزهاي روسيه، موشك‌هاي اتمي عليه مسكو مستقر كند؟ روابط روسيه با سعودي از قاعده منافع ملي مستثني نيست. ديدار ملك سلمان و پوتين در سال 2017 و توافق 3 ميليارد دلاري براي فروش سيستم موشكي اس- 400 مهم‌ترين توافقي بود كه زيربناي توافق‌هاي آينده دو كشور را رقم زد. توافق نفتي روس‌ها با عربستان براي بالا بردن توليد كه چند ماه قبل انجام گرفت، در ادامه دور جديد روابط روسيه و عربستان بود. روس‌ها در اوج ماجراي خاشقجي دو توافق درباره سرمايه‌گذاري رياض در طرح‌هاي بزرگ پتروشيمي و گاز به دست آوردند. مشاركت 5 ميليارد دلاري سعودي‌ها در طرح گازي «سي ان جي 2» در شبه‌جزيره «گيدن» واقع در شمال سيبري و سرمايه‌گذاري سعودي‌ها در ساخت پالايشگاه پتروشيمي در روسيه بين دو شركت «سيبور» و«آرامكو» از دستاوردهاي سياست پوتين است. سعودي‌ها همچنين 500 ميليون دلار طرح مشترك روسي- چيني سرمايه‌گذاري خواهند كرد. مهم‌ترين اقدام سعودي‌ها، سرمايه‌گذاري در «نواتك»، بزرگ‌ترين توليد‌كننده گاز روسي اهميت زيادي از نظر استراتژيك براي روسيه دارد. شركت توتال فرانسوي 10 درصد از سهام نواتك را خريده و اين نشانگر اهميت اين شركت بزرگ روسي و سهم آن در تامين انرژي جهان است. توافق روسيه و عربستان از نظر دور زدن تحريم‌هاي غرب اهميت دارد. اروپا نياز به گاز روسيه دارد و روس‌ها مي‌دانند اين تحريم‌ها درباره انرژي معني ندارد و اروپا ناگزير به سكوت و خويشتنداري درباره طرح‌هاي گازي روسيه است. جلب حمايت روس‌ها براي عربستان مهم است، اين روابط ابعاد ژئوپلتيكي دارد. سعودي‌ها در مقابله با ايران از ابزار نزديكي به روسيه استفاده مي‌كنند تا در قبال ميلياردها دلار سرمايه‌گذاري، ايران را منزوي كنند. هر چند سياست ژئوپلتيكي روسيه كثرت گرا و به معناي ايجاد روابط موازي مناسب با ايران، تركيه، عربستان سعودي و سوريه است. شايد آنچه براي روس‌ها از همه اهداف استراتژيك مهم‌تر است حفظ روابط استراتژيك با اسراييل است.
روس‌ها منافع و اولويت‌هايي فراتر از منافع سعودي‌ها در منطقه دارند و در اين زمينه روابط خود با سوريه، ايران و تركيه را فداي رابطه با سعودي‌ها نخواهند كرد. از توافق‌هاي نانوشته بين روسيه و عربستان، ضرورت حمايت مسكو از بن سلمان به عنوان جانشين سلمان است. روس‌ها براي پيشبرد منافع ملي خود و دستيابي به ميلياردها دلار سعودي، تا جايي كه امكان دارد از
بن سلمان حمايت خواهند كرد. ولي در صورت بركناري بن سلمان، روسيه همچنان در مسير توافق‌هاي نفتي و نظامي با عربستان سعودي باقي مي‌ماند.