به بهانه انتشار جلد ششم اسلاميكا
آيينه شفاف اسلام ايراني
كاظم موسوي بجنوردي
بيش از سيصد و پنجاه سال است كه خاورشناسان، اسلام‌شناسان و ايران‌شناسان كاركرده و ده‌ها هزار رساله و كتاب و مقاله تاليف كرده‌اند و طبعا ما ايراني‌ها هميشه مترجم آثار اين دانشمندان بوديم. پس از انقلاب اسلامي ايران ضرورت به وجود آمدن مركزي در ايران براي تحقيق در همه عرصه‌هاي فرهنگ ملي و اسلامي و همه مذاهب اسلامي و به‌ويژه مذهب تشيع كه مركز كوران حوادث بيداري اسلامي و انقلاب اسلامي شده بود پديد آمد كه در پي آن مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي (مركز پژوهش‌هاي ايراني و اسلامي) در اسفند 1362 شكل گرفت. تدوين دايره‌المعارف بزرگ اسلامي به عنوان كار اصلي و آغازگر اين حركت عظيم فرهنگي به سه زبان فارسي، عربي و انگليسي در دستور كار قرار گرفت. تدوين به زبان فارسي و انتشار جلد اول آن و سپس ترجمه اين اثر به زبان عربي آغاز شد. چند سال بعد ترجمه اين مرجع بزرگ به زبان انگليسي به سرويراستاري دكتر جان كوپر استاد برجسته دانشگاه كمبريج آغاز اما به دليل مرگ نابهنگام وي طرح ترجمه به زبان انگليسي چند سالي متوقف شد تا اينكه مركز مطالعات اسماعيلي لندن پيشنهاد ترجمه دايره‌المعارف بزرگ اسلامي را به زبان انگليسي پيشنهاد كرد كه طبعا مورد استقبال مركز ما قرار گرفت و اكنون چند سالي است كه اين كار پيچيده و بزرگ به سرويراستاران دكتر فرهاد دفتري و پروفسور ويلفرد مادلونگ آغاز شده است كه انتشاراتي بريل در هلند كه گفته مي‌شود بيش از 350 سال است كه ناشر آثار استشراقي است مسووليت چاپ و نشر آن را در سراسر جهان با سرمايه خود بر عهده دارد. شايان ذكر است كه اين براي نخستين بار است كه دانشمندان غربي يك اثر ايراني- اسلامي را به زبان انگليسي ترجمه مي‌كنند و انتشاراتي بريل نيز داوطلبانه براي چاپ و نشر آن اقدام به سرمايه‌گذاري مي‌كند. مسلما اين رخداد استثنايي از افتخارات بي‌بديل نظام جمهوري اسلامي ايران است كه نه فقط وزنه علمي دانشمندان ايراني را به مردم جهان مي‌شناساند كه مسلما اعتبار بسيار ارزنده‌اي است كه دايره‌المعارف بزرگ اسلامي به عنوان يك اثر مرجع و مستند مورد استفاده همه كساني قرار مي‌گيرد كه در غرب و ديگر نقاط جهان كه در زمينه يكي از وجوه فرهنگي اسلامي و ايراني و به‌ويژه در عرصه تشيع پژوهش مي‌كنند به كرات بدين اثر ارجاع مي‌دهند. از سوي ديگر، اين كتاب بهترين وسيله معرفي فرهنگ اسلامي و ايراني و به‌ويژه فرهنگ پوياي تشيع در همه ميادين فرهنگي جهان و دانشگاه‌هاي معتبر است و نيز بايد توجه داشت كه ترجمه اين اثر به زبان انگليسي در واقع به مثابه شناساندن همه داشته‌ها و ذخاير فرهنگي ملي و اسلامي و به‌ويژه فرهنگ و خدمات تشيع به معارف بشري است كه اين خود بهترين خدمت به مكتب اهل بيت عليهم‌السلام به شمار مي‌رود.
