سارا معصومي
مايك پمپئو، وزير خارجه، جيم متيس، وزير دفاع، جان بولتون، مشاور امنيت ملي و برايان هوك مسوول پرونده ايران در وزارت خارجه امريكا براي مقابله با تهران و جلب حمايت اروپا بسيج شده‌اند. درست در روزهايي كه مقام‌هاي ايراني از محمد جواد ظريف، وزير خارجه تا علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي و سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه مي‌گويند كاسه صبر ايران در حال لبريز شدن است و اروپا بايد هرچه سريع‌تر جزييات اجرايي شدن ساز و كار مالي ويژه براي بهره‌مندي ايران از توافق هسته‌اي را مشخص كند، واشنگتن‌نشين‌ها بازي جديدي را آغاز كرده‌اند. تكه‌هاي اين پازل از چندماه قبل با همراهي بازيگران منطقه‌اي و گروهك‌هاي تروريستي ايراني كه سال‌هاست با دشمنان ايران عهد اخوت بسته‌اند در اروپا كنار هم چيده شد و امروز مي‌توان در سخنان چهره‌اي چون برايان هوك درباره ايران رد پاي اين توطئه‌ها را به خوبي ديد.
تيرهايي كه به سقف خورد
پس از آنكه اتحاديه اروپا متشكل از 28 كشور در برابر خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران ايستاد و اعلام كرد كه بازماندگان در برجام تلاش مي‌كنند با منتفع كردن ايران از فوائد اقتصادي برجام اين توافق را زنده نگاه دارند، واشنگتن طراحي براي تغيير ورق‌هاي بازي در قبال ايران را آغاز كرد. برنامه جديد واشنگتن بر دو حوزه متمركز شد: فشار اقتصادي بر ايران و تلاش براي جلب همراهي اروپا با تهديد امنيتي نشان دادن ايران.
در راستاي تحقق اين استراتژي، هيات‌هاي اقتصادي و سياسي امريكايي با سفر به بيش از 20 كشور تلاش كردند ارتباط‌هاي اقتصادي ايران را هدف قرار بدهند و شعار به صفر رساندن فروش نفت اين كشور را مطرح كردند. شعاري كه چندماه بعد تحت تاثير نوسان قيمت در بازار جهاني نفت جاي خود را به اعطاي معافيت به 8 كشور خريدار نفت ايران داد. ترامپ در نخستين روزهاي ماه مه از برجام خارج شد و همزمان تيم‌هاي متفاوت در وزارت خارجه و خزانه‌داري اين كشور تهيه ليست تحريمي ايران را آغاز كردند. به گواه كارشناسان ايراني، تيم ترامپ تمام تلاش خود را براي شناسايي كانال‌هايي كه ايران احتمالا مي‌تواند براي عبور از تحريم‌ها از آنها استفاده كند به كار گرفت و برهمين اساس زماني كه در ماه نوامبر تحريم‌هاي هسته‌اي ايران به شمول تحريم‌هاي نفتي و بانكي بازگشتند همزمان دامنه تحريم‌هاي غيرهسته‌اي موجود هم وسيع‌تر از پيش شد.
وضع تحريم اقتصادي بر ايران به تنهايي روياي تيم ترامپ درباره ايران را محقق نمي‌كرد. مشاوران اقتصادي رييس‌جمهور امريكا نيز بارها به وي هشدار دادند كه تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا بدون همراهي اقتصادي اروپا به علاوه چين و روسيه نمي‌تواند منجر به پاي ميز مذاكره نشستن دوباره ايران شود. در نگاه اروپا برجام توافقي بود كه از حيث امنيتي براي اروپا حائز اهميت بود و دقيقا به همين دليل اروپايي‌ها ترجيح دادند با حفظ فاصله از متحد سنتي ديرين خود كنار ايران بايستند. در چنين شرايطي تنها راه براي واشنگتن اين بود كه ايران را به تهديدي امنيتي براي اروپا تبديل كند.در نتيجه درست در روزهايي كه اروپا و ايران مشغول تبيين جزييات ساز و كار مالي ويژه موسوم به SPV بودند، مساله تلاش ديپلمات ايراني فعال در وين براي بمب‌گذاري در نشست منافقين در پاريس و پس از آن دستگيري يك ايراني به اتهام تلاش براي عمليات خرابكارانه در دانمكارك مطرح شد. با فضاسازي‌هاي رسانه‌اي كه امريكا و اسراييل انجام دادند اين مساله منجر به ترمزي در تلاش‌هاي بي‌وقفه اروپا براي حفظ و بهبود رابطه اقتصادي با ايران شد. به عنوان نمونه ايران و فرانسه در نتيجه همين روند تا اين لحظه سفراي خود را به تهران و پاريس بازنگردانده‌اند. هرچند كه به نظر مي‌رسد با پيشنهاد ايران براي همكاري همه‌جانبه امنيتي و اطلاعاتي با اروپا براي روشن شدن ابعاد اين پرونده، تهران و بروكسل درحال عبور از اين پيچ و خم جديد در رابطه هم هستند اما نمي‌توان تاثير اين توطئه بر روابط دو‌جانبه در روزهاي حياتي نياز برجام را ناديده گرفت.
