سبك زندگي غلط در ايران
بيماري‌هاي غيرواگير را افزايش داده است
گروه اجتماعي| نتايج مطالعات وزارت بهداشت درباره بيماري‌هاي غيرواگير در كشور نشان مي‌دهد كه اين گروه بيماري‌ها دايره بسته‌اي متشكل از بيماري‌هاي قلبي عروقي، فشار خون، ديابت و چاقي است كه بيماري‌هاي قلبي عروقي در مركز اين دايره قرار گرفته و بيماري‌هاي قلبي عروقي، ارتباط مستقيم با سبلك زندگي دارد و كاهش سن سكته‌هاي قلبي و مغزي به گروه سني كمتر از 40 سال طي سال‌هاي اخير به يكي از نگراني‌هاي مسوولان وزارت بهداشت تبديل شده است. نتايج اين مطالعات همچنين نشان مي‌دهد كه بيش از 10 ميليون نفر از جمعيت كشور مبتلا به فشار خون بوده و از هر 10 نفر ايراني، سه نفر اضافه وزن دارند علاوه بر آنكه تبعات ناشي از كم‌تحركي، سالانه حدود 19 هزار ايراني را به كام مرگ مي‌فرستد. مطالعات در تفكيك دقيق‌تري اعلام مي‌كند كه 10 درصد جمعيت كشور مبتلا به ديابت هستند و روزانه حدود 500 نفر به جمع ديابتي‌هاي كشور اضافه مي‌شود. آنچه به طور مكرر مورد هشدار مسوولان وزارت بهداشت است، ارتباط مستقيم شيوع بيماري‌هاي غير واگير و از دست رفتن سال‌هاي مفيد زندگي با عادات تغذيه‌اي غلط، رواج زندگي ماشيني، كم‌تحركي، استعمال دخانيات و قليان، بي‌توجهي به اقدامات پيشگيرانه همچون معاينات ادواري براي اطلاع از سلامت و همچنين بي‌توجهي به عادات زندگي سالم است كه طي دو دهه اخير در بين ايراني‌ها رواج پيدا كرده است. اگرچه نقش دولت‌ها در ضعف فرهنگ‌سازي و همچنين گراني قيمت مواد غذايي سالم و در عوض، ارزاني مواد غذايي بي‌كيفيت و مضر براي سلامت را نبايد در شيوع بيماري‌هاي غيرواگير ناديده گرفت اما به نظر مي‌رسد اهمال دولت‌ها، ناخواسته مورد استقبال ايراني‌ها قرار گرفته است. مثال بارز، شكايت شهروندان از گراني قيمت لبنيات است در حالي كه قيمت شير و فرآورده‌هاي لبني- غير از خامه و كره- تقريبا معادل نوشابه‌هاي گازدار است. ابتداي دهه 90، نتايج بررسي‌هاي موسسه تحقيقات تغذيه نشان داد كه هر ايراني به طور ميانگين، سالانه 42 ليتر نوشابه گازدار مي‌خورد و سرانه مصرف نوشابه در ايران 4 برابر ميانگين جهاني است آن هم در حالي كه مصرف مستمر نوشابه‌هاي گازدار و كاهش مصرف لبنيات يكي از مهم‌ترين عوامل بروز پوكي استخوان است و در ايران، حدود 17 درصد جمعيت كشور از پوكي استخوان رنج مي‌برند. شكايت از گراني قيمت گوشت‌هاي قرمز و سفيد هم دست‌كمي از وضعيت مصرف نوشابه‌هاي گازدار ندارد در حالي كه نتايج مطالعات موسسه تحقيقات تغذيه در اوايل دهه 90 نشان داد كه ايراني‌ها سالانه ۱۱ هزار ميليارد تومان فست فود مي‌خورند و بنا به تاكيد مسوولان وزارت بهداشت، فست فودها به عنوان غذاهاي صددرصد فاقد كيفيت و كاملا ناسالم از نظر محتوا و مواد تشكيل‌دهنده و نحوه طبخ و آماده‌سازي، عامل 80 درصد موارد ابتلا به بيماري‌هاي غيرواگير هستند.
