بررسي فيلم‌هاي هشت دوره نخستين اكران سال
فروش نوروز به جيب فيلم‌هاي كمدي مي‌رود
سمانه فراهاني/ هر سال با پايان جشنواره فيلم فجر پخش‌كنندگان و تهيه‌كنندگان به تكاپو مي‌افتند تا فيلم‌شان را كه هنوز بحث‌هايي درباره آن ميان منتقدان وجود دارد در ليست بهترين زمان اكران يعني نوروز قرار دهند. در شوراي صنفي نمايش جلسات مكرري برگزار مي‌شود و در نهايت فيلم‌ها انتخاب مي‌شوند. پرده سينما روي مخاطبان نوروزي گشوده مي‌شود و اين مخاطبان كه در تعطيلات ابتداي سال فراغ بال بيشتري دارند از ميان گزينه‌هاي موجود فيلمي را براي تماشا انتخاب مي‌كنند. در ميان انتخاب شده‌ها براي اكران كه معمولا ژانري كمدي يا اجتماعي دارند، آنهايي موفق‌ترند كه با پوسترهاي‌شان جلوي در سينماها خودنمايي بيشتري مي‌كنند و مضموني كمدي دارند. در نگاهي به اكران‌هاي نوروز در هفت سال اخير پي مي‌بريم همواره فيلم‌هاي كمدي مقام اول فروش را داشته‌اند. شايد به همين دليل است كه در ميان گزينه‌هاي اكران نوروز امسال از جمع «رخ ديوانه»، «استراحت مطلق»، «روباه»، «طعم شيرين خيال» و «ايران‌برگر» دو فيلم كمال تبريزي و مسعود جعفري‌جوزاني به دليل درونمايه طنز شانس بيشتري براي فروش دارند.
سال جدال ميان بشقاب‌هاي ماهواره
در سال 87 كه حسين صفارهرندي، معاون سينمايي وزارت ارشاد بود فيلم‌هاي «دايره زنگي» پريسا بخت‌آور با ژانر كمدي اجتماعي، «مجنون ليلي» قاسم جعفري با پنج اپيزود درباره كادوي ولن تاين، «زن دوم» فيلم اجتماعي سيروس الوند و «به همين سادگي» رضا ميركريمي بهترين فيلم جشنواره با
درون مايه اجتماعي به اكران نوروز راه يافتند.
در اين سال «دايره زنگي» با يك ميليارد فروش بالاترين رتبه را در تعداد مخاطب به دست آورد و مجنون ليلي با حدود 600 ميليون، زن دوم با 400 ميليون و به همين سادگي با 200 ميليون در رتبه‌هاي بعدي فروش جاي گرفتند. «به همين سادگي» در حالي كم‌فروش‌ترين فيلم اكران نوروزي شد كه در جشنواره بيست و ششم فيلم فجر مورد توجه هيات داوران و منتقدان قرار گرفته و سيمرغ بهترين فيلمنامه، فيلم و بازيگر نقش اول زن را از آن خود كرده بود. در همان سال «دايره زنگي» در بخش نگاه نو شركت كرده بود اما موفقيتي به دست نياورد.
كنار گذاشتن «درباره الي» و فروش ميلياردي براي ده‌نمكي
سال 88 و در دوران رياست جواد شمقدري فيلم «درباره الي» به يكباره از اكران نوروزي كنار گذاشته شد. اين فيلم كه پيش از آغاز بيست و هفتمين جشنواره فيلم فجر به دليل بازي گلشيفته فراهاني در آن توسط مقامات وزارت ارشاد از جشنواره كنار گذاشته شده بود سرانجام پس از رايزني نهادهاي غيردولتي سينما و برخي داوران جشنواره به اين فستيوال راه يافت و جايزه بهترين كارگرداني و سيمرغ بلورين تماشاگران را به دست آورد. «درباره الي» درست يك روز پيش از آغاز اكران‌هاي نوروزي از ليست پنج فيلم كنار گذاشته شد و در آن سال چهار فيلم «اخراجي‌هاي2» به كارگرداني مسعود ده‌نمكي در ادامه كمدي اخراجي‌ها، «وقتي همه خوابيم» ساخته بهرام بيضايي در قالب اعتراض به شرايط فيلمسازي،
«سوپر استار» ساخته تهمينه ميلاني با اشاره‌اي به برخي مشكلات بازيگران و «بيست» ساخته عبدالرضا كاهاني با نمايش تلاش كارگران براي از دست ندادن سالن پذيرايي شان روانه پرده سينما شدند. «اخراجي هاي2» ركورد نسخه پيشين خود را جابه‌جا كرد و به فروشي
هشت ميليارد توماني دست يافت. «سوپراستار» تهمينه ميلاني يك ميليارد و 800 ميليون، «وقتي همه خوابيم»
500 ميليون و «بيست» عبدالرضا كاهاني 410 ميليون تومان فروش كرد. اين‌بار هم فيلم «وقتي همه خوابيم» كه در بسياري از رشته‌ها در جشنواره فيلم فجر كانديدا بود به فروشي كمتر از فيلم ده‌نمكي كه قالبي كمدي داشت، رسيد.