راجع به اهميت دايره‌المعارف همين اندازه كافي است كه بگويم داشتن يك دايره‌المعارف مانند دايره‌المعارف بزرگ اسلامي كه اغلب مقاله‌هاي آن از ارزش علمي و پژوهشي برخوردار است به مثابه داشتن يك كتابخانه بزرگ است. زيرا همه مقاله‌هاي اين اثر عظيم با استناد به منابع معتبر به زبان‌هاي مختلف بوده و هر استاد و پژوهشگر مي‌تواند براي رساله، مقاله در هر رشته‌اي از علوم انساني- اسلامي و ايراني از آن بهره كافي بگيرد و اگر متخصص باشد و تلاش بيشتري كند مي‌تواند بر منابع و اطلاعات داده شده آن بيفزايد كه اين خود باعث مي‌شود ما در ويرايش‌هاي بعدي از چنين افزوده‌هايي براي تكميل مقاله‌هاي خود استفاده كنيم. مهم‌ترين هنر مركز دايره‌المعارف بزرگ اسلامي، در ايجاد رسم و نظم و روشي است كه مي‌تواند پژوهشگران زيادي تربيت كند و آنان را در مسير تحقيق و تخصص يافتن قرار دهد. شايسته ذكر است كه اين كارهاي عظيم با ياري مشايخ ما ميسر شده است. مشايخ ما عبارتند از: مرحوم استاد ايرج افشار، مرحوم دكتر زرياب خوئي، مرحوم دكتر عبدالحسين زرين‌كوب، مرحوم دكتر عنايت‌الله رضا، مرحوم دكتر داريوش شايگان، مرحوم دكتر محمدحسن گنجي، دكتر عباس سعيدي، مرحوم دكتر جعفر شعار، دكتر علي اشرف صادقي، دكتر فتح‌الله مجتبايي، دكتر اصغر دادبه، مرحوم دكتر احمد تفضلي، مرحوم دكتر ماهيار نوابي، دكتر آيت‌الله سيد محمد موسوي بجنوردي، خانم دكتر ژاله آموزگار، خانم دكتر بدرالزمان قريب، خانم دكتر كتايون مزداپور، مرحوم دكتر منوچهر ستوده، مرحوم دكتر پرويز رجبي، مرحوم دكتر يحيي ذكاء، دكتر محمدحسن سمسار، دكتر محمد مجتهد شبستري، دكتر حسين معصومي همداني، دكتر ايران‌پور جزئي، مرحوم دكتر جواد حديدي، دكتر رضا داوري، دكتر غلامرضا اعواني، حضرت آيت‌الله محمودجواد حجتي كرماني، مرحوم دكتر شرف‌الدين خراساني (شرف)، دكتر آذرتاش آذرنوش، استاد عبدالحسين آذرنگ، دكتر فرهاد دفتري، دكتر عبدالكريم سروش، دكتر مهدي رفيع، دكتر محمد خاكي، دكتر عنايت‌الله مجيدي، مرحوم دكتر محمد دبيرسياقي، دكتر ويلفرد مادلونگ، دكتر مجدالدين كيواني، مرحوم دكتر تقي بينش، مرحوم دكتر داريوش صفوت، دكتر عزت‌الله فولادوند، دكتر كامران فاني، دكتر حسن رضايي باغ‌بيدي، دكتر جلال خالقي مطلق، دكتر علي بلوكباشي، دكتر محمد جعفري قنواتي، مرحوم استاد دكتر احمد منزي، دكتر عباس انواري و بقيه اساتيد و پژوهشگران كه برخي از آنان عضو شوراي عالي علمي هستند و هريك مديريت يكي از بخش‌هاي پژوهشي را برعهده دارند از تربيت‌شدگان مركز دايره‌المعارف هستند و ما امروزه اضافه بر آثار بسيار مهمي كه پديد آورده‌ايم، محققين و اساتيدي را به جامعه ايراني و بعضا به جامعه جهاني عرضه كرده‌ايم كه مسلما در تاريخ فعاليت‌هاي علمي و پژوهشي كشورمان در رشته‌هاي فرهنگ و تمدن و تاريخ بي‌نظير بوده است. اما دريغ كه هشت ماه است حقوق نداده‌ام و بيش از يك سال است كه حق‌الزحمه تأليف صدها مقاله را پرداخت نكرده‌ام و اكنون حداقل شش ميليارد تومان مقروض هستم. در خاتمه بايد تاكيد كنم كه مركز دايره‌المعارف بزرگ اسلامي بر سه پايه بنا شده است: نخست همكاري اساتيد و بزرگان علم و ادب ايران كه ما آنان را مشايخ مركز دايره‌المعارف مي‌ناميم و دوم، كتابخانه يك ميليون جلدي آنكه تاكنون حدود يكصد و پنجاه مجموعه كتابخانه‌اي نيز همراه با ده‌ها هزار سند و عكس كه به آن اهدا شده است و در آخر، آثاري كه تاكنون پديد آمده و خواهد آمد.