تلاش براي كمرنگ كردن جنايت سعودي
در چند هفته اخير هشدارهاي ايران درباره خروج از برجام يا از سرگيري بخش‌هايي از برنامه هسته‌اي مانند غني‌سازي، زنگ خطر را در اروپا به صدا درآورده است.همزمان درحالي كه امريكا قصد داشت به مرور زمان با كنترل بازار نفت تعداد كشورهاي معاف از تحريم‌هاي نفتي ايران را از 8 كشور به تعداد كمتري كاهش دهد، پرونده كشته شدن جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار سعودي در كنسولگري عربستان در استانبول مطرح شد. درحالي كه واشنگتن انتظار داشت پرونده رسوايي جديد محمد بن سلمان، وليعهد سعودي ابعاد بين‌المللي چنداني پيدا نكرده و سريع مختومه شود هنوز با گذشت قريب به دو ماه از اين داستان، فشارهاي سياسي بر خاندان سعودي كاهش پيدا نكرده است. در اين بزنگاه زماني بود كه تحليلگران بسياري در داخل اروپا و امريكا با شماتت اتحاد بيقيد و شرط با عربستان سعودي، علامت سوال‌هاي بسياري را درباره اين رابطه و برخورد دو‌گانه با ايران و عربستان مطرح كردند. ايجاد فضاي منفي پيرامون عربستان سعودي به گواه بسياري از تحليلگران به نفع ايران تمام مي‌شد و همين مساله به هشداري براي تيم ترامپ تبديل شد. هرچه رييس‌جمهور امريكا بيشتر تلاش كرد از محمد بن سلمان و خاندان سعودي دفاع كند، وضعيت آنها در پرونده قتل جمال خاشقجي بغرنج‌تر شد و كار به جايي رسيد كه مجلس سناي امريكا هفته گذشته براي نخستين‌بار راي به بررسي مساله توقف حمايت‌هاي نظامي امريكا از عربستان در جنگ يمن داد. تنها راه براي نجات اتحاد بيقيد و شرط كاخ سفيد با عربستان سعودي، تهديد‌سازي دوباره از ايران بود. درست در روزهايي كه سوال افكار عمومي بين‌المللي از رياض اين بود كه جسد جمال خاشقجي كجاست و محمد بن سلمان در نشست گروه 20 در آرژانتين يا با برخورد سرد يا تذكرهاي رهبران جهان روبه رو شد، برايان هوك نمايش موشكي در واشنگتن به راه انداخته و ايران را متهم به حمايت تسليحاتي از حزب‌الله لبنان، حوثي‌هاي يمن و طالبان افغانستان كرد. اين نمايش نقطه پاياني بر تلاش‌هاي تيم ترامپ براي زيرسوال بردن برنامه‌هاي موشكي ايران نبود و تنها چند روز پس از آن مجددا وزراي خارجه و دفاع و برايان هوك با قرار گرفتن پشت تريبون و طرح ادعاي آزمايش موشكي جديد توسط ايران، تلاش كردند روند فشار بر تهران به بهانه برنامه موشكي‌اش را حفظ كنند.