خنده تماشاگران به مش ماشالله
سال 89 باز هم با فيلم‌هايي از تهمينه ميلاني و عبدالرضا كاهاني شروع شد. اين‌بار ميلاني با مردان «تسويه حساب» كرد و كاهاني به «هيچ» رسيد. علاوه بر اين دو فيلم، داريوش مهرجويي و مهدي كرم‌پور با تهرانگردي در «طهران، تهران»، اصغر نعيمي با فيلم اجتماعي «سلام بر عشق» و ابراهيم حاتمي كيا «به رنگ ارغوان» و با طعم سياسي به سينماها آمدند.
فرزاد موتمن هم با فيلمي متفاوت از آثار گذشته‌اش و با طنازي‌هاي «پوپك و مش ماشالله» كمي ديرتر از باقي فيلم‌ها و در نيمه دوم نوروز به جمع اكران پيوست. موتمن با اين فيلم كمدي گوي سبقت را از باقي فيلم‌ها ربود و موفق شد با فروشي بالاي 900 ميليون پس از ملك سليمان در رتبه دوم پر فروش‌هاي سال قرار گيرد. «تسويه حساب» 727 ميليون،
«به رنگ ارغوان» 581 ميليون، «سلام برعشق» 343 ميليون، «طهران، تهران» و «هيچ» حدود 177 ميليون تومان فروش داشتند. رقم‌هاي فروش اعلام شده به ميليارد نرسيد و از ديد بسياري از تحليلگران اين فروش نه‌چندان قابل توجه نشانگر سالي بي‌رونق در حوزه اكران بود.
جدال فرهادي و ده‌نمكي
دو سال از حذف فيلم «درباره الي» از اكران نوروزي گذشت و اين‌بار فرهادي با فيلم «جدايي نادر از سيمين» در نوروز 90 مقابل «اخراجي‌هاي 3» مسعود ده‌نمكي قرار گرفت. بهانه‌اي براي حذف فيلم وجود نداشت و فيلم اجتماعي فرهادي با درونمايه‌هاي اخلاقي به رقابت با فيلم ده‌نمكي كه جو سياسي ناشي از انتخابات را با لحني كمدي به تصوير كشيده بود، پرداخت. «يكي از ما دو نفر» ساخته تهمينه ميلاني، «سه درجه تب» به كارگرداني حميدرضا صلاحمند و «زن‌ها شگفت‌انگيزند» ساخته مهرداد فريد هر سه با فضايي فانتزي با كيفيت‌هاي مختلف به اكران نوروزي راه پيدا كردند و به هيچ‌وجه نتوانستند در فروش و جلب رضايت مخاطب با دو فيلم ديگر رقابت كنند. آخرين قسمت از سه گانه اخراجي‌ها در بازه زماني نوروز دو و نيم ميليارد تومان از گيشه به چنگ آورد و «جدايي نادر از سيمين» كه سيمرغ بهترين كارگرداني جشنواره فيلم فجر را گرفته بود، شكست خورد. فيلم اسكاري فرهادي با دو ميليارد و 68 ميليون در جايگاه دوم قرار گرفت و «يكي از ما دو نفر» با 383 ميليون، «سه درجه تب» با 220 ميليون و « زن‌ها شگفت‌انگيزند» با 124 ميليون تومان رتبه‌هاي بعدي فروش را به خود اختصاص دادند.
سال جنجال براي اكران نشدن
اكران نوروزي سال 91 يادآور اعتراض‌هايي از جنس «برزخي ها» بود. فيلم‌هاي «گشت ارشاد» ساخته سعيد سهيلي و «خصوصي» به كارگرداني محمدرضا فرحبخش به دليل برخي اعتراض‌ها به موضوع فيلم‌ها پس از چند هفته اكران از پرده سينماها كنار رفتند و عرصه براي فروش «قلاده‌هاي طلا» به كارگرداني ابوالقاسم طالبي، «فيتيله و ماه پيشوني» ساخته آرش معيريان و «انتهاي خيابان هشتم» به كارگرداني عليرضا اميني خالي شد.