آخرين نتايج مطالعات از سلامت ايراني‌ها
پاييز 96، نتايج مطالعه جهاني درباره بيماري‌ها در يكي از معتبرترين مجلات پزشكي جهان منتشر شد. اين مطالعه كه بيش از ۳۳۰ بيماري، علل مرگ و آسيب‌ها و همچنين بيش از ۸۴ عامل خطر در 195 كشور جهان و از جمله ايران را بررسي كرده بود، نمودار كاملي از برآورد مرگ و مير، بيماري و ناتواني‌ها طي سال‌هاي ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۶ را به دست مي‌داد. اين مطالعه توسط انستيتوي سنجش و ارزشيابي سلامت در دانشگاه واشنگتن- ايالات متحده امريكا- و با مشاركت بيش از 2 هزار و 500 پژوهشگر از بيش از ۱۳۰ كشور دنيا و از جمله ايران انجام شد. رضا ملك زاده، معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت كه يكي از 50 پژوهشگر ايراني همكار در انجام اين مطالعه بود، در توضيح نتايج به دست آمده درباره وضعيت بيماري‌هاي غيرواگير در كشور اعلام كرد: «جمعيت ايران در سال ۲۰۱۶ به ۸۱.۳ ميليون نفر رسيده و ۳۶۰ هزار مرگ (۲۱۹ هزار در مردان و ۱۴۱ هزار در زنان) در سال ۲۰۱۶ در ايران رخ داده كه معادل ۴۴۳ مورد مرگ به ازاي هر ۱۰۰ هزار نفر بوده است. اين نتايج، هشدار جدي در خصوص پيشروي پيش‌ديابت و ديابت در ايران دارد و نشان مي‌دهد كه جايگاه سكته مغزي در علل مرگ و مير در ايران صعود كرده و ايسكميك قلبي (كاهش خون‌رساني به عضله قلب بر اثر تغذيه ناسالم، فشار خون بالا، كم‌تحركي و استعمال دخانيات) در علل مرگ و مير، همچنان يكه‌تاز است و بيش از ۹۰ هزار ايراني، سال 2016 با ايسكميك قلبي فوت كردند. سال ۱۹۹۰ حدود ۴۸ درصد از كل موارد مرگ در ايران، ناشي از بيماري‌هاي مزمن غيرواگير بوده كه اين نسبت در سال ۲۰۱۶ به حدود ۸۰ درصد رسيده و مهم‌ترين علل مرگ در سال ۲۰۱۶ در ايران، بيماري ايسكميك قلبي، سكته مغزي، تصادفات جاده‌اي، پرفشاري خون، آلزايمر، ديابت، بيماري مزمن انسدادي ريوي، بيماري مزمن كليوي، ساير بيماري‌هاي قلبي عروقي و سرطان معده هستند. از سال ۲۰۰۵ تاكنون، بيماري ايسكميك قلبي در تمامي سال‌ها اولين علت مرگ در ايران بوده است. در سال ۲۰۱۶ اين بيماري باعث بيش از ۲۵ درصد از كل مرگ و مير (معادل بيش از ۹۰ هزار مرگ) بوده و از هر ۴ مورد مرگ در ايران، يك مورد بر اثر بيماري ايسكميك قلبي است. از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۶، سكته مغزي به عنوان يكي از علل مرگ و مير ايراني‌ها، از رتبه سوم به دوم صعود كرده و حدود 29 هزار قرباني گرفته در حالي كه تصادفات جاده‌اي، از رتبه دوم به سوم تنزل كرده و بيش از 26 هزار نفر بر اثر تصادفات جاده‌اي جان خود را از دست داده‌اند. بيشترين افزايش تعداد مرگ از سال ۲۰۰۵، بر اثر ابتلا به ديابت بوده و مرگ بر اثر ديابت در ايران، در سال 2016 از رتبه دهم به جايگاه ششم علت مرگ رسيده چرا كه در سال 2016، اين بيماري عامل بيش از ۱۴ هزار مرگ بوده است. همچنين اين نتايج، افزايش قابل توجهي بابت ابتلا به بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريوي و بيماري مزمن كليوي در سال 2016 نشان مي‌دهد كه به همين سبب هم اين بيماري‌ها، در سال 2016 اصلي‌ترين علل مرگ در ايران بوده چرا كه در اين سال، 9 هزار و 600 مرگ بر اثر بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريوي و 9 هزار و 300 مرگ بر اثر بيماري مزمن كليوي در كشور ثبت شده است.»
ملك‌زاده در توضيح ادامه نتايج در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام كرد: «در سال 2016 و نسبت به سال ۲۰۰۵، ديابت با بيش از ۶۷ درصد افزايش، بيماري آلزايمر با بيش از ۴۳ درصد افزايش و بيماري مزمن انسدادي ريوي با بيش از ۲۸ درصد افزايش، در صدر شيوع بيماري‌هاي غير واگير در ايران بوده علاوه بر آنكه در سال 2016، بيش از 54 هزار نفر از جمعيت كشور بر اثر ابتلا به سرطان، 5 هزار نفر بر اثر ابتلا به بيماري‌هاي گوارشي و 4 هزار و 500 نفر بر اثر ابتلا به بيماري‌هاي مزمن كبدي فوت كرده‌اند.»