همراهي نسبي سه كشور اروپايي با واشنگتن
درحال حاضر به نظر مي‌رسد كاخ سفيد كه از همراهي اروپا با خود در مساله برجام نااميد شده تلاش مي‌كند اجماع مدنظر با متحدان سنتي‌اش عليه ايران را در حوزه موشكي جلب كند. برهمين اساس برايان هوك در تازه‌ترين اظهارات خود در راه بروكسل و پيش از ديدار و رايزني با اروپايي‌ها درباره ايران به خبرنگاران همراهش مي‌گويد كه امريكا از اروپا انتظار دارد تحريم‌هايي را عليه ايران به واسطه برنامه موشكي اين كشور اعمال كند. تا اين مرحله از كار به نظر مي‌رسد كه سه كشور اروپايي در مساله موشكي با امريكا عليه ايران همصدا شده‌اند و تهران را به نقض قطعنامه 2231 متهم مي‌كنند. پاسخ ايران به اين اتهام مشخص است و مقام‌هاي ايراني ضمن تاكيد بر اين مساله كه توانمندي موشكي ما دفاعي است آن را ناقض قطعنامه 2231 نيز نمي‌دانند. با وجود اين به نظر مي‌رسد كه حضور مايك پمپئو و برايان هوك در اروپا منجر به همراهي فراتر از لفاظي اروپا با امريكا شده و روز گذشته بحث درباره فعاليت موشكي ايران به بخشي از بحث جلسه شوراي امنيت پيرامون سوريه تبديل شد.
گفته مي‌شود كه فرانسه و بريتانيا دو كشوري هستند كه درخواست بحث درباره موضوع موشكي ايران در جلسه شوراي امنيت روز گذشته را مطرح كرده‌اند. علاوه بر اين دو كشور اروپايي، آلمان نيز آزمايش موشكي اخير ايران را محكوم كرده است. تروئيكاي اروپايي مي‌گويند كه ايران با آزمايش موشك ميان برد با توانايي حمل كلاهك هسته‌اي قطعنامه 2231 را نقض كرده در حالي كه ايران مي‌گويد در قطعنامه فوق از تهران خواسته شده و فعل دستوري براي ممنوع كردن اين قبيل آزمايش‌ها در كار نيست.
برايان هوك و تكذيب گذشته
نكته قابل توجه اين است كه برايان هوك در حالي ايران را به نقض قطعنامه 2231 متهم مي‌كند كه شخص وي پيش از اين در اظهاراتي در سپتامبر سال جاري يكي از مشكلات قطعنامه 2231 را اتخاذ ادبياتي مبهم پيرامون ممنوعيت آزمايش موشك‌هاي بالستيك ايران دانسته و ادعا كرده بود كه تيم مذاكره‌كننده ايراني توانسته با زيركي ادبيات اين قطعنامه را به گونه‌اي تنظيم كند كه آزمايش موشك‌هاي بالستيك نقض آن به حساب نيايد.
يكي ديگر از ادعاهايي كه از سوي برايان هوك مطرح شده زير سوال بردن ماهيت دفاعي برنامه هسته‌اي ايران است. برايان هوك در اظهاراتي تكراري با طرح ادعاي فعاليت‌هاي مخرب منطقه‌اي ايران گفت: در حقيقت نگراني‌هاي امنيتي ايران ساخته و پرداخته نظام اين كشور است. اقدام ايران در تداوم آزمايش و اشاعه موشك‌هاي بالستيك نشان مي‌دهد توافق هسته‌اي ايران بر خلاف آنچه اميد مي‌رفت، موجب تعديل و اصلاح رفتار ايران نشده است. مستثني كردن پرونده موشك‌ها از توافق هسته‌اي ايران يك اشتباه بود و اين يكي از دلايل اصلي خروج ايالات متحده از اين توافق به شمار مي‌رود.
برايان هوك در حالي ادعاي عدم تغيير رفتار ايران را مطرح كرده است كه رييس‌جمهور امريكا در چندماه گذشته در اظهاراتي كاملا متناقض با هوك ادعا كرده بود كه رفتار ايران در منطقه در نتيجه سخت‌گيري‌هاي امريكا تغيير كرده است.