اين پنج فيلم هيچ كدام در جشنواره فجر موفق نبودند و اين دومين سالي بود كه بهترين فيلم جشنواره فيلم فجر به اكران نوروز دست نيافت. فيلم اميني كه پس از دو سال توقيف با حذف برخي سكانس‌ها به سينما رسيده بود 688 ميليون تومان فروخت و «قلاده‌هاي طلا» كه با مضموني سياسي به توضيح اتفاقات 88 مي‌پرداخت يك ميليارد و 200 ميليون تومان فروش داشت.
فيلم اجتماعي «خصوصي» و كمدي اجتماعي «گشت ارشاد» در همان اكران محدود به ترتيب 306 ميليون و يك ميليارد و 533 ميليون بليت فروختند. معمولا فيلم‌هاي كودك و نوجوان در ليست اكران‌هاي نوروزي گنجانده نمي‌شوند اما شوراي صنفي نمايش در سال 91 با اكران فيلم كودكانه «فيتيله و ماه پيشوني» فضايي براي سينما رفتن كودكان ايجاد كرد اما فروش اين فيلم در گيشه چندان موفق نبود و 226 ميليون تومان نصيب گيشه كرد.
باز هم ده‌نمكي در صدر
نوروز 92 با فروش دو ميليارد و
300 ميليون توماني «رسوايي» كه اين‌بار موضوعي متفاوت از اخراجي‌ها داشت، رونق گرفت. اين فيلم درام كمدي با شوخي‌هاي كوچه بازاري توانست «حوض نقاشي» را كه در صدر آراي مردمي جشنواره سي و يكم قرار داشت و به زندگي دو كم‌توان ذهني و مشكلات‌شان با فرزندشان مي‌پرداخت كنار بزند. فيلم مازيار ميري يك ميليارد و 278 ميليون تومان فروش داشت. «تهران 1500» به كارگرداني بهرام عظيمي به عنوان نخستين انيميشن سه بعدي يك ميليارد و 199 ميليون، «رژيم طلايي» ساخته رضا سبحاني با زمينه‌هاي كمدي 386 ميليون و «قاعده تصادف» به كارگرداني بهنام بهزادي با حال و هواي جواني و تئاتر 232 ميليون تومان بليت فروختند. اين براي چندمين بار بود كه برگزيده تماشاگران جشنواره فجر جايي ميان تماشاگران عادي سينما و گيشه اكران نوروزي نيافت.
برد چندين باره كمدي
نوروز 1393 سينماهاي كشور ميزبان چند فيلم بودند. ده‌نمكي در اين سال هم فيلمي براي گيشه سينماي ايران داشت و با «معراجي»هايش به سينماها آمده بود. چند ماه قبل از اكران اين فيلم سينمايي و در جريان توليد آن انفجار برخي از مهمات جنگي باعث جان باختن برخي عوامل فيلم شده بود و تا پيش از جلسه شوراي صنفي نمايش هيچ كس تصور نمي‌كرد كه اين فيلم در ليست اكران‌هاي نوروزي باشد. «معراجي‌ها» كه چند ماه پس از اكران در قالب سريال از تلويزيون پخش شد با فروش دو ميلياردي در گيشه يك پله پايين‌تر از «طبقه حساس» قرار گرفت. در اين سال فيلم «طبقه حساس» ساخته كمال تبريزي، جدي‌ترين رقيب فيلم ده‌نمكي بود كه موفق شد در اكران نوروزي سه ميليارد و 40 ميليون از گيشه به دست بياورد و در جايگاه نخست جدول فروش قرار گيرد. البته بيشتر توفيق اين فيلم، جداي از نام كارگردان، به دليل بازي رضا عطاران بود. داستان فيلم هم پيرامون قبر دو طبقه و دعوايي بر سر آن شكل گرفته بود و همين حس كنجكاوي مخاطب را بر مي‌انگيخت. در آن سال فيلم جنگي «چ» به كارگرداني ابراهيم حاتمي كيا با اشاره به چند روز از زندگي چمران و «خط ويژه» ساخته مصطفي كيايي درباره هك كردن يك حساب بانكي و اختلاس رقابت تنگاتنگي باهم داشتند و در نهايت «خط ويژه» با يك ميليارد و 500 ميليون از فيلم «چ» كه يك ميليارد و 200 ميليون تومان فروش كرده بود پيشي گرفت.