محسن نقوي، يكي ديگر از پژوهشگران ايراني همكار با اين مطالعه جهاني هشدار داد: «در فاصله سال‌هاي 2005 تا 2016، اگرچه ابتلا به بيماري ايسكميك قلبي و سكته مغزي در ايران، افزايش يا كاهش قابل توجهي نداشته اما بيماري پرفشاري خون از رتبه دهم به ششم و ديابت از رتبه دوازدهم به هفتم رسيده و مهم‌ترين عوامل خطر مرگ در سال ۲۰۱۶ در ايران شامل پرفشاري خون، تغذيه ناسالم، بالا بودن قند خون، اضافه وزن و چاقي، كلسترول بالا، مصرف سيگار، آلودگي هوا و فعاليت بدني ناكافي بوده است. به‌خصوص، بالا بودن ميزان قند خون و اضافه وزن و چاقي به ترتيب از رتبه هفتم و هشتم به رتبه‌هاي سوم و چهارم رسيده و در سال ۲۰۱۶، پرفشاري خون عامل مرگ بيش از ۷۹ هزار ايراني بوده علاوه بر آن در همين سال، 72 هزار نفر بر اثر تغذيه ناسالم، 63 هزار نفر بر اثر بالا بودن قند خون، 51 هزار و 500 نفر بر اثر اضافه وزن و چاقي، 47 هزار نفر بر اثر كلسترول بالا، 39 هزار نفر بر اثر استعمال سيگار، 29 هزار نفر بر اثر آلودگي هوا و 14 هزار نفر بر اثر كم تحركي فوت كرده‌اند.»
هدف‌گيري عمر مفيد توسط بيماري‌ها
مسوولان وزارت بهداشت، روز گذشته در همايش‌هاي مربوط به بيماري‌هاي واگير كه در تهران برگزار شد، وقوع «سونامي سرطان» را در كشور بعيد دانستند اما از افزايش ابتلا به بيماري‌هاي غيرواگير به‌خصوص سرطان بر اثر سبك زندگي ناسالم بين ايراني‌ها و به‌خصوص نسل جوان ابراز نگراني كردند. ايرج حريرچي، سخنگوي وزارت بهداشت ضمن ابراز مخالفت با اصطلاح «سونامي سرطان» گفت: «از مردم مي‌خواهيم سبك زندگي خود را تغيير دهند. امروز سبك زندگي غربي، شامل تحرك كم، مصرف چربي، نمك، قند، دخانيات و مواد مخدر در كشور رواج يافته و بايد اصلاح شود.» همچنين محمد‌اسماعيل اكبري، سرطان‌شناس نيز هشدار داد: «25 درصد بيماران مبتلا به سرطان، به دليل پرداخت هزينه‌هاي درماني زير خط فقر مي‌روند چرا كه ميزان درآمد با طول عمر بيماران سرطان ارتباط دارد. بايد 250 ميليون تومان براي درمان بيمار سرطاني هزينه كنيم تا فرد يك سال طول عمر با كيفيت داشته باشد در حالي كه با تغيير سبك زندگي، فعاليت‌هاي بدني و دوري از مصرف دخانيات و مواد آسيب‌زا مي‌توان از اين بيماري پيشگيري كرد.» حسين فودازي، دبير انجمن كلينيكال آنكولوژي هم هشدار داد: «حدود 500 هزار نفر در كشورمان با سرطان زندگي مي‌كنند و اين 500 هزار نفر كساني هستند كه يا طي يك سال اخير بيماري‌شان تشخيص داده شده و مراحل درمان خود را پشت سر مي‌گذارند يا ساليان قبل درمان شده‌اند. بر اساس آخرين آمارها سالانه حدود 95 الي 100 هزار مورد جديد ابتلا به سرطان در كشور داريم و پس از بيماري‌هاي قلبي و عروقي، سرطان‌ها دومين عامل مرگ و مير در كشور هستند كه سالانه 30 تا 35 هزار نفر به دليل سرطان در كشور جان‌شان را از دست مي‌دهند. البته بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهاني تا 15 سال ديگر ميزان بروز موارد جديد ابتلا به سرطان در ايران، به دليل بالا رفتن هرم سني جمعيت در كشور از جوان به سمت ميانسالگي، مجموعه مشكلات ناشي از آلودگي‌هاي زيست‌محيطي، تغذيه و سبك زندگي ناسالم به دو برابر مي‌رسد و بنابراين افراد مي‌توانند با مصرف غذاهاي سالم و تحرك بدني تا حدود زيادي از بروز اين بيماري در خود پيشگيري كنند.»
همچنين عليرضا رييسي، معاون بهداشتي وزير بهداشت اعلام كرد: «9، 5 درصد جمعيت كشور دچار ديابت، 27 درصد مبتلا به فشارخون بالا و 23 درصد چاق هستند كه رژيم غذايي ناسالم از مهم‌ترين عوامل اين بيماري‌ها است چنانكه 82 درصد مرگ و ميرها در كشور ناشي از بيماري‌هاي غيرواگير و وابسته به تغذيه ناسالم است.»
علاوه بر اين، محمد آقاجاني، رييس دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي نسبت به دو برابر بودن مصرف قند در ايران نسبت به استانداردهاي جهاني هشدار داد و افزود: «در چهار دهه اخير، چاقي در كشور ما پنج و نيم برابر افزايش پيدا كرده است. آمارها نشان مي‌دهند متوسط ميزان مصرف نمك در ايران در حدود 10.9 گرم در روز است كه اين ميزان دو برابر استانداردهاي جهاني است. همچنين ميزان مصرف مواد قندي در ايران به طور ميانگين 70 گرم در روز بوده در حالي كه ميزان مصرف جهاني 40 گرم است.»