تمناي تحريمي امريكا از اروپا
مسوول پرونده ايران در وزارت‌خارجه امريكا در بخش‌هاي ديگري از سخنانش از نيت اصلي تيم ترامپ از طرح مساله موشكي ايران در روزهايي كه اروپا و ايران در حال كار بر روي ساز و كار مالي ويژه هستند، رونمايي كرده و مي‌گويد: مي‌خواهيم ببينيم آيا اتحاديه اروپا به سمت اتخاذ تحريم‌هايي كه برنامه موشكي ايران را هدف قرار مي‌دهد گام بر مي‌دارد يا خير.
هوك در ادامه تاكيد كرد كه امريكا قصد دارد كشورهاي اروپايي را متقاعد سازد كه برنامه‌هسته‌اي ايران ماهيت دفاعي ندارد. وي در پاسخ به سوالي درباره اينكه چرا اروپا در برابر همراهي با شما عليه ايران مقاومت مي‌كند، با رد پيش فرض اين پرسش گفت: ما با تروئيكاي اروپايي در خصوص يك مساله اختلاف نظر داريم و آن مساله بر سر توافق هسته‌اي ايران است. ما در ارزيابي تهديدات مشابه عقايد يكسان و مشابهي داريم.
وي همچنين ابراز اميدواري كرد كه در اين دور از نشست هيات امريكايي با همتاهاي اروپايي در بروكسل، دو طرف به سمت دستيابي به ليستي بروند كه در آن افراد و نهادهايي كه برنامه موشكي ايران را تسهيل مي‌كنند، مورد تحريم قرار بگيرند. ايالات متحده عليه تعدادي از اين افراد و نهادها كه از برنامه موشكي ايران حمايت مي‌كنند تحريم‌هايي وضع كرده است و ما فكر مي‌كنيم در صورتي كه كشورهاي بيشتري بتوانند در اين تلاش به ما ملحق شوند، اين تحريم‌ها موثرتر واقع خواهند شد.
برايان هوك در بخش ديگري از اظهاراتش كانال ويژه پرداخت مالي به ايران موسوم به اس پي وي را چيزي شبيه سرزمين روياها خواند و ادعا كرد كه تاكنون درخواستي از سوي هيچ يك از شركت‌هاي بزرگ و مطرح براي استفاده از اين كانال صورت نگرفته است. اين ادعاي هوك در حالي مطرح شد كه اروپا هنوز جزييات اجرايي شدن اين ساز و كار مالي را مشخص نكرده و برخي از منابع مي‌گويند احتمالا يا آلمان يا فرانسه ميزباني اين كانال را برعهده خواهند گرفت.
برايان هوك و مايك پمپئو در حالي دور جديدي از رايزني‌ها با مقام‌هاي اروپايي براي اجرايي كردن سياست فشار حداكثري بر تهران را دنبال مي‌كنند كه بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم اسراييل پس از ديدار با پمپو در بروكسل از واكنش امريكا در قبال آزمايش موشكي اخير ايران قدرداني كرد. در تحولي جداگانه دفتر بنيامين نتانياهو در بيانيه‌اي با مطرح كردن ادعايي عجيب، تفاوفق هسته‌اي ايران را عامل و مقصر حفر شدن تونل‌هاي حزب‌الله لبنان دانست. در اين بيانيه ادعا شده تونل‌هاي مرزي حزب‌الله، اثبات ديگري از ستيزه‌جويي ايران است كه مي‌تواند با ميلياردها دلاري كه از طريق توافق هسته‌اي به دست آورده حزب‌الله را تامين مالي كند.
قطعنامه نقض نشده است آقاي پمپئو
مارك فيتزپاتريك، تحليلگر مسائل سياست خارجي با نقد موضع‌گيري مقام‌هاي متفاوت كابينه ترامپ درباره آزمايش موشكي ايران در سايت تحليلي لوبلاگ نوشت: مايك پمپئو به اشتباه مي‌گويد آزمايش موشكي ايران نقض قطعنامه 2231 است. اين آزمايش شايد با روح و نيت بند مربوط به آزمايش‌هاي موشكي ايران در قطعنامه فوق در تضاد باشد اما ناقض قطعنامه نيست. در قطعنامه 2231 برخلاف ساير قطعنامه‌هاي شوراي امنيت كه آزمايش موشكي ايران را به صراحت ممنوع مي‌كرد از ايران صرفا خواسته شده كه دست به آزمايش موشك‌هايي كه قابليت حمل كلاهك هسته‌اي دارند، نزند. در نتيجه همين ادبيات حقوقي در متن قطعنامه بود كه در دو سال گذشته هر بار ايران آزمايش موشكي انجام داده امريكا و شركاي اروپايي‌اش بيانيه‌هايي در محكوميت اين حركت منتشر كرده‌اند و مساله را در قالب نقض قطعنامه به شكل جدي پيش نبرده‌اند. در حالي كه قطعا مشاوران متخصص در حقوق بين‌الملل پيرامون مايك پمپئو به وي گفته بودند كه ايران را به نقض قطعنامه 2231 متهم نكند اما وي اين كار را انجام داد اما وزير دفاع امريكا احتياط لازم را به خرج داده و آزمايش موشك بالستيك ايران را ناقض روح قطعنامه 2231 خواند.