«ايران برگر» در خنداندن مخاطبان مي‌تازد
فيلم سينمايي «ايران برگر» به گفته پخش‌كننده‌اش تا پايان هفدهم فروردين‌ماه يك ميليارد و 130 ميليون تومان فروش داشته و به اين شكل با توجه به مدت زمان اكرانش در صدر اكران‌هاي نوروزي قرار گرفته است. «رخ ديوانه» هفتصد و شصت و پنج ميليون تومان بليت فروخته و آخرين آمار فروش «استراحت مطلق» 672 ميليون تومان است اما اين مبالغ از سوي پخش‌كنندگان يا تهيه‌كنندگان فيلم اعلام شده‌اند و تهيه‌كننده طعم شيرين خيال گفته «براي اينكه آمار دروغي ارايه ندهيم فعلا ميزان فروش فيلم را اعلام نمي‌كنيم.» براساس آمار فروش بليت در سينماهاي مكانيزه اين فيلم تا 17 فروردين 279 ميليون تومان فروش داشته است. آمار اكران نوروزي سال 94 هم نشان مي‌دهد فيلم‌هاي كمدي همچنان پرطرفدار هستند و اولويت فروش با فيلم‌هايي است كه دورن مايه طنز بيشتري دارند.
جايگاه بهترين فيلم جشنواره در اكران‌هاي نوروزي
هيچ قانون نوشته شده‌اي درباره حضور بهترين فيلم‌هاي جشنواره فيلم فجر در ليست اكران‌هاي نوروزي وجود ندارد. در نگاهي به اين هفت سال پي مي‌بريم در بسياري از سال‌ها اكران نوروز با بهترين فيلم جشنواره شروع نشده و فيلم‌هاي كمدي و گيشه‌اي اولويت بيشتري براي حضور در اين اكران داشته‌اند. «به همين سادگي» در جشنواره بيست و ششم به عنوان بهترين فيلم انتخاب شد و در ليست گزينه‌هاي نوروزي سال 87 قرار گرفت. «به رنگ ارغوان» كه به عنوان بهترين فيلم جشنواره بيست و هشتم انتخاب شده بود براي اكران عمومي با برخي مشكلاتي مواجه شد و در نهايت در ليست اكران‌هاي نوروزي دو سال بعد قرار گرفت. فيلم ترديد كه برگزيده دوره بيست و هفتم جشنواره بود به اكران نوروزي راه نيافت و درباره الي هم كه سيمرغ كارگرداني را براي اصغر فرهادي به همراه داشت از گزينه‌هاي نوروز كنار گذاشته شد. «جرم» مسعود كيميايي هم كه در دوره بيست و نهم جشنواره به عنوان بهترين فيلم انتخاب شد به اكران نوروزي راه نيافت. «روزهاي زندگي» و «استرداد» بهترين فيلم‌هاي جشنواره سي‌ام و سي و يكم و «آذر، شهدخت، پرويز و ديگران» و «رستاخيز» بهترين فيلم‌هاي جشنواره سي و دوم هيچ كدام به اكران‌هاي نوروزي راه نيافتند اما «رخ ديوانه» كه بهترين فيلم جشنواره سي و سوم شد
در جمع اكران‌هاي نوروزي جاي گرفت.
اولويت با كدام است؛ تنوع يا خنده؟
در برخي دوره‌ها كه بحث اكران نوروزي به ميان مي‌آمد اعضاي شوراي صنفي نمايش با اشاره به اهميت متنوع بودن فيلم‌ها تلاش مي‌كردند فيلم‌هايي متنوع براي اكران نوروز انتخاب كنند. فيلمي كمدي در كنار فيلمي متعلق به كودكان و فيلمي درام قرار مي‌گرفتند و در نهايت فيلم كمدي پيروز فروش گيشه بود. اما گاهي شوراي صنفي نمايش فيلم‌هاي كمدي را در اولويت ليست اكران نوروزي قرار مي‌داد كه در اين سال‌ها تنها برخي از كمدي‌هاي سخيف در فروش ناموفق بوده‌اند. به نظر مي‌رسد معيار اصلي انتخاب فيلم براي اكران‌هاي نوروزي خنداندن مخاطبي است كه هنوز سينما را سرگرمي مي‌داند كه مي‌توان چند ساعتي را در آن سپري كرد.