مارك فيتزپاتريك در ادامه اين نوشتار تاكيد كرد كه وزير خارجه امريكا از هر طرف توپي را به سمت دروازه ايران پرتاب مي‌كند و اميدوار است كه يكي از آنها گل شود. طرح ادعاي برخورداري ايران از برنامه مخفي در توليد سلاح شيميايي در اجلاس اخير سازمان منع سلاح‌هاي شيميايي (OPCW) نيز يكي ديگر از همين پاسكاري‌هاي بيهوده به سمت دروازه ايران بود. در آن مورد هم وزارت‌خارجه امريكا مي‌دانست ادله كافي براي اثبات ادعايش را در اختيار ندارد.
تناقض‌هاي فني در ادعاي موشكي امريكا
فيتزپاتريك در ادامه اين تحليل به سراغ ادعاي مقام‌هاي امريكايي درباره برد موشك مدنظر ايراني پرداخته و مي‌نويسد: مايك پمپئو ادعا كرده موشكي كه ايران در تاريخ يك دسامبر آزمايش كرده توانايي حمل چند كلاهك را داشته و مي‌تواند بخش‌هايي از اروپا را هم هدف قرار دهد. اين اظهارات مي‌تواند اروپايي‌ها را بترساند. اما بايد توجه داشت كه در ادعاي وزير خارجه امريكا تناقض‌هايي نهفته است. براي يك موشك هرچه تعداد كلاهك‌ها افزايش پيدا كند، وزن بالاتر مي‌رود و همزمان برد كمتر مي‌شود. موشكي كه پمپئو ادعا مي‌كند اخيرا پرتاب شده احتمالا بايد خرمشهر باشد. گفته مي‌شود كه موشك خرمشهر 2000 تا 2200 كيلومتر برد دارد البته در حالتي كه 1000 كيلوگرم هم وزن كلاهك سوار بر آن باشد. چنين موشكي اگر از منتهي‌اليه شمال غربي ايران هم پرتاب شود مي‌تواند خاك آتن يا صوفيه يا بوداپست در اروپا را هدف قرار دهد. اما دليلي ندارد كه ايران بخواهد به اين شهرها حمله كند و از سوي ديگر مساله فني ديگري هم در اينجا مطرح است. اگر اين موشك كلاهك‌هاي متفاوتي را حمل كند به قدري اين كلاهك‌ها كوچك هستند كه نمي‌توانند كلاهك هسته‌اي باشند. از سوي ديگر پرتاب موشك خرمشهر در ماه‌هاي جولاي و ژانويه با شكست منتهي شده است و پمپئو اعلام نكرده كه آيا پرتاب اخير ايران موفقيت‌آميز بوده است يا خير.
فيتزپاتريك در ادامه نوشتار خود به نقض قطعنامه 2231 توسط امريكا با خروج از برجام اشاره كرده و مي‌گويد آيا واشنگتن فراموش كرده كه امريكا نخستين عضو برجام بود كه اين قطعنامه را نقض كرد؟
خبر آخر
سفرای فرانسه و بریتانیا بعد از پایان جلسه شورای امنیت درباره آزمایش موشکی ایران از استفاده از عبارت «زیر‌پا‌گذاشتن قطعنامه ۲۲۳۱» طفره رفتند. سفیر فرانسه گفت: اقدام ايران «همگام با قطعنامه نیست.» سفیر بریتانیا گفت: اقدام ايران «به قطعنامه احترام نمی‌گذارد.»